Εκατοντάδες χιλιάδες Ρώσοι εκτιμάται ότι έχουν εγκαταλείψει τη χώρα τους από την έναρξη της ευρείας κλίμακας εισβολής στην Ουκρανία. Το BBC σε ένα ρεπορτάζ εξετάζει πόσοι, αλλά και ποιοι είναι, γιατί φεύγουν και πού πάνε.
Η Σβετλάνα είναι στα 30 της και κατάγεται από μια μικρή πόλη. Μετακόμισε στη Μόσχα στα 18 της για να σπουδάσει φυσική στο πανεπιστήμιο. Μετά την αποφοίτησή της εργάστηκε ως product manager σε διάφορες εταιρείες. «Ποτέ δεν πίστευα ότι θα έπρεπε να φύγω, σχεδίαζα να μείνω και να εργαστώ στη Μόσχα», λέει, «αγαπώ τη Ρωσία και απολάμβανα τη ζωή μου».
Τάσεις φυγής επικρατούσαν ακόμη και πριν από τον πόλεμο της Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που διαφωνούσαν με την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Μόσχα το 2014 και με νέους νόμους που διευκόλυναν την τιμωρία των διαφωνούντων. Πολλοί εγκαταστάθηκαν στις χώρες της Βαλτικής και σε άλλες χώρες της ΕΕ, καθώς και στη Γεωργία.
Για τη Σβετλάνα, η εισβολή στην Ουκρανία το 2022 ήταν ένα σημείο καμπής. «Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος, συνειδητοποίησα ότι δεν θα τελείωνε σύντομα και επίσης ότι ο κόσμος δεν θα έβγαινε να διαμαρτυρηθεί. Ένιωσα τόσο συναισθηματικά όσο και ορθολογικά πως ήταν ώρα να φύγω» λέει. Τώρα βρίσκεται στο Βελιγράδι της Σερβίας.
Το πρώτο μεγάλο κύμα φυγής ήρθε τον Μάρτιο και τον Απρίλιο του περασμένου έτους. Οι νέοι μετανάστες είπαν στο BBC ότι ήταν κατά του πολέμου, που οδηγούσε τη χώρα σε διεθνή απομόνωση. Νιώθοντας απομονωμένοι και σε κίνδυνο, θεώρησαν ότι ήταν πιο ασφαλές να φύγουν.
Η επιστράτευση επίσης οδήγησε νέους σε φυγή. Μετά την απόφαση που ελήφθη τον Σεπτέμβριο του 2022, ακολούθησαν πολυάριθμες αναφορές για κακή εκπαίδευση και ανεπαρκή εξοπλισμό που παρασχέθηκε στους νεοσύλλεκτους.
Αρκετοί άνδρες και οι οικογένειές τους άρχισαν να φεύγουν σωρηδόν, δημιουργώντας ουρές πολλών ημερών στα ρωσικά σύνορα με τη Γεωργία και το Καζακστάν
Τον Απρίλιο οι ρωσικές αρχές εισήγαγαν μια «διαδικτυακή κλήση», όπου οι νέοι στρατεύσιμοι μπορούσαν να προστεθούν σε ένα ψηφιακό μητρώο αντί να τους παραδίδουν τα χαρτιά της επιστράτευσης στο χέρι. Δεν υπάρχουν ακριβή στοιχεία για το πόσοι άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει τη Ρωσία – αλλά οι εκτιμήσεις ποικίλλουν από εκατοντάδες χιλιάδες έως αρκετά εκατομμύρια.
Τον Μάιο, το Υπουργείο Άμυνας του Ηνωμένου Βασιλείου υπολόγισε ότι 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι εγκατέλειψαν τη Ρωσία το 2022. Άλλες εκτιμήσεις στοιχείων από διάφορες πηγές επιβεβαιώνουν την τάση. Το περιοδικό Forbes επικαλέστηκε πηγές εντός των ρωσικών αρχών ότι μεταξύ 600.000 και 1.000.000 άνθρωποι έφυγαν το 2022. Η Bell και το RTVi – και τα δύο ανεξάρτητα ρωσικά μέσα ενημέρωσης – δημοσίευσαν συγκρίσιμα στοιχεία.
Το να φύγεις από τη Ρωσία είναι σχετικά εύκολο, αρκεί να έχεις χρήματα και να μην έχεις κληθεί στο στρατό. Αλλά το να βρεις ένα μόνιμο μέρος για να μείνεις είναι δύσκολο.
Τους μήνες που ακολούθησαν την έναρξη του πολέμου πολλές χώρες, κυρίως η ΕΕ και οι ΗΠΑ, δυσκόλεψαν τους Ρώσους να υποβάλουν αίτηση για βίζα, εκτός εάν είχαν ήδη οικογένεια εκεί ή ταξίδευαν για δουλειά.
Σε πολλές άλλες χώρες -όπως η Γεωργία και η Αρμενία- οι Ρώσοι δεν αντιμετώπιζαν τέτοιους περιορισμούς και μπορούσαν να πηγαινοέρχονται όπως ήθελαν. Ακόμα μπορούν.
Άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένου του Καζακστάν, άλλαξαν τους νόμους τους νωρίτερα φέτος, σύμφωνα με πληροφορίες για να ανακόψουν τη ροή Ρώσων μεταναστών περιορίζοντας πόσες ημέρες μπορούν να μείνουν ως τουρίστες.
Χωρίς προοπτική επιστροφής στη Ρωσία, όλο και περισσότεροι άνθρωποι πρέπει να υποβάλουν αίτηση για διαμονή για να μπορέσουν να εργαστούν στις χώρες στις οποίες εγκαθίστανται – αν και πολλοί βρίσκουν τρόπους να συνεχίσουν να εργάζονται εξ αποστάσεως για Ρώσους εργοδότες.
Γνωρίζουμε ότι τους τελευταίους 15 μήνες, περίπου 155.000 Ρώσοι έλαβαν προσωρινές άδειες παραμονής σε χώρες της ΕΕ, σε αρκετές χώρες των Βαλκανίων, του Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας. Σχεδόν 17.000 έχουν ζητήσει πολιτικό άσυλο σε χώρες της ΕΕ, αλλά μόνο περίπου 2.000 το έχουν λάβει, σύμφωνα με τον Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Άσυλο.
Το ρωσικό υπουργείο Εσωτερικών λέει ότι 40% περισσότεροι έχουν υποβάλει αίτηση για ξένα διαβατήρια το 2022 σε σχέση με το προηγούμενο έτος.
«Φοβόμουν μήπως με στείλουν να σκοτώσω άλλους ανθρώπους»
Από την αρχή αυτού του πολέμου έχουμε μιλήσει με δεκάδες Ρώσους που έφυγαν.
Προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα. Μερικοί είναι δημοσιογράφοι αλλά υπάρχουν επίσης ειδικοί πληροφορικής, σχεδιαστές, καλλιτέχνες, ακαδημαϊκοί, δικηγόροι, γιατροί, ειδικοί δημοσίων σχέσεων και γλωσσολόγοι. Οι περισσότεροι είναι κάτω των 50 ετών. Πολλοί μοιράζονται δυτικές φιλελεύθερες αξίες και ελπίζουν ότι η Ρωσία θα γίνει μια δημοκρατική χώρα μια μέρα. Μερικοί είναι LGBTQ+.
Οι κοινωνιολόγοι που μελετούν την τρέχουσα ρωσική μετανάστευση λένε ότι υπάρχουν ενδείξεις ότι όσοι φεύγουν είναι νεότεροι, καλύτερα μορφωμένοι και πλουσιότεροι από αυτούς που μένουν.
