Από την έντυπη έκδοση
Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Ακόμα και σήμερα, πολλοί οικονομολόγοι, όταν κάνουν λόγο για την ευημερία, την παραγωγή πλούτου και την καταπολέμηση της φτώχειας, στηρίζονται αποκλειστικά σε κριτήρια που είναι επικεντρωμένα στην ιδιοκτησία και τις ιδιότητες αγαθών, παρακάμπτοντας συντελεστές όπως οι ανθρώπινες επιδόσεις, οι γνώσεις, η ταχύτητα προσαρμογής σε νέες συνθήκες και η απόκτηση δεξιοτήτων που προσφέρουν άυλες αξίες.
Στο επίπεδο αυτών των αναπροσαρμογών που παρατηρούνται στο αποκαλούμενο σύστημα της ελεύθερης αγοράς -το οποίο, κατά τη γνώμη μας, είναι αυτό της μικτής οικονομίας-, οι παραγωγικοί μετασχηματισμοί είναι τεράστιοι, έχουν απολύτως διαρθρωτικό χαρακτήρα και γι’ αυτό παράγουν αισθητές ανισότητες, νέου όμως τύπου.
Σε αυτές τις νέες συνθήκες, δεν είναι λίγοι αυτοί που κάνουν λόγο για μία «εποχή ρήξεων», με κύριο συστατικό της την ανατρεπτική δύναμη της ψηφιακής τεχνολογίας. Παράλληλα, δε, όπως και ο γνωστός Περουβιανός οικονομολόγος Χερνάντο ντε Σότο, αναφέρονται στην πολυπλοκότητα ως συντελεστή παραγωγής αξίας, μέσω της οποίας αναδύεται και ο αποκαλούμενος «γνωστικός καπιταλισμός». Κατά τον Χερνάντο ντε Σότο, συγγραφέα του περίφημου βιβλίου «Τα Μυστήρια του Κεφαλαίου», η παγκόσμια οικονομία με τη σημερινή μορφή της αποτελείται από πάμπολλα μικρά κομμάτια, τα οποία είναι χρήσιμα όταν συναρμολογούνται σε πιο πολύπλοκα σύνολα.
Όσο μεγαλύτερη είναι η αξία αυτών των συνόλων, τόσο περισσότερη γίνεται και η οικονομική ανάπτυξη. Είναι σαφές ότι όλα τα επιτεύγματα της ανθρωπότητας -από τα 120 συστατικά του ρολογιού μου έως τις αμέτρητες συμφωνίες που παράγουν το Διαδίκτυο και τα συστήματα αεροπλοήγησης- έχουν προκύψει και θα προκύπτουν από τη συνεργασία ανθρώπων και τη συνένωση πραγμάτων το ένα με το άλλο.
«Αυτός είναι και ο λόγος που ο καπιταλισμός θριάμβευσε τα 150 τελευταία χρόνια: μας προσέφερε την καλύτερη γνώση για να διερευνήσουμε τους οικονομικούς συνδυασμούς που μπορούν να γίνουν. Δεν είναι ανάγκη ο καπιταλισμός να επανεφευρεθεί και να επαναθεωρηθεί. Πρέπει απλώς να επανανακαλυφθεί», γράφει ο Ντε Σότο.
Προσθέτει δε ότι ο λόγος που οι πιστώσεις και τα κεφάλαια συμπιέστηκαν τα τελευταία χρόνια σε Ευρώπη και Αμερική βρίσκεται στο γεγονός ότι η απαιτούμενη γνώση για τον προσδιορισμό και την κατανόηση βασικών στοιχείων της χρηματοοικονομίας καταστράφηκε αφρόνως.
Τονίζεται έτσι από πολλές πλευρές ότι οι μεταρρυθμιστές και οι πολιτικοί που λαμβάνουν αποφάσεις πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι δεν έχουν να κάνουν μόνον με μια χρηματοοικονομική κρίση, αλλά και με κρίση γνωστική. Ο καπιταλισμός ζει σε δύο κόσμους. Ο ένας από αυτούς γίνεται ορατός μέσω των φοινικόδενδρων και των παναμαϊκών πλοίων. Υπάρχει όμως και ένας άλλος κόσμος, αυτός των κανόνων, των νόμων και των πληροφοριών, που μας επιτρέπει να οργανώνουμε και να καταλαβαίνουμε τμήματα της πραγματικότητας ώστε να τα προσεγγίζουμε δημιουργικά.
