του Πέτρου Δούκα, προέδρου της Capital Partners A.E. al Partners A.E.
Τον Ιανουάριο του 2016, η Παγκόσμια Τράπεζα World Bank, προέβλεψε ότι το παγκόσμιο ΑΕΠ θα αυξανόταν το 2016 κατά 2,9%!
Τον Ιούνιο αναθεώρησε την πρόβλεψη στο 2,4%!
Η τελική αύξηση θα δείξει ότι ήταν ακόμα χαμηλότερη! Τι γίνεται;
Το βασικό πρόβλημα είναι ότι η Παγκόσμια Οικονομία είναι υπερχρεωμένη!
Το Παγκόσμιο ΑΕΠ = Global GDP είναι περίπου $80 τρισεκ!
Όμως, το συνολικό Δημόσιο και Ιδιωτικό χρέος υπολογίζεται στα $260 τρισεκ!
Μιά σχέση 3:1 !
Οι δανειστές είναι τράπεζες, ασφαλιστικά ταμεία, bond funds και ιδιώτες/family offices!
Σε αυτά τα ποσά δεν περιλαμβάνονται τα λεγόμενα “παράγωγα” προϊόντα που κατά κύριο λόγο είναι κάποιας μορφής στοιχήματα και όχι δάνεια.
•Ούτε οι τραπεζικές καταθέσεις.
Αυτά λοιπόν τα $80 τρισεκ. του παγκόσμιου ΑΕΠ, δημιουργούν ένα EBIDTA (δηλ. κάποιας μορφής συνολικής διαθέσιμης κερδοφορίας) που όμως ΔΕΝ επαρκεί γιά να εξυπηρετηθεί ένας τέτοιος τεράστιος όγκος χρέους!
Δηλαδή το βασικό πρόβλημα είναι ότι οι δανεισθέντες ΔΕΝ παράγουν αρκετό EBIDA γιά να εξυπηρετήσουν τόκους και χρεολύσια, ενώ τα collaterals (=η τρέχουσα εμπορική αξία των διαφόρων υποθηκών και εξασφαλίσεων που έχουν δοθεί), είναι γενικά ανεπαρκή και όχι εύκολα ρευστοποιήσιμα!
Σε μιά απόλυτα ελεύθερη αγορά, οι αλλαγές στις τιμές και τις αξίες δίνουν τη δυνατότητα επίτευξης νέων “καθαρών” ισορροπιών (=everything can clear up).
Αλλά στις δημοκρατίες, όπου η πλειοψηφία είναι οι φτωχότεροι και πιό ταλαιπωρημένοι, αυτές οι διαδικασίες προς νέες ανοικτές ισορροπίες δεν είναι ανεκτές!
Οι αντιδράσεις, είτε της πλειοψηφίας, είτε πολλών κοινωνικών ομάδων επιβάλλουν τη λήψη “πολιτικών” αποφάσεων και όχι απλά την επικράτηση κάποιου οικονομικού ορθολογισμού!
“Μιά ζωή την έχουμε• δεν θα περιμένουμε να κάνει η ελεύθερη αγορά ‘τον κύκλο’ της! Απαιτούμε μέτρα προστασίας τώρα, έστω και σε βάρος κάποιων μελλοντικών ρυθμών ανάπτυξης”!
Αυτό που δίδασκε ο John Maynard Keynes: “in the long run we are all dead”.
Γι’ αυτό και οι λύσεις είναι αργόσυρτες “πολιτικού” και όχι “οικονομικού τύπου”.
Γι΄ αυτό στις πιο ελεύθερες και παγκοσμιοποιημένες αγορές, ναι μεν η ανάπτυξη είναι ταχύτερη, αλλά αυξάνονται οι ανισότητες μεταξύ αυτών που μπορούν να τρέξουν και αυτών που γιά χίλιους-δυό λόγους δεν τα καταφέρνουν!
