Από την έντυπη έκδοση
Tου Μιχάλη Γκλεζάκου,
καθηγητή Χρηματοοικονομικής
Απέχουμε λίγες ημέρες από τις εκλογές της 7ης Ιουλίου και πολύς κόσμος αναρωτιέται αν το αποτέλεσμά τους θα κρίνει (και σε ποιο βαθμό) το οικονομικό μας μέλλον, αν δηλαδή υπάρχει ελπίδα να δρομολογηθούν μετεκλογικά οι αναγκαίες εξελίξεις για να δυναμώσει η οικονομία μας και να είναι σε θέση να εξυπηρετεί τις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας.
Νομίζω ότι σε μια τόσο σημαντική στιγμή, η παράθεση προσωπικών απόψεων και εκτιμήσεων έχει μικρή αξία. Εκείνο που χρειαζόμαστε τώρα είναι να καταλάβουμε πού βρισκόμαστε και να συνειδητοποιήσουμε τις ευχέρειες και τους περιορισμούς που έχουμε μπροστά μας, να ξεκαθαρίσουμε στο μυαλό μας με ποιους όρους παίζεται το παιχνίδι της οικονομικής ανάπτυξης. Έτσι μόνο θα μπορέσουμε να δούμε καθαρά τη διαδρομή που πρέπει να ακολουθήσουμε για να φτιάξουμε μια οικονομία ικανή να μας βγάλει από τη μιζέρια.
Ας ξεκινήσουμε από τα πολύ απλά
Ζούμε σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία, όπου η παραγωγή και η πώληση των αγαθών γίνονται με όρους ανταγωνιστικότητας. Για να πουλάς δηλαδή πρέπει να παράγεις με χαμηλό κόστος, ώστε να διαμορφώνεις μια καλή σχέση τιμής – ποιότητας για τα προϊόντα σου.
Ό,τι και να κάνουμε, αυτό δεν αλλάζει. Εμείς οι ίδιοι δεν το αφήνουμε να αλλάξει, αφού, ως καταναλωτές, ψωνίζουμε με βάση το ατομικό μας συμφέρον, επιλέγοντας τα καλύτερα σε κάθε επίπεδο τιμής και τα φθηνότερα σε κάθε επίπεδο ποιότητας.
Σε αυτό το δεδομένο πλαίσιο, λοιπόν, για να αναπτυχθεί μια οικονομία, έχει μια μόνο επιλογή: Να σχεδιάσει σωστά και να οργανώσει αποτελεσματικά την παραγωγική της διαδικασία, για να μπορεί να ελαχιστοποιήσει το κόστος των συντελεστών της παραγωγής και ιδιαίτερα του κεφαλαίου και της εργασίας. Πως μπορεί να το πετύχει αυτό; Η συνταγή είναι απλή και γνωστή:
(α) Το κόστος του κεφαλαίου μικραίνει όταν έχεις σκληρό νόμισμα και η φερεγγυότητα της οικονομίας σου ενισχύεται. Σκεφθήκατε γιατί η Γερμανία βρίσκει λεφτά με αρνητικό επιτόκιο, την ίδια ώρα που η Τουρκία πληρώνει 20% και η Βενεζουέλα 90.000%;
Εμείς διαθέτουμε το σκληρό νόμισμα (ευτυχώς παραμένουμε στο ευρώ παρά τα πειράματα του 2015), αλλά από φερεγγυότητα σίγουρα δεν πάμε καλά. Γιατί, φερεγγυότητα σημαίνει σοβαρότητα, συνέπεια, πρόγραμμα και μεγέθυνση μέσα από επενδύσεις.
Σήμερα μας λείπουν τα πιο πάνω χαρακτηριστικά: Αναλαμβάνουμε δεσμεύσεις που δεν τηρούμε, νομοθετούμε μεταρρυθμίσεις που τις ακυρώνουμε στην πράξη, συμφωνούμε ιδιωτικοποιήσεις που τις κολλάμε με διάφορα φτηνά τεχνάσματα, όπως π.χ. όταν ανακαλύψαμε… δάσος στο Ελληνικό. Όσο για τις επενδύσεις, μέχρι σήμερα κινούμαστε στο… αντίθετο ρεύμα κυκλοφορίας.
Για την ακρίβεια, ζούμε μια εποχή απο-επένδυσης, που σημαίνει ότι συρρικνωνόμαστε. Απέχουν όχι μόνο οι ξένοι και οι ντόπιοι επενδυτές, αλλά και το ίδιο το κράτος, για αυτό άλλωστε παρατηρούμε μείωση και των δημοσίων επενδύσεων. Γι’ αυτό η φερεγγυότητά μας έχει πιάσει πάτο, γι’ αυτό οι οίκοι αξιολόγησης συνιστούν στους επενδυτές να μένουν μακριά από εμάς («non-investment grade»). Για να πέσει το κόστος χρήματος χρειάζεται αλλαγή πορείας. Είδατε τι έγινε τις τελευταίες ημέρες; Απλώς και μόνο η προοπτική αλλαγής της πιο πάνω κατάστασης, που διαφάνηκε στο αποτέλεσμα των ευρωεκλογών, έριξε το κόστος δανεισμού κατά 40% (!) μέσα σε λίγες ημέρες, κατεβάζοντας τις ζητούμενες αποδόσεις των δεκαετών κρατικών ομολογιών από 4% στο 2,4%.
