Της Ανθής Αγγελοπούλου
Το νερό είναι ανθρώπινο δικαίωμα ή μπίζνα δισεκατομμυρίων γιατί όπως φαίνεται οι Βρυξέλλες έχουν ήδη αποφασίσει ότι το νερό στο μέλλον θα ανήκει περισσότερο στις εταιρείες παρά στον κόσμο.
Το νερό είναι κοινωνικό αγαθό, είναι πηγή ζωής και βασικός παράγοντας για την υγεία κάθε ανθρώπου και τη δημόσια υγεία συνολικότερα. Ωστόσο, το ζωτικής σημασίας αυτό αγαθό έχει αρχίσει να «στερεύει» και σε λίγο δεν θα είναι δυνατό να ξεδιψάσει όλο τον πλανήτη. Από τη μία μεριά φταίει η ασύδοτη κατανάλωση που κάνει ο άνθρωπος και από την άλλη η μόλυνση του περιβάλλοντος και τα κατεστραμμένα δίκτυα ύδρευσης από την αδιαφορία των κυβερνώντων με αποτέλεσμα να γίνεται επικίνδυνο για χρήση.
Και εκεί που θα περιμέναμε να βρεθεί μία λύση στη εποχή της τεχνολογίας που διανύουμε, η ΕΕ βάζει στο «τραπέζι» μία και μοναδική λύση. Αυτή των ιδιωτικοποιήσεων ξεχνώντας ότι το νερό δεν είναι εμπόρευμα, είναι δημόσιο αγαθό.
Η οδηγία 2000/60 δίνει τις κατευθυντήριες οδηγίες για την εµπορευµατοποίηση του νερού, απελευθερώνοντας το από την κρατική προστασία των περιβαλλοντικών υπηρεσιών µεταξύ αυτών η άρδευση και η αποχέτευση. Μόνο το 2012 ο τζίρος στην παγκόσμια αγορά των υδάτινων πόρων ξεπερνούσε τα 120 δισ. δολάρια ενώ το 2015 ξεπέρασε το 1,5 τρισ. δολάρια, όπου το 92% το εκπροσωπούν 10 µονοπωλιακοί όµιλοι. Παρόλα αυτά, σε πολλές χώρες του κόσµου όπως για παράδειγμα στη Γαλλία, η εφαρµογή αυτής της οδηγίας απέτυχε παταγωδώς.
Η ιστορία της ιδιωτικοποίησης του νερού στην Ευρώπη
Το θέμα έβγαλε στη δημοσιότητα για πρώτη φορά το 2016, με συντριπτικά στοιχεία, η εκπομπή «Monitor» στη δημόσια Γερμανική τηλεόραση η οποία έκανε μια έρευνα για τις πιέσεις που ασκεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις χώρες μέλη της Ε.Ε. για να ιδιωτικοποιήσουν τις υπηρεσίες ύδρευσης.
Οι σημαντικότερες πολιτικές αλλαγές κρύβονται καμιά φορά στη λεπτομέρεια. Σύμφωνα με τους Γερμανούς δημοσιογράφους, σημαντικά μυστικά είναι κρυμμένα σε μια οδηγία μέσω της οποίας η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσπαθεί να περάσει το σχέδιο του αιώνα και αυτό δεν είναι άλλο από την ιδιωτικοποίηση της ύδρευσης σε όλη την Ευρώπη.
«Το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μετατρέπει το νερό από ένα συλλογικό αγαθό ί σε αντικείμενο κερδοσκοπίας για πολλά δισεκατομμύρια. Είναι μια νίκη μεγάλων πολυεθνικών που πολέμησαν αρκετά χρόνια για αυτή την ιδιωτικοποίηση και οι συνέπειες για τους καταναλωτές θα είναι τεράστιες» σύμφωνα με το δημοσιογράφο του “Monitor”.