Χρειάζεται μεγάλη μαεστρία γιά να εξασφαλίσεις ανοχή και γιά τις δύο αυτές παραμέτρους και να μην υπάρξει ξεσηκωμός!
Γιά να αντιμετωπίσουν οι Κεντρικές Τράπεζες το πρόβλημα αυτό, έχουν μειώσει τα προεξοφλητικά τους επιτόκια στο 0%, ή και σε αρνητικά επίπεδα, ενώ ρίχνουν νέο χρήμα στην αγορά αγοράζοντας όχι μόνον ομόλογα του Δημοσίου, αλλά και επιχειρήσεων!
Ήδη πάνω από 15 τρισεκ.$ σε ομόλογα, έχουν αρνητική απόδοση!
Και όμως, οι εμπορικές τράπεζες έστω και αν βρίσκουν φθηνό χρήμα από τις Κεντρικές Τράπεζες, δεν αυξάνουν τις δανειοδοτήσεις!
Γιατι; Τι γίνεται;
Δεν δανείζουν γιατί θα πρέπει να δανείσουν σε ήδη υπερχρεωμένες επιχειρήσεις και νοικοκυριά!
Ή πιό σωστά, δανείζουν, αλλά μόνο στις πολύ ισχυρές οικονομικά επιχειρήσεις.
Γιά τις υπόλοιπες η αγορά είναι σχεδόν στεγνή.
Γιά παράδειγμα, η Τράπεζα Α πρέπει να δανείσει στην επιχείρηση Β (που ήδη είναι υπερχρεωμένη), ώστε αυτή να μπορεί να παρέχει κάποιες πιστωτικές διευκολύνσεις στους Γ πελάτες της που όμως και αυτοί είναι υπερχρεωμένοι, κ.ο.κ.
Γι’ αυτό δεν κινείται το χρήμα, όσο χαλαρή πολιτική και να ακολουθούν οι Κεντρικές Τράπεζες!
Επιπλέον, η αγορά και το χρήμα, γιά να κινηθούν, χρειάζονται κλίμα εμπιστοσύνης! Ξοδεύω γιατί υπολογίζω εύλογα (και όχι σαν χαζοχαρούμενος), ότι και εγώ θα έχω μιά ροή εσόδων που θα αναπληρώνει αυτά που ξοδεύω!
Σε περιόδους οικονομικής παρακμής, οι περισσότεροι κουμπώνονται οικονομικά γιά να μπορούν να αντιμετωπίσουν σοβαρότερες και πιό επιτακτικές ανάγκες!
Όπως τα είχε επισημάνει ο Ιάμβλιχος κατά το 300μ.Χ.:
“πίστις μέν πρώτη έγγίγνεται έκ τής εύνομίας,… κοινά γάρ τά χρήματα γίγνεται έξ αύτής”! (=το χρήμα κυκλοφορεί πιό γρήγορα όταν υπάρχει ευνομία και μη αναστάτωση)
Και ενώ υπάρχει τέτοια στενότητα στην αγορά, κράτη που παράγουν πετρέλαιο και παραδοσιακά είχαν διαθέσιμα κεφάλαια, σήμερα αντί να δανείζουν, δανείζονται!
Η Σαουδική Αραβία πρόσφατα απορρόφησε (=δανείστηκε) από τις αγορές 17.5 δισεκ.$, ενώ το τελευταίο εξάμηνο το Αμπού Ντάμπι δανείστηκε 5 δισεκ., το Κατάρ 9 δισεκ. και το Κουβέιτ αναζητεί 10 δισεκ!
Δηλαδή κράτη που επί δεκαετίες δάνειζαν στις αγορές, τώρα δανείζονται!
Έτσι σήμερα παρατηρούμε ότι τα διαθέσιμα κεφάλαια, είναι διαθέσιμα μόνο γιά τα θεωρούμενα ισχυρά κράτη, και τις πολύ μεγάλες επιχειρήσεις, τα λεγόμενα big boys!
