Το Κρεμς στον Δούναβη είναι μια μικρή πόλη βορειοδυτικά της Βιέννης. Η ιστορία του βιβλίου «Απρίλιος στο Στάιν» του ιστορικού Ρόμπερτ Στράιμπελ, που εκδόθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις «Αλφειός», ξετυλίγεται στη μικρή αυτή πόλη και τα περίχωρά της, με επίκεντρο τις φυλακές Στάιν, οι οποίες υπάρχουν ακόμα σήμερα.
Αναφέρεται στη σφαγή που έγινε στις 6 Απριλίου 1945 στη φυλακή της πόλης, όταν εκατοντάδες κρατούμενοι δολοφονήθηκαν από μονάδες των Ες Ες, μέλη των Ταγμάτων Εφόδου αλλά και του ντόπιου πληθυσμού, παρά τη ρητή διαταγή για αποφυλάκιση που είχαν λάβει τις προηγούμενες ημέρες οι αρχές του σωφρονιστικού ιδρύματος.
Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στους Έλληνες κρατούμενους στο Στάιν. «Κάθε Κυριακή απόγευμα η φυλακή αντηχεί από τη “Συννεφιασμένη Κυριακή”. Οι άριοι δεσμοφύλακες καθησυχάζουν, αφού ένα τραγούδι που αναφέρει τον Χριστό και την Παναγιά δεν μπορεί να είναι κομμουνιστικό».
Ο Στράιμπελ διαλέγει τη φόρμα του μυθιστορήματος για να παρουσιάσει αυτή την ιστορία επειδή θεωρεί πως η συμβατική, δοκιμιακή γραφή αδυνατεί να την παρουσιάσει με επάρκεια ή γιατί μετά από τη σωρεία των συνεντεύξεων και τη μελέτη των στοιχείων που συγκέντρωσε συνειδητοποιεί πως αδυνατεί να τα παρουσιάσει αλλιώς; Όπως λέει ο αφηγητής: «Θάρρος για άλλες αφηγήσεις δεν έχει απομείνει. Υπάρχουν πράγματα που δεν μπορείς να τα επινοήσεις. Γι’ αυτό και τούτη είναι απλώς μια προσπάθεια να γίνουν μερικές υποθέσεις για το πώς ζει κανείς ύστερα από αυτό που συνέβη».
Κατά τη διάρκεια του ναζιστικού καθεστώτος βίας η φυλακή στο Κρεμς-Στάιν ήταν η μεγαλύτερη στην Όστμαρκ, την «Επαρχία της Αυστρίας».
Τα τσιράκια του ναζιστικού καθεστώτος φυλάκιζαν, βασάνιζαν και υπέβαλλαν σε καταναγκαστική εργασία τους αντιστασιακούς αγωνιστές που κατέληγαν εκεί από όλη την Ευρώπη.
Υπολογίζεται, μάλιστα, ότι ανάμεσα σε όσους είχαν φυλακιστεί στο Στάιν ήταν και σχεδόν 400 Έλληνες, κυρίως πολιτικοί κρατούμενοι. Λίγο πριν από το τέλος του πολέμου, όμως, μια αναπάντεχη εντολή περιπλέκει τα πράγματα. Όλοι οι κρατούμενοι πρέπει να αποφυλακιστούν. Έτσι, στις 6 Απριλίου 1945 οι πύλες της φυλακής ανοίγουν. Ωστόσο, τα Ες Ες, τα Τάγματα Εφόδου και η Βέρμαχτ, με τη βοήθεια και του τοπικού πληθυσμού, κυνηγούν και δολοφονούν εκατοντάδες πολιτικούς κρατουμένους, επιδιδόμενοι σε μια σφαγή άνευ προηγουμένου.
Ο ιστορικός Ρόμπερτ Στράιμπελ συνέλεξε με πλήθος προσωπικών συνεντεύξεων τις αναμνήσεις των ανθρώπων που επέζησαν και τις συνέδεσε μεταξύ τους δημιουργώντας ένα πολυφωνικό, συγκλονιστικό μυθιστόρημα, το οποίο αναβιώνει για πρώτη φορά ένα ξεχασμένο κομμάτι της σύγχρονης αυστριακής ιστορίας, θίγοντας ταυτόχρονα με ξεχωριστό τρόπο και ορισμένες πτυχές της ελληνικής ιστορικής πραγματικότητας.
Το μυθιστόρημα του Ρόμπερτ Στράιμπελ «Απρίλιος στο Στάιν» (μετάφραση – Μαριάννα Χάλαρη) αφηγείται τη ζωή (ή μάλλον την επιβίωση) στη φυλακή, την καταναγκαστική εργασία και την πολιτική αντίσταση, κυρίως όμως τη μαζική δολοφονία των κρατουμένων τον Απρίλιο του 1945 στην πόλη Κρεμς της Αυστρίας.
Ο συγγραφέας, με την ιδιότητά του ως ιστορικού, έχει ερευνήσει σε βάθος όσα συνέβησαν λίγο πριν από το τέλος του πολέμου σε αυτή τη μικρή πόλη της Αυστρίας. Βασιζόμενος σε πληθώρα συνεντεύξεων που πήρε ο ίδιος από επιζήσαντες και συγγενείς θυμάτων, αλλά και στη μελέτη επιστολών, απομνημονευμάτων και κάθε είδους σχετικών αρχείων, κατορθώνει να συνθέσει ένα πολυφωνικό αφήγημα στο οποίο η σκοτεινή πραγματικότητα μετουσιώνεται σε μυθοπλασία.
Στο μυθιστόρημα δεν εξιστορούνται μόνο οι φρικαλεότητες των θυτών και οι κακουχίες που είναι αναγκασμένοι να υπομείνουν οι κρατούμενοι μέχρι τον αφανισμό ή τη σωτηρία τους, κάτι για το οποίο συχνά αποφασίζει αποκλειστικά η τύχη. Παραχωρείται ισότιμα χώρος και στην περιγραφή της αστείρευτης θέλησης για επιβίωση, καθώς και στην ανάδειξη των λιγοστών αλλά τόσο φωτεινών ανθρώπινων στιγμών, εκ διαμέτρου αντίθετων με τη ζοφερή συνενοχή.
Ο συγγραφέας, που ως ιστορικός ανέδειξε το γεγονός και οργάνωσε μια ολόκληρη συζήτηση γύρω από αυτό, προσπαθεί να σώσει τη ιστορική μνήμη και ελπίζει πως η ανάμνηση των ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα του Απριλίου στο Στάιν ίσως να δικαιώνει τη θυσία τους.