Όπως ανέφεραν οι δημοσιογράφοι Στέφαν Στούχλιγκ και Νίκολας Στάινερ, στη Γερμανία το νερό ανήκει κυρίως στους δήμους και στις κοινότητες, δηλαδή σε όλο τον κόσμο. Αυτό ενδέχεται να αλλάξει με δραστικές επιπτώσεις . Κατά την επιθυμία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής οι αλλαγές αυτές ξεκινούν από την Πορτογαλία όπου οι Βρυξέλλες απαίτησαν από τη χώρα να πουλήσει τις υπηρεσίες υδρεύσεως της. Στο Πάσος Ντε Φερέιρα η ιδιωτικοποίηση έχει ήδη ξεκινήσει ενάντια στη θέληση των πολιτών, οι οποίοι όπως λένε «παλαιότερα το νερό στην πόλη τους πινόταν. Ήταν καλό, φρέσκο νερό. Τώρα όχι πια!» «Είμαι 66 χρονών λέει ένας άλλος κάτοικος, και πάντοτε το νερό πινόταν. Τώρα πια δεν κάνει να πιούμε από τη δημόσια βρύση γιατί όπως μας λένε το δημόσιο νερό δεν πίνεται πλέον!» Η κοινότητα στο Πάσος Ντε Φερέιρα, υποτίθεται ότι κέρδισε από αυτή την πώληση. Οι πολίτες όμως ζουν με τις συνέπειες… Οι άνθρωποι δείχνουν τους λογαριασμούς τους στο δημοσιογράφο και τα μηνιαία ποσά που καλούνται να πληρώσουν πια είναι τρομακτικά. Οι συνέπειες της ιδιωτικοποίησης είναι καταστρεπτικές. Ήδη υπάρχει αύξηση 400% στα τιμολόγια μέσα σε λίγα χρόνια και κάθε χρόνο ακολουθεί μια αύξηση τιμών 6%!
Χώρες όπως η Πορτογαλία και η Ελλάδα εν μέσω οικονομικής κρίσης είχαν μεγάλη ανάγκη από ρευστό γι αυτό η τρόικα πίεζε τις Βρυξέλλες να πουλήσουν τους παροχείς ύδρευσής τους, σύμφωνα με το δημοσιογράφο. Το παράρτημα των συμβάσεων με την τρόικα που παρουσίασε τότε το «Monitor» έδειχνε ότι στην Ελλάδα είναι να πουληθούν οι δύο μεγάλες εταιρείες ύδρευσης της Αθήνας (ΕΥΔΑΠ) και της Θεσσαλονίκης (ΕΥΑΘ). Ενώ, στην Πορτογαλία προωθείτο η ιδιωτικοποίηση της εθνικής εταιρείας ύδρευσης Aguas De Portugal.
Όμως οι χώρες σε κρίση ήταν μόνο την αρχή
Σύμφωνα με το «Monitor» η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ετοιμάζει τώρα το μεγάλο χτύπημα. Η νέα πρόταση οδηγίας για τις παραχωρήσεις εκμετάλλευσης κρύβει επιμελώς την απαίτηση του ανοίγματος της αγοράς στον τομέα της ύδρευσης. Τι σημαίνει αυτό; Η Χάιντε Ρύλε, η ειδική των Ευρωπαίων Πρασίνων στον τομέα του νερού μελέτησε με προσοχή την πρόταση και πιστεύει ότι η Επιτροπή βρίσκεται πολύ κοντά στο στόχο της ιδιωτικοποίησης της ύδρευσης. «Η οδηγία για παραχωρήσεις εκμετάλλευσης δεν το κάνει ευθέως, δηλαδή δεν ανοίγει διάπλατα την πόρτα για ιδιωτικοποίηση, αλλά ανοίγει την πίσω πόρτα» επεσήμαινε τότε η Ρύλε συμπληρώνοντας ότι «Βήμα – βήμα δίνεται τη δυνατότητα στους ιδιώτες να εισέλθουν στην αγορά του νερού».
Ο επίτροπος Miche Barnier αρνήθηκε ακόμη και το ότι θέλει την ιδιωτικοποίηση της ύδρευσης. Όπως είπε στους δημοσιογράφους, η οδηγία του θέλει απλώς να αναδιαρθρώσει την αγορά «Όλα θα μείνουν όπως είναι τόνισε» και τότε γιατί χρειαζόμαστε την οδηγία τον ρώτησε ο δημοσιογράφος; «Επειδή χρειαζόμαστε κανόνες απάντησε ο Επίτροπος. «Κάθε γερμανική κοινότητα θα εξακολουθήσει να μπορεί να αποφασίσει για το νερό της. Τώρα όμως δίνουμε τη δυνατότητα να εμπιστευτούμε και σε έναν ιδιώτη εταίρο το νερό. Τώρα θα ρυθμιστεί και αυτό σε όφελος των καταναλωτών». Άρα πράγματι, επισημαίνει ο δημοσιογράφος, η ιδέα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ότι άδειες νερού πρέπει να δοθούν σε όλη την Ευρώπη με αποτέλεσμα το πλεονέκτημα να το έχουν πλέον οι ιδιωτικές εταιρείες. Αφού τις προσφορές τους δεν μπορεί να τις ανταγωνιστεί καμία κοινοτική επιχείρηση.