Οι μικρότεροι ταλαιπωρούνται και θα ταλαιπωρούνται!
Η Wind δανείστηκε πρόσφατα με κόστος πάνω από 10%! Άντε να τα βγάλεις πέρα με τέτοιο κόστος δανεισμού.
Η κρίση φυσικά, όπως αναφέραμε, δυσκολεύει την αποπληρωμή των δανείων.
Όσο λιγότερα δάνεια (με τους τόκους τους), αποπληρώνονται, τόσο λιγότερα είναι και τα κεφάλαια που θα μπορούσαν να ξαναδιατεθούν στην αγορά, προκαλώντας αυτό τον φαύλο κύκλο μέσα στον οποίο βρισκόμαστε όλοι σήμερα.
{Δηλαδή, τα δάνεια που δεν αποπληρώνονται, είναι κεφάλαια που ουσιαστικά ‘καταστράφηκαν’ και δεν μπορεί να ‘ανακυκλωθούν’.
Τα τραπεζικά συστήματα στην Κίνα, την Ιταλία, πριν λίγα χρόνια στην Βρετανία, και σε πολλαπλάσιο βαθμό στην Ελλάδα, κλονίστηκαν κυρίως ως αποτέλεσμα της χαλαρής και ‘ξέγνοιαστης’ πιστωτικής τους πολιτικής και την αδυναμία των πελατών τους να αποπληρώσουν!}
•Ένα επιπλέον αποτέλεσμα είναι και ο αποδεκατισμός του ανταγωνισμού σε πολλούς κλάδους.
Πολλές επιχειρήσεις δεν αντέχουν και αποχωρούν από την αγορά ωφελώντας τους ανταγωνιστές τους που παραμένουν.
Θα το παραλλήλιζα με την πανώλη του 1350 που αποδεκάτισε τους πληθυσμούς! Οι επιζώντες βρέθηκαν με περισσότερη καλλιεργήσιμη γή, καλύτερες αμοιβές λόγω της έλλειψης εργατικών χειρών, αλλά έχοντας και αυτοί υπομείνει την γενική καταστροφή και την απώλεια των δικών τους!
•Άλλος παράγοντας στενότητας είναι η αυστηροποίηση των κανόνων όσον αφορά τον υπολογισμό της κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζών. Έτσι σήμερα οι Τράπεζες απαιτείται να έχουν πολλά περισσότερα κεφάλαια γιά να κάνουν τις ίδιες δουλειές που έκαναν στο παρελθόν.
Η ταχύτητα με την οποία κινείται και κυκλοφορεί το χρήμα στην αγορά από χέρι σε χέρι, από πελάτη σε πελάτη, και από λογαριασμό σε λογαριασμό (το λεγόμενο velocity of circulation of money), είναι καθοριστικότατος παράγοντας του ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης!
Όσο πιό βραδεία η κινητικότητα, τόσο βραδύτερη και η ανάπτυξη!
Και σαν να μην έφθαναν αυτά, η αυστηροποίηση των κανόνων και των ελέγχων γιά το άνοιγμα λογαριασμών καταθέσεων, γιά τη μεταφορά χρημάτων, γιά τις μεταβιβάσεων κεφαλαίων, κλπ. έχει δυσκολέψει κατά πολύ την κινητικότητα του χρήματος.
Έτσι, παρά τη συνεχή αύξηση της προσφοράς χρήματος από τις Κεντρικές Τράπεζες, οι οικονομίες δεν λένε να πάρουν μπρός!
Είναι σαν να προσπαθούν να βάλουν μπρός μιά μηχανή που έχει “στολάρει” περιλούζοντάς την με κουβάδες βενζίνης!
