Από την έντυπη έκδοση
Της Κατερίνας Τζωρτζινάκη
[email protected]
Ποιος ήταν αυτός, που από τη Βουλή μάς θωρούσε έως το 1994 αγριωπός; Αλλά, κυρίως, γιατί ήταν εκεί η προτομή με την αναθηματική στήλη «Γιαν Κρίστιαν Σματς. Τον φιλόσοφον κυβερνήτην και της δικαιοσύνης υπέρμαχον εκ των ιδίων ανήγειραν οι κατά την Νότιον Αφρικήν Έλληνες, 1950»;
Ο Νοτιοαφρικανός μπόερ, πρόδρομος του απαρτχάιντ, ήταν φίλος της βασίλισσας Φρειδερίκης. Δεν έγινε μόνο προτομή, αλλά και δρόμος, κι ας μην άντεξε στον χρόνο. Τον Σεπτέμβριο του 1946 μετονομάστηκε η οδός Βουκουρεστίου εις «Στρατάρχου Γιαν Σματς», παρουσία του επιτετραμμένου της Νοτιοαφρικανικής Ενώσεως, «όστις επευφημήθη ζωηρώς υπό του παρισταμένου πλήθους».
Τι έπαθε το πλήθος, ήταν ο Σματς μύθος; Πάντως, τραγουδήθηκε από τη Βέμπο ο στίχος: «Απ’ όλους τους Συμμάχους μας/σ’ Ανατολή και Δύση/ο Σματς και η Πατρίδα του/χίλια χρόνια να ζήσει».
Επίσημη εξήγηση ήταν η «φιλελληνικότητά» του, όπως αποτυπώθηκε την περίοδο της Κατοχής στην υποστήριξη των ελληνικών θέσεων σε διεθνείς οργανισμούς και τη βρετανική κοινοπολιτεία (το 1941 τιμήθηκε με τον τίτλο του στρατάρχη των αγγλικών ενόπλων δυνάμεων), ενώ είχε δηλώσει ότι «η ελληνική αντίστασις άλλαξε τον ρουν της Ιστορίας».
Στη Νοτιοαφρικανική Ένωση, πάντως, ο Σματς, που διετέλεσε πρωθυπουργός, υπουργός Άμυνας, υπουργός Εσωτερικών και υπουργός Οικονομικών, δεν έχαιρε δημοφιλίας. Στην εργατική τάξη, την οποία στη βίαιη καταστολή είχε ταράξει.
Ξέμεινε η προτομή, ώσπου άρχισε να κλονίζεται το καθεστώς του απαρτχάιντ, και να πληθαίνουν τα ερωτήματα για τη διαχρονική τιμή. Επιστολές στον Πρόεδρο της Βουλής, ο Γλέζος πρωτοστατεί, αμετακίνητη η τιμώμενη μορφή. «Ήταν φιλέλληνας». Και εμπνευστής του απαρτχάιντ.
Το 1994, το κλίμα αλλάζει, ο Μαντέλα την προεδρία γιορτάζει. Ήταν καιρός η προτομή να κλειστεί σε μια αποθήκη. Οι Αρχές, που την είχαν αφήσει 40 χρόνια εκεί, την απομάκρυναν. Όπως το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στη Νέα Υόρκη αποφάσισε να αποκαθηλώσει το άγαλμα του Θίοντορ Ρούζβελτ, που αναπαριστάται έφιππος με έναν αυτόχθονα και έναν μαύρο στον πλευρό του.
Το κλίμα άλλαξε και η οπτική. Χαρακτηρίστηκε η σύνθεση προβληματική. Ακόμη και ο δισέγγονος του πρώην προέδρου συμφωνεί.