Εντωμεταξύ το 82% των Γερμανών θέλουν οι δήμοι και οι κοινότητες να οργανώνουν την παροχή ύδρευσης. Εδώ όμως, ήδη σε δήμους και κοινότητες αναστρέφονται ιδιωτικοποιήσεις. Για παράδειγμα στο Βερολίνο το 1999 ημι-ιδιωτικοποιήθηκαν οι εταιρείες ύδρευσης και μετά από μαζικές διαμαρτυρίες η πόλη άρχισε να επαναγοράζει τμήματα αυτών. Ήταν μια ακριβή υπόθεση και μία πρώτη νίκη της πρωτοβουλίας των πολιτών. Ωστόσο, η νέα στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα μπορούσε να ισοπεδώσει αυτή την ιδέα όπως τονίζει η εκπρόσωπος των πολιτών στο Βερολίνο.
«Η νέα οδηγία της ΕΕ σημαίνει να τεθούν τα απάντα υπό την πίεση των ιδιωτικοποιήσεων. Η εμπειρία στο Βερολίνο δείχνει ότι και μια ημι-ιδιωτικοποίηση, η λεγόμενη “σύμπραξη δημόσιου-ιδιωτικού τομέα” στην πραγματικότητα ωφελεί μόνο τον ιδιώτη εταίρο. Αυτοί έχουν εξασφαλισμένα τα κέρδη και ο λαός πληρώνει». Για τους ιδιώτες επενδυτές το νερό είναι ένα αγαθό όπως το ρεύμα ή το χρυσάφι και επειδή είναι αντικείμενο κερδοσκοπίας αποτελεί σοβαρό οικονομικό αγαθό. Οι αναλυτές εκτιμούν την αγορά του νερού στην ΕΕ σε ένα ύψος εκατοντάδων δισεκατομμυρίων και οι εταιρείες θέλουν να την κατακτήσουν. Κολοσσιαίοι όμιλοι όπως η Thames Water ή η Veolia, αλλά και γερμανικοί όμιλοι όπως η RWE και η Gelsenwasser περιμένουν την ιδιωτικοποίηση, επισημαίνουν οι δημοσιογράφοι του “Monitor”.
Αποτυχημένο το εγχείρημα σύμφωνα με μελέτη
Ωστόσο, μια μελέτη του πανεπιστημίου της Βαρκελώνης που έγινε το 2010 έδειξε ότι η ιδιωτικοποίηση του νερού σπάνια έχει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Σε αυτήν εμπεριέχονται ενδείξεις ότι μετά την ιδιωτικοποίηση σε αρκετές περιοχές η ποιότητα του νερού έπεσε, κυρίως όμως δεν γίνετε φθηνότερο. «Δεν μπορούμε να πιστοποιήσουμε κανένα αποτέλεσμα ότι η παραγωγή νερού από ιδιώτες είναι οικονομικότερη. Οι υποσχέσεις που συνοδεύουν τις ιδιωτικοποιήσεις της ύδρευσης για καλύτερη εξυπηρέτηση και μειωμένες τιμές δεν πραγματοποιούνται ποτέ», όπως λέει ένας εκ των συντακτών της έκθεσης και συμπληρώνει. «Απεναντίας υπάρχει αύξηση των τιμών και οι υποσχεθείσες επενδύσεις στο δίκτυο ύδρευσης δεν υλοποιούνται ποτέ. Και αυτό γιατί τα χρήματα για την ακριβή κατασκευή του δικτύου δεν συνάδουν με τα γρήγορα κέρδη».
Τρανό παράδειγμα το Λονδίνο ή το Μπορντώ όπου οι αγωγοί σαπίζουν και η βρωμιά διεισδύει στο πόσιμο νερό με αποτέλεσμα οι εταιρείες να προσθέτουν χλώριο ή παρόμοιες ουσίες προκειμένου να διατηρήσουν την υγιεινή.
