Από την έντυπη έκδοση
Του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Από ποιους παράγοντες εξαρτώνται το μέλλον της Ευρώπης και οι όροι ανάπτυξής της στην εποχή του λαϊκισμού και της διάδοσης του φόβου; Η Ευρώπη σε κρίση, η Ευρώπη διαλύεται, η Ευρώπη χάνεται και άλλα παρόμοια συνθήματα είναι πλέον καθημερινά κλισέ σε εφημερίδες, περιοδικά, τηλεοπτικές εκπομπές, ραδιόφωνα και μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Δεν λείπουν επίσης και τα σχετικά βιβλία. Γνωστά ονόματα της πολιτικής και όχι μόνον συγγράφουν για την Ευρώπη και τα προβλήματά της, όχι χωρίς καταστροφολογική διάθεση. Μέσα σε αυτό το κλίμα, για δεύτερη φορά μετά το 2016 το Hellenic American University (HAU) πήρε την πρωτοβουλία να διοργανώσει ένα τριήμερο προβληματισμού, με τίτλο «Europe in Discourse», στο οποίο πήραν μέρος καταθέτοντας θέσεις και απόψεις γνωστοί πολιτικοί, ακαδημαϊκοί και διανοούμενοι από ολόκληρη την Ευρώπη. Βασικό ερώτημα αν η γηραιά ήπειρος είναι βιώσιμη και, κυρίως, μεταρρυθμίσιμη.
Ανοίγοντας τις εργασίες του Συνεδρίου, ο Έλληνας επίτροπος Δημήτρης Αβραμόπουλος τόνισε στην εξαιρετική ομιλία του -αισθητά απομακρυσμένη από την ανιαρή κοινοτική γλώσσα- ότι αρκετές πτυχές της σημερινής κρίσης ήταν μη αναμενόμενες από την Ευρώπη. Κατά συνέπεια, άφησε να υπονοηθεί ότι το γεγονός αυτό διατάραξε μια υπάρχουσα ρουτίνα και ως εκ τούτου η απροετοίμαστη Ευρώπη ανταποκρίθηκε σπασμωδικά και καθυστερημένα στην κρίση. Ακόμα χειρότερα, όμως, ενώ η κρίση φέρνει στο προσκήνιο την αναγκαιότητα συγκεκριμένων μεταρρυθμίσεων, οι εθνικές γραφειοκρατίες και οι συναφείς πολιτικές εξουσίες αντιδρούν σε αλλαγές. Υπάρχει έτσι ένας φαύλος κύκλος, ο οποίος είναι και ο βασικός τροφοδότης της κρίσης και ειδικότερα αυτής που πυροδότησε το μεταναστευτικό. Ο Έλληνας επίτροπος, που είναι και αρμόδιος για το Μεταναστευτικό, είπε ότι αν στην παρούσα φάση οι δυνάμεις που απεργάζονται τη διάλυση της Ευρώπης οδηγήσουν στην κατάργηση της Συμφωνίας Σένγκεν, τότε το οικοδόμημα θα καταρρεύσει.
Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) έχει πολλές δυσκολίες μπροστά της και αυτές είναι που τροφοδοτούν λαϊκισμό και εθνικισμό. Δύο φαινόμενα τα οποία, όπως είπε ο πρόεδρος του HAU Λεωνίδας-Φοίβος Κόσκος, όχι μόνον είναι συντελεστές οικονομικής και κοινωνικής οπισθοδρόμησης, αλλά φέρνοντας στην επιφάνεια και παλαιά εθνικιστικά απωθημένα διακυβεύουν πλέον και τα 70 χρόνια ειρήνης που γνώρισε η Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κατά συνέπεια, ο πρόεδρος του HAU τόνισε ότι είναι καιρός η Ευρώπη να κάνει μια απογραφή των μέχρι τώρα πεπραγμένων της, να επανεξετάσει τις αξίες της και στη βάση νέων δεδομένων να επαναχαράξει την πορεία της. «Οι ανάγκες των Ευρωπαίων του 21ου αιώνα», είπε ο κ. Κόσκος, «είναι πολύ πιο πολύπλοκες από τις αντίστοιχες μετά τον πόλεμο. Αυτό σημαίνει ότι και οι όροι της επιβίωσης αλλάζουν, γεγονός τεράστιας σημασίας».
Στο επίπεδο αυτό, ο καθηγητής Γιώργος Πρεβελάκης, που διδάσκει Γεωπολιτική και Γεωγραφία στη Σορβόννη, αναφέρθηκε στη διαφορά μεταξύ ηπειρωτικής και θαλάσσιας Ευρώπης, άφησε δε να γίνει αντιληπτό ότι η Ε.Ε. θα έπρεπε να στραφεί προς τη θάλασσα. «Οι αξίες της θάλασσας είναι οι μόνες που μπορούν να εμπνεύσουν μια γενιά η οποία, σωστά ή λάθος, αισθάνεται απελευθερωμένη από τους παλαιούς φόβους του πολέμου και της δικτατορίας. Συμπληρωματικά με το πνεύμα της περιπέτειας, της περιέργειας, του ανοίγματος στον υπόλοιπο κόσμο, η ναυτική παράδοση υπαγορεύει μια γεωπολιτική αρχιτεκτονική που ενθαρρύνει τα δίκτυα και θέτει όρια στις ιεραρχίες. Αυτός είναι και ο λόγος που προωθεί την καινοτομία και τις συναλλαγές… Υπό την έννοια αυτή, στις μεγάλες ιστορικές στιγμές της η ναυτική προοπτική ήταν αυτή που έκανε την Ευρώπη αυτό που είναι. Συνεπώς, στην παρούσα ιστορική φάση, είναι εκ νέου ανάγκη να αντλήσουμε έμπνευση από τη διπλή ναυτική μας παράδοση, τη μεσογειακή και την ατλαντική, με σκοπό να ανταποκριθούμε αποτελεσματικά και άρα με επιτυχία στις νέες προκλήσεις ενός μεταβαλλόμενου κόσμου» είπε ο κ. Πρεβελάκης. Προκλήσεις που, κατά τον πολωνικής καταγωγής Σουηδό καθηγητή Μιχαήλ Κριζανόβσκι, συνιστούν σήμερα τον φαντασιακό κόσμο της κρίσης στην Ευρώπη και έτσι προσφέρουν ευκαιρίες πολιτικές νομιμοποίησης στους εχθρούς των μεταρρυθμίσεων και κατ’ επέκταση στους καιροσκόπους του λαϊκισμού και του εθνικισμού – για τους οποίους και μόνον το γεγονός ότι ο κόσμος αλλάζει είναι δώρο εξ ουρανού.
Αυτός είναι και ο λόγος που διακυβεύονται οι μεταρρυθμίσεις στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική. Με δυνητικά θύματα όλους αυτούς που ακολουθούν τους διάφορους «σωτήρες». Δυστυχώς δε, οι τελευταίοι ούτε σωτηρίες έχουν κατά νου ούτε προόδους. Ύπατο όνειρό τους είναι οι κοινωνίες φόβου, στις οποίες θα μοιράζουν μπιχλιμπίδια κάποιοι μαθητευόμενοι μάγοι. Όπως σε άλλες «καλές» εποχές!