Και αυτά χωρίς να αναφέρουμε τα τεράστια ανοίγματα των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης των περισσοτέρων Κρατών! {Των ΗΠΑ ίσως ξεπερνά τα $30 τρισεκ.}
Σε αυτά και γιά να έχουμε μιά πιό πλήρη και σφαιρική εικόνα του τι γίνεται διεθνώς, να προσθέσουμε καί άλλα ζητήματα που προκαλούν και θα προκαλούν τριβές:
I. Η ΥΠΕΡΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΠΛΟΥΤΟΥ και η σμίκρυνση της μεσαίας τάξης!
Όσο ευρύτερο και πιό ελεύθερο είναι το παιδίο οικονομικής δράσης, τόσο πιό πολύ αυξάνονται οι διαφορές μεταξύ αυτών που καταφέρνουν να αξιοποιήσουν τις μεγάλες ευκαιρίες και αυτών που δεν τα καταφέρνουν.
Αν ο στίβος είναι 100 μέτρα, ο Γιουσέϊν Μπόλτ θα με περάσει 90 μέτρα! Στα διακόσια μέτρα θα με περάσει 170 μέτρα. Στα 10 χιλιόμετρα, ο πρωταθλητής κόσμου θα με περάσει 9 χιλιόμετρα! Δηλαδή η διαφορά αυξάνεται από τα 90 μέτρα στα 9000 μέτρα!
Έτσι, το πλουσιώτερο 1% των κατοίκων του πλανήτη “holds about 40-45% of the World’s Wealth!”
Οι 62 πλουσιότεροι δισεκατομμυριούχοι έχουν ΣΥΝΟΛΙΚΑ μεγαλύτερη περιουσία από το φτωχότερο 50% των κατοίκων του πλανήτη μας = περίπου 3,3 δισεκ. άνθρωποι!
Αλλά και ανάμεσα στους πολύ πλούσιους, παρατηρούμε μιά συνεχή “υπερσυγκέντρωση” πλούτου και κεφαλαίου {φαινόμενο που υπήρχε από τα αρχαία χρόνια και κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν ο Λυκούργος (830 π.Χ.), ο Σόλων (594-593 π. Χ.), και ο Άγις Β´! Βλ. σχετικές περιγραφές στον Αριστοτέλη, τον Πλούταρχο και πολύ αργότερα στον Μάρξ!}
Ας δούμε πως εξελίχθηκε αυτή η υπερσυγκέντρωση πλούτου, μόνο τα τελευταία 5 χρόνια·
2010 – οι 388 οι πιό πλούσιοι είχαν περισσότερο συνολικό πλούτο από τα τα φτωχότερα 3,3 δισεκ. κατοίκων αυτού του πλανήτη;
- 2011 – 177
- 2012 – 159
- 2013 – 92
- 2014 – 80
- 2015 – 62
{Προφανώς αυτοί οι πολύ πλούσιοι πληρώνουν και τον μεγαλύτερο όγκο φόρων που συλλέγει το κάθε Δημόσιο! Αν υποθέταμε ότι το πλουσιότερο 4% των κατοίκων πληρώνει το 45% των φόρων, αν είχαμε άλλο ένα τέτοιο 4% τέτοιων πλουσίων, το υπολοιπο 92% του πληθυσμού ΔΕΝ θα χρειαζόταν να πληρώσει ούτε ένα ευρώ σε φόρους!!}
Και όμως• αυτές οι διαφορές προκαλούν ένα αίσθημα,
•ΑΠΟΞΕΝΩΣΗΣ, •ΑΝΑΣΤΑΤΩΣΗΣ, •ΓΚΡΙΝΙΑΣ, •ΟΡΓΗΣ, •ΦΘΟΝΟΥ, και •ΑΝΑΣΦΑΛΕΙΑΣ στούς “πολλούς” (με την Αριστοτελική έννοια του όρου).