Ο κόσμος της οργανωμένης γνώσης και της εξ αυτής προκύπτουσας συνεργασίας ξεκίνησε να δημιουργείται από μεγάλους Ευρωπαίους μεταρρυθμιστές στα μέσα του 19ου αιώνα, επεκτάθηκε στις ΗΠΑ και συνέβαλε στη δημιουργία ενός καπιταλισμού που έφερε εντυπωσιακά βήματα ανάπτυξης στις περιοχές όπου αναπτυσσόταν.
Υπό αυτές τις συνθήκες, ο καπιταλισμός μπόρεσε να βρει λύση στο αποκαλούμενο «πρόβλημα της γνώσης», δηλαδή σε αυτό της αδυναμίας να συγκεντρώνονται, να αποθηκεύονται και να αξιοποιούνται γνώσεις. Οι μεταρρυθμιστές δημιούργησαν τα αποκαλούμενα «συστήματα μνήμης της ιδιοκτησίας», μέσω των οποίων χαρτογραφήθηκαν όλες οι διαθέσιμες γνώσεις – είτε αυτές ήταν άυλες (μετοχές, πατέντες, γραμμάτια), είτε υλικές (γη, κτήρια, μηχανές).
Τα σύγχρονα συστήματα αρχειοθέτησης έπαψαν να είναι πλέον απλές αποθήκες πληροφοριών για στοιχεία του ενεργητικού και έγιναν βιομηχανίες γεγονότων που διευκολύνουν τους επιχειρηματίες να συνδυάζουν τεχνολογίες, χρηματοοικονομικά εργαλεία, προσόντα και γνώσεις, ώστε να προσφέρουν πολύπλοκα, αλλά υψηλής αξίας, προϊόντα. Προϊόντα στα οποία η ενσωματωμένη γνώση επιτρέπει την ταχύτερη λήψη πληροφοριών και την αποτελεσματικότερη αξιοποίησή τους.
Δυστυχώς, όμως, από το 2008 και μετά αρχίσαμε να μαθαίνουμε ότι τα συστήματα μνήμης και συλλογής πληροφοριών είχαν σταματήσει να μας λένε την αλήθεια, χρησιμοποιώντας χρηματοοικονομικές μεθόδους που μεταμφίεζαν την πραγματικότητα και σε κάποιες περιπτώσεις μάς εμφάνιζαν χρέη ως εισοδήματα. Μέσα από διάφορες συναλλαγματικές συναλλαγές και περίεργες αναμοχλεύσεις, δανειακές στεγαστικές συμβάσεις έπαψαν να αρχειοθετούνται στα παραδοσιακά δημόσια αρχεία, με αποτέλεσμα οι επενδυτές να χάνουν την εμπιστοσύνη τους στο σύστημα και οι θεσμοί του τελευταίου να παραπαίουν.
Όπως ήταν επόμενο, τα 15 τελευταία χρόνια το σύστημα γνώρισε θεμελιακή αποδιοργάνωση, που κλόνισε την εμπιστοσύνη στη γνώση και την πρώτη ύλη της – την πληροφορία. Τα αποτελέσματα είναι σήμερα κάποια τρισεκατομμύρια δολάρια να περιφέρονται παγκοσμίως και να κυκλοφορούν εκτός ελέγχου στον σκοτεινό κόσμο των χρηματοοικονομικών καινοτομιών. Η κατάσταση αυτή προκαλεί σοβαρές αναταράξεις στη διεθνή οικονομία και αφαιρεί μέρος από τον δυναμισμό του καπιταλισμού, προς όφελος της κερδοσκοπίας. Αυτό είναι το σημερινό πρόβλημα του συστήματος, που κάποιοι για ευνόητους λόγους δεν θέλουν να λυθεί.
