Του Θανάση Νικολάου, θαλάσσιου επιστήμονα στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου
ΟΙ ΤΟΠΙΚΕΣ εξαφανίσεις θαλάσσιων ειδών αυξάνονται παγκοσμίως και καταγράφονται για τις περισσότερες ομάδες θαλάσσιων οργανισμών, αποκαλύπτει νέα μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο Τμήμα Ωκεανογραφίας και Θαλασσίων Βιοεπιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Σύμφωνα με το άρθρο που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Regional Environmental Change τοπικές εξαφανίσεις έχουν καταγραφεί για πάνω από 700 θαλάσσια είδη, υπογραμμίζοντας την επείγουσα ανάγκη για την ενίσχυση της προστασίας της θαλάσσιας βιοποικιλότητας.
ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ της μελέτης φανερώνουν τα ιστορικά και αναδυόμενα ανθρωπογενή αίτια των θαλάσσιων εξαφανίσεων. Ιστορικά η υπερεκμετάλλευση από τις διάφορες μορφές αλιείας αποτελούσε το κύριο αίτιο των τοπικών εξαφανίσεων θαλάσσιων ειδών. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια οι τοπικές εξαφανίσεις που αποδίδονται στην κλιματική αλλαγή αυξάνονται με ραγδαίους ρυθμούς. Η κλιματική αλλαγή αποτελεί από τα τέλη της δεκαετίας του ’90 το βασικό αίτιο τοπικών εξαφανίσεων. Καθώς η κλιματική αλλαγή εντείνει με ραγδαίους ρυθμούς τις συσσωρευτικές ανθρωπογενείς πιέσεις στη βιοποικιλότητα, οι στόχοι που θέτουμε για την προστασία της δύσκολα επιτυγχάνονται.
ΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ποσοστό καταγεγραμμένων τοπικών εξαφανίσεων αφορά τον Εύκρατο Βόρειο Ατλαντικό, ιδιαίτερα τη Μεσόγειο Θάλασσα, και τον Ινδο-Ειρηνικό. Ειδικά η ανατολική Μεσόγειος αποτελεί μία περιοχή με ιδιαίτερα αυξημένους ρυθμούς εξαφανίσεων. Να σημειωθεί ωστόσο ότι αυτό δεν οφείλεται μόνο στις αυξημένες ανθρωπογενείς πιέσεις σε αυτές τις περιοχές, αλλά και στη γεωγραφική ανομοιογένεια της διαθέσιμης οικολογικής γνώσης, καθώς αρκετές θάλασσες είναι λίγο μελετημένες.
ΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ μέρος της διαθέσιμης οικολογικής γνώσης χαρακτηρίζεται από λίγα δεδομένα και μεγάλη αβεβαιότητα, γεγονός που αποκαλύπτει την ανεπάρκεια σε προγράμματα οικολογικής παρακολούθησης και αξιόπιστων αποδεικτικών στοιχειών σχετικά με τα αίτια των εξαφανίσεων. Τα κενά οικολογικής γνώσης είναι ανησυχητικά, καθώς είναι πολύ πιθανό να συμβούν εξαφανίσεις ειδών χωρίς να καταγραφούν και οι προσπάθειες προστασίας της θαλάσσιας βιοποικιλότητας να μην ιεραρχηθούν σωστά.
Η ΜΕΛΕΤΗ αποτελεί μια σημαντική πηγή δεδομένων για υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και επιστήμονες που προσπαθούν να αντιμετωπίσουν το μείζον ζήτημα της απώλειας της βιοποικιλότητας. Μέσα από τη μελέτη προβάλλονται χωρικά και χρονικά πρότυπα ως προς τις εξαφανίσεις των διαφόρων ταξινομικών ομάδων και των διαφορετικών γεωγραφικών περιοχών, υπογραμμίζοντας περιοχές υψηλού κινδύνου όπως η Μεσόγειος, ευάλωτα είδη που χρήζουν προσοχής αλλά και κενά γνώσης.
Η ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ αντιμετώπισης της απώλειας της βιοποικιλότητας προϋποθέτει βελτιωμένα και μακροπρόθεσμα προγράμματα οικολογικής παρακολούθησης σε συνδυασμό με αξιόπιστα πειραματικά δεδομένα και παρατηρήσεις πεδίου. Αυτή η ποιοτική και ποσοτική ενίσχυση της οικολογικής γνώσης θα βοηθήσει στην άμεση ανίχνευση αλλαγών της βιοποικιλότητας και στην κατανόησή μας ως προς τα αίτια των εξαφανίσεων. Σύγχρονα τεχνολογικά μέσα και χαμηλού κόστους εργαλεία είναι πλέον διαθέσιμα στους επιστήμονες, διευκολύνοντας τη μελέτη των επιπτώσεων των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων στο θαλάσσιο περιβάλλον. Είναι σημαντικό να υιοθετηθούν οι αρχές της προσαρμοστικής διαχείρισης (adaptive management), με συνεχείς αξιολογήσεις της κατάστασης της βιοποικιλότητας, ώστε να προσαρμόζουμε τις δράσεις προστασίας ανάλογα. Έτσι, μπορούμε να πάρουμε χωρίς καθυστέρηση τα κατάλληλα μέτρα, με βάση την υπάρχουσα γνώση, για να προστατεύσουμε τα θαλάσσια είδη.
ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΣ αριθμός εξαφανίσεων εκτείνεται μεταξύ πολλών χωρών. Η αντιμετώπιση της απώλειας της βιοποικιλότητας είναι διεθνής υπόθεση. Για να καρποφορήσουν οι προσπάθειες προστασίας της βιοποικιλότητας χρειάζεται ένα βελτιωμένο σχέδιο προστασίας, κάτω από ένα διασυνοριακό πλαίσιο, μέσα από διεθνείς συνεργασίες και την ανάπτυξη συνεκτικών δικτύων προστατευόμενων θαλάσσιων περιοχών.