Αυτά τα συναισθήματα, και με την έλλειψη επαρκούς σε μέγεθος μεσαίας τάξης (που ιστορικά πάντα δρούσε σαν αμορτισέρ μεταξύ της επιθετικότητας των πλουσίων αλλά και των φτωχών και που όπως περιέγραφε ο Αριστοτέλης “αποτρέπει τις υπερβολές και τις ακρότητες ” γιατί η μεσαία τάξη «κωλύει γίγνεσθαι τάς υπερβολάς» [1295b-1296a]),
1• οδηγούν σε τριγμούς στο εσωτερικό κάθε Χώρας, ωθώντας στην εξουσία κόμματα με πιό ακραίες αντιλήψεις Λαϊκίστικα
[Η ιστορία των αρχαίων Ελληνικών πόλεων είναι γεμάτη από φρικιαστικές αντιπαραθέσεις μεταξύ των πλουσιώτερων και των φτωχότερων γιά το θέμα της διανομής του πλούτου και της εξουσίας. Βλ. άγριες σφαγές μεταξύ δημοκρατικών και ολιγαρχικών σε Αίγινα, Μίλητο, Σάμο, Κέρκυρα, Συρακούσες, τον σκυταλισμό των πλουσίων στο Άργος την αντεπανάσταση των ολιγαρχικών το 411 π.Χ. στην Αθήνα, κοκ.]και
2• απειλούν τη σταθερότητα του Διεθνούς Πολιτικού Συστήματος.
{Παρένθεση: οι μεγάλοι μεταρρυθμιστές όπως ο Λυκούργος και ο Σόλων δεν μπορούσανε να αντέξουν την γκρίνια όσων έχασαν κάτι από τις μεταρρυθμίσεις τους, και απεδήμησαν ο ένας στην Αίγυπτο και ο άλλος στους Δελφούς!}
ΙΙ. ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΝΑΤΑΡΑΞΕΙΣ
Οι Γεωπολιτικές αναταράξεις προκαλούν τριβές, ανασφάλεια και ταλαιπωρούν την οικονομική δραστηριότητα και επιβαρύνουν την
Θα καταγράψω επτά από αυτές:
2.1. την επέκταση του τυφλού τζιχαδισμού με τις βιντεοσκοπημένες κτηνωδίες του και το αίσθημα φόβου ΚΑΙ ΑΝΑΣΦΑΛΕΙΑΣ που προκαλεί. Κατάσταση που όμως μάλλον έχει αρχίσει να τίθεται υπό κάποιον έλεγχο!
2.2. την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη που εκτός από όλες τις άλλες επιπτώσεις της, αυξάνει την ερημοποίηση τεράστιων εκτάσεων και θα οδηγήσει σε νέα κύματα μετανάστευσης,
2.3. την αύξηση του αριθμού των λεγόμενων “failed states”, δηλ. κρατών που δεν λογίζονται πλέον ως “Κράτη” και αποτελούν θύλακες χάους, παρανομίας και φανατισμού! Βλέπε Ιράκ, Αφγανιστάν, Συρία, Λιβύη, Σομαλία, Υεμένη, Μάλι, και άλλες εκτός ελέγχου περιφέρειες, με εκατοντάδες χιλιάδες κατοίκους των να αναζητούν διέξοδο στα αναπτυγμένα Κράτη!
2.4. τη διάλυση της Συρίας και το μεταναστευτικό τσουνάμι που έχει προκαλέσει με τεράστιο ανθρώπινο, κοινωνικό και οικονομικό κόστος.
(ΣΗΜΕΙΩΣΗ: πολλοί κατηγορούν την Ελλάδα ότι είναι ανεπαρκέστατη στην αντιμετώπιση του μεταναστευτικού και προσφυγικού τσουναμιού! Αλλά άλλοι συνέβαλαν στην αποσταθεροποίηση των καθεστώτων των Κρατών αυτών, αποσταθεροποίηση που οδήγησε σε εμφυλίους, που προκάλεσε το τσουνάμι και τώρα άντε να το μαζέψεις!)
2.5. Οι σχέσεις με την Ρωσία και το ζήτημα της Ανατολικής Ουκρανίας που αποξενώνουν τη Ρωσία από τις διεθνείς οικονομικές συναλλαγές. Αυτό είναι διαχειρίσιμο ζήτημα, αλλά θα χρειαστεί επίμονη προσπάθεια από όλες τις πλευρές!