Τα ερωτήματα που έθεσαν οι δημοσιογράφοι ήταν: Γιατί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφασίζει ενάντια στον ευρωπαϊκό πληθυσμό; Σε ποιες γνωμοδοτήσεις βασίζεται; Με ποιον συζητά το θέμα; Για παράδειγμα με αυτούς από το Streering Group, μια ομάδα ειδικών που συμβουλεύει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε θέματα πολιτικής των υδάτων. Η λίστα των συμμετοχών είναι εκπληκτική. Φιγουράρουν κυρίως αντιπρόσωποι βιομηχανίας υδάτων και συναφών βιομηχανιών. «Αυτή την ομάδα δεν την επέλεξα εγώ προσωπικά» επισημαίνει ο Επίτροπός Barnier, «όμως πιστεύω ότι η ομάδα των ειδικών θα μπορούσε να έχει μια πιο ισορροπημένη σύνθεση». Ενώ, για τον Κρίστιαν Ούντε, πρόεδρο του γερμανικού Συμβουλίου Δήμων και Κοινοτήτων, είναι ατυχές το γεγονός ότι κάποιοι επίτροποι ανταγωνισμού γνωρίζουν μόνο τις ανάγκες των συνομιλητών τους διευθυντικών στελεχών των εταιρειών και όχι τις ανάγκες του πληθυσμού.
Η πρόσβαση στο νερό είναι βασικό ανθρώπινο δικαίωμα
Ωστόσο, σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει δώσει στη δημοσιότητα ο ΟΗΕ, περίπου 1,8 δισεκατομμύρια άνθρωποι είναι αναγκασμένοι να πίνουν νερό που έχει μολυνθεί με περιττώματα, ενώ 2,4 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν διαθέτουν βασικές εγκαταστάσεις αποχέτευσης. 1 στους 9 ανθρώπους (περίπου 2,6 δισ.) δεν έχουν πρόσβαση σε ασφαλές, καθαρό νερό ενώ 1 στους 3 δεν έχουν πρόσβαση σε τουαλέτα.
Το 80% των ασθενειών στις αναπτυσσόμενες χώρες συνδέονται με το βρόμικο νερό και τις συνθήκες υγιεινής ενώ, το 1/3 των ανθρώπων παγκοσμίως είναι μόνιμα άρρωστο εξαιτίας του βρώμικου νερού και 10 εκατ./ετησίως πεθαίνουν από το νερό που πίνουν. Συγκεκριμένα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, υπολογίζει ότι 1,6 εκατομμύρια θάνατοι/ετησίως σε όλο τον πλανήτη οφείλονται στην κατανάλωση βρώμικου νερού. Ενώ, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών έχει καταγράψει ένα τραγικό στοιχείο που αφορά στην απώλεια παιδιών ζωών. Κάθε 20 δευτερόλεπτα ένα παιδί χάνει τη ζωή του εξαιτίας του μολυσμένου νερού.
Σοβαρά προβλήματα όμως αντιμετωπίζουν και τα προηγμένα κράτη καθώς σύμφωνα με τα στοιχεία, στο 70% των ευρωπαϊκών πόλεων με πληθυσμό άνω των 100.000 κατοίκων, τα υπόγεια ύδατα καταναλώνονται και μολύνονται με ρυθμούς ταχύτερους από ότι αναπληρώνονται. Εκτιμάται ότι μέχρι το 2025 εκτιμάται τα 2/3 του παγκόσμιου πληθυσμού θα υποφέρουν από την έλλειψη νερού. Και ο λόγος είναι, ότι 2.500.000.000 τόνοι ανθρωπίνων και βιομηχανικών αποβλήτων, διατίθενται σε υδατικούς φορείς κάθε μέρα. Οι μισοί υγροβιότοποι του πλανήτη έχουν εξαφανισθεί από το 1900 ενώ από το 1991 μέχρι το 2010 πάνω από 870.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από φυσικές καταστροφές, εκ των οποίων το 90% συνδεόταν με το νερό.
Έρευνα των Ηνωμένων Εθνών έδειξε ότι κάθε μέρα είναι απαραίτητα 20-50lt καθαρού νερού για τις βασικές ανάγκες ενός ανθρώπου, όπως για να μαγειρέψει, να πιεί και να καθαρίσει το χώρο του ή τα ρούχα του κ.λπ. την ίδια στιγμή, πάνω από 894 εκατ. άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη, δηλαδή ποσοστό μεγαλύτερο του 16% δεν έχει πρόσβαση σε αυτές τις ποσότητες καθαρού νερού.
