Τρεις μήνες απομένουν μέχρι να οριστικοποιήσει η Ελλάδα το νέο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), δηλαδή τον οδικό χάρτη της χώρας για την ενεργειακή και κλιματική πολιτική μέχρι το 2030. Η διαδικασία αυτή αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία για να αποτυπώσουν τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης τον στρατηγικό ρόλο των πολιτών στη δίκαιη ενεργειακή μετάβαση και το αυξημένο ενδιαφέρον τους για συμμετοχή σε ενεργειακές κοινότητες και αυτοπαραγωγή ενέργειας.
Σε επιστολή της προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Συμμαχία για την Κοινοτική Ενέργεια (Community Power Coalition), στην οποία συμμετέχει το Green Tank, αναδεικνύει το ζήτημα, θέλοντας να συμβάλει στην ενσωμάτωση μέτρων και στόχων για τις ενεργειακές κοινότητες και την αυτοπαραγωγή στα αναθεωρημένα ΕΣΕΚ των κρατών-μελών. Στην απάντησή της, η Επιτροπή τονίζει τη σημασία της συμμετοχής των πολιτών ως προϋπόθεση για την επιτυχία των ευρωπαϊκών πολιτικών για την ενέργεια και το κλίμα. Αποσαφηνίζει, μάλιστα, ότι τα μέτρα που σχετίζονται με τη διείσδυση της αυτοπαραγωγής, του διαμοιρασμού ενέργειας και τις ενεργειακές κοινότητες αποτέλεσαν μέρος της αξιολόγησης των σχεδίων ΕΣΕΚ, καθώς και των συστάσεων που απέστειλε σε 11 κράτη-μέλη. Συστήνει ακόμα στα κράτη-μέλη να προχωρήσουν σε ανοιχτές και συμμετοχικές διαδικασίες διαβούλευσης για τη συγκρότηση των αναθεωρημένων ΕΣΕΚ και αναμένει οι συστάσεις αυτές να ενσωματωθούν στα νέα σχέδια που καλούνται τα κράτη-μέλη να καταθέσουν έως τις 30 Ιουνίου 2024.
Η Ελλάδα είναι ένα από τα 11 κράτη-μέλη που έλαβαν σχετικές συστάσεις από την Επιτροπή (Δεκέμβριος 2023). Συγκεκριμένα, η Επιτροπή καλεί την Ελλάδα «να αναπτύξει περαιτέρω τα μέτρα για την εξασφάλιση ενός ευνοϊκού πλαισίου για την προώθηση της αυτοκατανάλωσης και των ενεργειακών κοινοτήτων, συμπεριλαμβανομένων συγκεκριμένων ποσοτικών στόχων».
Πράγματι, στο σχέδιο ΕΣΕΚ που κατέθεσε η χώρα τον Νοέμβριο του 2023 δεν αποτυπώνονται συγκεκριμένοι, ποσοτικοί και φιλόδοξοι στόχοι για την αυτοπαραγωγή και τις ενεργειακές κοινότητες. Αντίθετα, το ΕΣΕΚ του 2019 προέβλεπε για τα συστήματα αυτοπαραγωγής και ενεργειακού συμψηφισμού τον ποσοτικό στόχο των 600 MW έως το 2030. Τα πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι το 2023 σημειώθηκε εντυπωσιακή αύξηση 131,8% στο πλήθος των αιτήσεων για έργα αυτοπαραγωγής σε σχέση με το 2022 (792,5 MW). Ειδικά για τα έργα αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες, η αύξηση στο πλήθος των αιτήσεων ήταν 145,6% σε σχέση με το 2022 (214,4 MW). Αθροιστικά η ισχύς ηλεκτρισμένων και εκκρεμών έργων αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες και άλλους αυτοπαραγωγούς φτάνει σήμερα τα 1.642 MW, με αποτέλεσμα να πλησιάζει στην εξάντλησή του το περιθώριο των 2 GW για έργα αυτοπαραγωγής – το οποίο ορθώς προέβλεψε ο ν. 5037/2023. Συνεπώς, προκύπτει η επείγουσα ανάγκη ανασχεδιασμού της κατανομής του ηλεκτρικού χώρου, καθώς και η συμπερίληψη της ολοένα αυξανόμενης αυτοπαραγωγής στον ενεργειακό σχεδιασμό έως το 2030.
