Από την έντυπη έκδοση
Της Nατάσας Στασινού
[email protected]
Τον Φεβρουάριο του 2008, πριν ακόμη κορυφωθεί η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση με την κατάρρευση της Lehman Brothers, οι αναταράξεις στις διεθνείς αγορές είχαν γίνει ήδη αισθητές.
Οι τίτλοι των κορυφαίων ταινιών εκείνης της χρονιάς «Θα χυθεί αίμα» και «Καμία πατρίδα για τους μελλοθάνατους» κοσμούσαν άρθρα για… τις προοπτικές των μετοχών. Δέκα χρόνια μετά, με αφορμή τις μαζικές ρευστοποιήσεις της τελευταίας εβδομάδας, διαβάζει κανείς για την «Πιο σκοτεινή ώρα» της Wall Street και βλέπει οικονομολόγους να αναρωτιούνται αν η «Αόρατη κλωστή» που κρατούσε τόσα χρόνια τις μετοχές σε άνοδο ετοιμάζεται να σπάσει.
Ίσως οι κινηματογραφικοί τίτλοι να είναι τελικά τόσο ταιριαστοί γιατί οι επενδυτές τα τελευταία εννέα χρόνια ζούσαν σε έναν κόσμο πλασματικό, αυστηρά «σκηνοθετημένο» από τις κεντρικές τράπεζες, που παρέχοντας άφθονο, φθηνό χρήμα και λαμβάνοντας κάθε είδους συμβατικά και αντισυμβατικά μέτρα φρόντιζαν να κρατούν το ηθικό ακμαίο. Δεν σημαίνει ότι όλα αυτά τα χρόνια δεν έγιναν κινήσεις που να δικαιολογούν την αισιοδοξία. Οι τράπεζες -υπό την πίεση ρυθμιστικών αρχών- εξυγίαναν τους ισολογισμούς τους, φούσκωσαν τα κεφαλαιακά μαξιλάρια τους, οι οικονομίες επέστρεψαν σε υγιείς ρυθμούς ανάπτυξης, η απασχόληση ανήλθε σε προ κρίσεως επίπεδα. Και κάπως έτσι οι μισθοί ανεβαίνουν και πάλι – γεγονός που αναγκάζει τις κεντρικές τράπεζες να δώσουν απότομα, όπως διαμαρτύρονται οι επενδυτές, τέλος στην εποχή του φτηνού δανεισμού. Μήπως όμως η επιστροφή στην περιοριστική πολιτική έρχεται ήδη πολύ καθυστερημένα;
Τα μηδενικά επιτόκια και η ποσοτική χαλάρωση κράτησαν ζωντανό το χρηματοπιστωτικό σύστημα και τις οικονομίες. Είχαν όμως και παρενέργειες.
Δημιούργησαν πάσης φύσεως ζόμπι στηριζόμενα αποκλειστικά στον εύκολο δανεισμό. Σύμφωνα με την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών, το παγκόσμιο χρέος ως ποσοστό του οικονομικού προϊόντος είναι 40% υψηλότερο απ’ ό,τι ήταν παραμονές του τελευταίου κραχ. Ο κόσμος βγήκε από μία χρηματοπιστωτική κρίση δανειζόμενος και αυτό απαιτεί μία «διόρθωση» ευρύτερη, όχι μόνο στις αγορές.
Είναι αυτό αρκετό να πούμε ότι οδεύουμε προς ένα νέο 2008; Ισχύει το καμπανάκι του 75χρονου «γκουρού» των αγορών Τζιμ Ρότζερς ότι η επόμενη bear market θα είναι η χειρότερη της ζωής του, γιατί «το χρέος είναι παντού και είναι υψηλότερα από ποτέ»; Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα. Μπορούμε μόνο να ελπίζουμε ότι κάτι μάθαμε από την προ δεκαετίας κρίση και δεν θα επιτρέψουμε να ξαναπάθουμε.