2.6. Η επέκταση των χωρικών υδάτων της Κίνας και η “απαλλοτρίωση” της South China Sea, με δημιουργία νήσων και στρατιωτικών βάσεων με προσχώσεις στους υφάλους στο νότιο μέρος της θάλασσας αυτής, με αποτέλεσμα την όξυνση των σχέσεών της με τις Φιλιππίνες, την Ιαπωνία, την Ταϊβάν, το Βιετνάμ, την Ινδονησία και τις ΗΠΑ! Ζήτημα που θα το βρούμε μπροστά μας τα προσεχή χρόνια!
2.7. Σε αυτά να προσθέσω και τις ανησυχίες και την αναστάτωση που προκαλεί το BREXIT και που αναγκάζει άτομα και επιχειρήσεις να επανεξετάσουν τις οικονομικές τους κινήσεις και τα σχέδιά του γιά δαπάνες και επενδύσεις! Η εύλογη γνωμοδότηση του High Court της Βρετανίας, ότι απαιτείται Απόφαση της Βουλής των Κοινοτήτων και της Βουλής των Λόρδων διότι το Κοινοβούλιο είναι το ανώτατο αρμόδιο όργανο γιά τέτοια θέματα, προφανώς θα προκαλέσει μεγάλες τριβές.
ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Οι Έλληνες και οι Ελληνικές επιχειρήσεις θέλουν να κάνουν δουλειές με τους Άραβες φίλους μας.
Αν λάβει κανείς υπ´ όψιν ότι ο Γενικός Δείκτης του Χρηματιστηρίου το 2000 ήταν στις 2000 μονάδες και σήμερα μόνον στις 600, αντιλαμβάνεται πόσο μεγάλες είναι οι ευκαιρίες!
1. Επενδύσεις στον τουρισμό! Ήδη στον Αστέρα και στο Χίλτον συμμετέχουν μετοχικά, άραβες επιχειρηματίες και συγκροτήματα!
2. Συνεργασίες και κοινοπραξίες με τους Έλληνες εφοπλιστές, που διαπρέπουν στο διεθνή ναυτιλιακό χώρο.
3. Υπάρχουν μεγάλες ευκαιρίες γιά επενδύσεις σε Ελληνικές βιομηχανίες, σε κλάδους και σε επιχειρήσεις που άντεξαν στη κρίση και απέδειξαν -μέσα στη κρίση- τη σφριγηλότητά τους!
Ενδεικτικά:
•Φαρμακοβιομηχανίες
•Καλλυντικά- natural cosmetics
•Τρόφιμα και αγροτικός κλάδος: παιδικές τροφές, μεταποίηση ντομάτας, αρτοποιίες, σοκολατοποιίες, μπισκότα, κατεψυγμένα φρούτα και λαχανικά, •Γαλακτοβιομηχανίες, γιαούρτια, φέτα, τυριά,
•Ελαιουργίες
•Χημικά, χρωματουργίες, υλικά οικοδομών, μελάνια,
•Κατασκευές, μηχανολογικές
•Πληροφορική, εφαρμογές, τεχνολογία
•Εναλλακτικές μορφές ενέργειας
•Logistics
•Επενδύσεις στα λιμάνια μας, π.χ. Πάτρα, Ηγουμενίτσα, Καβάλα, Αλεξανδρούπολη, Αστακός, Ηράκλειο, Λαύριο, κ.α.
•Εκσυγχρονισμός σιδηροδρομικών δικτύων και αεροδρομίων
Αυτά σαν μιά πρώτη προσέγγιση!
Η Ελλάδα θα προχωρήσει μπροστά!
Η Ελλάδα θα τα καταφέρει και θέλει τους Άραβες φίλους της δίπλα της!
Οι ευκαιρίες είναι πολλές και μεγάλες!