Από τα σχέδια ΕΣΕΚ που κατέθεσαν τα υπόλοιπα κράτη-μέλη βλέπουμε ότι κάτι τέτοιο είναι εφικτό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Ισπανία, η οποία έχει εντάξει τις ενεργειακές κοινότητες οριζόντια στον σχεδιασμό της, αναγνωρίζοντας ότι αποτελούν κομβική παράμετρο για τον εκδημοκρατισμό του ενεργειακού συστήματος. Αντίστοιχα, αναφέρεται στο δικαίωμα στην ενέργεια ως θεμελιώδη πυλώνα για την αλλαγή του ενεργειακού της μοντέλου. Θέτει, μάλιστα, ως στόχο να αποτελέσει η αυτοπαραγωγή το 25% της εγκατεστημένης ισχύος από φωτοβολταϊκά στην ηλεκτροπαραγωγή (19 GW αυτοπαραγωγής σε σύνολο 76 GW φωτοβολταϊκών). Στο ΕΣΕΚ της Ισπανίας οι ενεργειακές κοινότητες αναφέρονται ρητά ανάμεσα στους παράγοντες που αναμένεται να συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων για τον τομέα της κατοικίας και στη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης. Επιπλέον, η Ισπανία αναγνωρίζει την ανάδειξη νέων «παικτών» και επενδυτικών μοντέλων που θα συνεισφέρουν στην απανθρακοποίηση του τομέα της θέρμανσης και ψύξης, περιλαμβάνοντας και τις ενεργειακές κοινότητες σε αυτά. Επίσης, έχει προβλέψει μέτρα για τις ενεργειακές κοινότητες και την αυτοπαραγωγή στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ενώ στο σχέδιο του ΕΣΕΚ δεσμεύει 100 εκατ. ευρώ για ανάπτυξη ενεργειακών κοινοτήτων, πιλοτικών έργων και γραφείων υποστήριξης ενεργειακών κοινοτήτων.
Σε σχέδια άλλων κρατών-μελών αποτυπώνεται με διαφορετικό τρόπο ο ρόλος της αυτοπαραγωγής και των ενεργειακών κοινοτήτων. Ειδικότερα, η Πορτογαλία έχει διαμορφώσει ένα μέτρο αποκλειστικά για ενεργειακές κοινότητες και αυτοπαραγωγή, που αποσκοπεί στην άρση εμποδίων για την ανάπτυξή τους, ενώ σχεδιάζει και one-stop-shop για αυτοπαραγωγή και ενεργειακές κοινότητες. Παράλληλα, θα επανασχεδιάσει μια διαδικτυακή πύλη για την αυτοπαραγωγή και τις κοινότητες ανανεώσιμης ενέργειας, ώστε να διευκολύνει τη διαλειτουργικότητα μεταξύ των φορέων αδειοδότησης και των διαχειριστών του δικτύου. Δίνει, ακόμη, έμφαση στην ανάγκη προσαρμογής των δικτύων στη νέα συνθήκη της αποκεντρωμένης παραγωγής. Επίσης, η Ολλανδία περιγράφει μέτρα που ήδη εφαρμόζει για την προώθηση της αυτοπαραγωγής: συγκεκριμένα, τη θέσπιση μηδενικού ΦΠΑ για την αγορά και εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων για αυτοπαραγωγή από νοικοκυριά, καθώς και την εφαρμογή ενεργειακού συμψηφισμού. Επίσης, προβλέπει επιδοτήσεις και δανειακές διευκολύνσεις για τους αυτοπαραγωγούς.
Βλέπουμε λοιπόν ότι υπάρχουν κράτη-μέλη της Ε.Ε. που θέτουν σε προτεραιότητα την αυτοπαραγωγή, τις ενεργειακές κοινότητες και τη συμμετοχή των πολιτών στην ενεργειακή μετάβαση. Σε αυτή την κατεύθυνση μπορεί και πρέπει να κινηθεί και το ελληνικό ΕΣΕΚ. Για να επιτευχθεί αυτό, χρειάζεται:
- Να θέσει συγκεκριμένους, ποσοτικούς και φιλόδοξους στόχους τόσο για την αυτοπαραγωγή συνολικά, όσο και για την αυτοπαραγωγή από ενεργειακές κοινότητες ειδικότερα.
- Να δεσμεύσει επαρκή ηλεκτρικό χώρο για τα έργα των αυτοπαραγωγών όλων των κατηγοριών και να εξασφαλίσει επαρκείς πόρους για τον σκοπό αυτό.
- Να διαμορφώσει τα κατάλληλα χρηματοδοτικά εργαλεία για την ενίσχυση των έργων αυτοπαραγωγής από ενεργειακές κοινότητες.
- Να περιγράψει τον ρόλο και τη συμμετοχή των ενεργειακών κοινοτήτων και της αυτοπαραγωγής σε τομείς όπως η αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας, η εξοικονόμηση ενέργειας, η θέρμανση και ψύξη κτιρίων, η ηλεκτροκίνηση και η αποθήκευση ενέργειας.
- Να δεσμευτεί για ένα σταθερό θεσμικό πλαίσιο για την αυτοπαραγωγή προκειμένου να ενθαρρυνθεί η περαιτέρω συμμετοχή των πολιτών στην ενεργειακή μετάβαση.
Στη μάχη προς την κλιματική ουδετερότητα οι πολίτες συμμετέχουν δυναμικά, συμβάλλοντας στον εκδημοκρατισμό και την ανθεκτικότητα του ενεργειακού μας συστήματος. Η σημαντική πρόοδος των τελευταίων ετών στην αυτοπαραγωγή και τις ενεργειακές κοινότητες στην Ελλάδα αποτελεί εφαλτήριο για ένα νέο ενεργειακό μοντέλο και το ΕΣΕΚ οφείλει αυτό να το κατοχυρώσει και θεσμικά.
* Ιωάννα Θεοδοσίου, Συνεργάτιδα Πολιτικής, The Green Tank