Η κατανάλωση νερού στην Ελλάδα
Σύμφωνα με το ΠΑΚΟΕ η Ελλάδα είναι 2η χώρα παγκοσμίως στην κατανάλωση πόσιμου νερού πίσω μόνο από τις Ηνωμένες Πολιτείες και 2η στο σύνολο των μεσογειακών χωρών πίσω από την Πορτογαλία, με 5.886 κμ ανά κάτοικο διαθεσίμων υδάτων, ενώ η συνολική κατανάλωση δεν ξεπερνά το 12,5% των εσωτερικών υδάτων. Το 86% του νερού που καταναλώνεται σήμερα στην Ελλάδα αφορά την άρδευση, το 11% την ύδρευση, και το 3% καλύπτει ανάγκες της βιομηχανίας. Το 60% του νερού που αντλείται στην Ελλάδα από λίμνες, και ποτάμια χάνεται λόγω απωλειών από το δίκτυο μεταφοράς του.
Η κατάσταση των ποταμιών της χώρας είναι σε ποσοστό 64% από μέτρια ως κακή. Στο 18% της επικράτειας έχει χωριστεί σε ζώνες νιτρορύπανσης (Κάμπος Ημαθίας, Θεσσαλονίκης, Πέλλας, Θεσσαλικός Κάμπος, Κωπαΐδα, λεκάνη Στρυμόνα, Έβρος) και ήδη επιβάλλονται πρόστιμα για αυτήν. Πέρα όμως από τα επικίνδυνα συστατικά που φτάνουν στον υδροφόρο ορίζοντα εξαιτίας βιομηχανικών και αγροτικών χρήσεων, στην Ελλάδα υπάρχει εντονότατο πρόβλημα με το, σε μεγάλο βαθμό, κατεστραμμένο και πεπαλαιωμένο δίκτυο της ΕΥΔΑΠ. Οι σωλήνες (περίπου το 50%) είναι κατασκευασμένες από αμίαντο, ενός υλικού απαγορευμένου πια και κατηγορούμενο για καρκινογενέσεις. Το δίκτυο αυτό φτάνει τα 7000 χλμ και χρήζει άμεσης αντικατάστασης. Πέρα από τη χημική ρύπανση υπάρχει και η μικροβιακή μόλυνση. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΥΔΑΠ, οι μικροβιακές αναλύσεις είναι περίπου 10.000 το χρόνο, που είναι πολύ λίγες για το συνολικά διανεμόμενο νερό (360 εκατ. κυβικά μέτρα).
Σχεδόν 2.400 κυβικά μέτρα νερού τον χρόνο αναλογούν στην κατανάλωση κάθε κατοίκου της Ελλάδας, όταν ο αντίστοιχος παγκόσµιος µέσος όρος είναι 1.240κ.μ. Η υπερκατανάλωση είναι πηγή έλλειψης παιδείας και οικολογικής συνείδησης.
Η κοστολόγηση των υπηρεσιών ύδατος θα οδηγήσει σε αύξηση της τιµής του νερού και αύξηση του κόστους νερού σηµαίνει αύξηση του κόστους αγροτικής παραγωγής, περισσότερα έξοδα για τους παραγωγούς. Με σωστή διαχείριση των υδάτινων πόρων από την πολιτεία και οικονομία στην κατανάλωση από τους πολίτες, αποκατάσταση του πεπαλαιωμένου δικτύου και σωστή επεξεργασία του νερού η Ελλάδα θα διατηρήσει στο ακέραιο τον εθνικό της θησαυρό.
Ας λειτουργήσει επιτέλους το Εθνικό Συμβούλιο Διαχείρισης Νερού καθώς και τα αντίστοιχα περιφερειακά και να γίνονται τακτικοί έλεγχοι στο νερό.
Η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ) σταθμίζοντας αφενός, την πορεία κατοχύρωσής του δικαιώματος στο νερό σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο κι αφετέρου, τους κινδύνους για την απόλαυση του από τις εντεινόμενες πιέσεις ιδιωτικοποίησης των φορέων παροχής του, επισημαίνει την ανάγκη για εμπέδωση του χαρακτήρα του νερού ως «δημοσίου αγαθού» και όχι ως «εμπορεύματος», όσο και την επείγουσα ανάγκη για αντιμετώπιση του νερού ως φυσικού αγαθού σε ανεπάρκεια.