(β) Το κόστος εργασίας μπορεί να μειωθεί με δύο εναλλακτικούς τρόπους: (i) Να ψαλιδιστούν μισθοί και ημερομίσθια. Εύκολη λύση, που όμως κανένας δεν τη θέλει γιατί καταστρέφει ζωές, γιατί βυθίζει την κοινωνία στη μιζέρια. (ii) Να αυξηθεί σημαντικά η παραγωγικότητα της εργασίας, ώστε να επαρκεί τόσο για τη μείωση του κατά μονάδα κόστους, όσο και για τη βελτίωση των αμοιβών των εργαζομένων. Μια win – win λύση δηλαδή, που όμως προϋποθέτει σημαντικές επενδύσεις υψηλής τεχνολογίας – καινοτομίας και ταυτόχρονη στροφή προς προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας.
Όλα τα πιο πάνω «λένε» πολύ απλά ότι οι επενδύσεις αποτελούν μονόδρομο. Θέλουμε κάπου 20 δισ. (!) επενδύσεις ετησίως, για τα επόμενα 4-5 χρόνια.
Η θυσία των επενδύσεων στον βωμό της σκοπιμότητας…
Δεν χρειάζονται πολλά χρήματα για να αλλάξουμε τη σημερινή κατάσταση. Βούληση χρειάζεται και ειλικρίνεια στις σχέσεις κυβέρνησης και λαού. Τα προβλήματα αρχίζουν όταν χρησιμοποιείς την παραπλάνηση για να κρύψεις την πραγματικότητα. Δημιουργείς μια απέραντη σύγχυση στον κόσμο, η οποία γίνεται θεόρατο εμπόδιο στο δρόμο για την ανάκαμψη.
* Γιατί, όταν βαφτίζεις τις μεγάλες επιχειρήσεις εχθρούς του λαού, πώς θα φέρεις αντίστοιχα μεγάλες επενδύσεις που θα εκσυγχρονίσουν την οικονομία μας, που θα προσφέρουν πολλές χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας; Από πού θα έρθουν επενδύσεις 20 δισ. τον χρόνο τα επόμενα χρόνια; Όταν οι ανταγωνιστές μας επενδύουν σε δίκτυα 5ης γενιάς, εμείς πώς θα βρούμε τα κεφάλαια και την τεχνογνωσία να παραμείνουμε τεχνολογικά ενήμεροι; Αναμφίβολα, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις (μμε) αποτελούν τη βάση της οικονομίας μας, αλλά δεν μπορούν να κινητοποιήσουν τον τεράστιο όγκο των πόρων που χρειαζόμαστε. Ούτε είναι οι μμε αντίπαλοι των μεγάλων επιχειρήσεων. Αντίθετα, ευνοούνται από την ύπαρξή τους και μπορούν να συνυπάρχουν αρμονικά με αυτές.
* Γιατί, όταν κάνεις βίαιη αναδιανομή περιουσιών και εισοδημάτων, μέσω του συνδυασμού υπερφορολόγησης – φοροδιαφυγής, δηλώνοντας μάλιστα ότι αποτελεί αντίπαλό σου η μεσαία τάξη (για να υποδύεσαι τον παλιομοδίτη αριστερό), όταν το «λίπος» της οικονομίας εξαντλείται γιατί ο στόχος της δημιουργίας νέου πλούτου έχει υποκατασταθεί από την αναδιανομή των «ιματίων» μας, όχι μόνο δεν φτιάχνεις ευνοϊκό κλίμα για επενδύσεις, αλλά βάζεις το ένα μέρος της κοινωνίας απέναντι στο άλλο, δυσκολεύοντας ακόμη περισσότερο τα πράγματα.
* Γιατί, όταν προσπαθείς να αποδείξεις την αριστερή σου ταυτότητα την ώρα που πρέπει να παίξεις με τους κανόνες του παγκοσμιοποιημένου καπιταλιστικού συστήματος, είναι μοιραίο και αναπόφευκτο να δημιουργείς τερατώδεις παραμορφώσεις της πραγματικότητας, που θα τις βρει ο κόσμος μπροστά του με μορφή λογαριασμού. Έναν λογαριασμό που θα τον πληρώσουν οι επόμενες γενιές.
Δεν υπάρχει «κοινωνική οικονομία» που να φέρνει ευημερία…
Με απλά λόγια: Δεν υπάρχει κανένα σύστημα «κοινωνικής οικονομίας» που να ευδοκιμεί στον καπιταλισμό ή να αποτελεί καλύτερη εναλλακτική οικονομική επιλογή από αυτόν. Τα αποτελέσματα τέτοιων συστημάτων, όπου εφαρμόστηκαν, ήταν τραγικά. Τα τελευταία απολιθώματά τους είναι ορατά στην Κούβα και τη Βενεζουέλα.
Η ευημερία της κοινωνίας περνά μέσα από μια ισχυρή οικονομία, η οποία θα μπορεί να αποδίδει πόρους στο κράτος, για τη χρηματοδότηση μιας γενναιόδωρης κοινωνικής πολιτικής. Όταν παράγεται πλούτος, μπορεί να υπάρχει και γενναιόδωρη κοινωνική πολιτική. Αντίθετα, οι ασθενικές οικονομίες φέρνουν στην κοινωνία τη μιζέρια, που στρογγυλοκάθεται και εδραιώνεται για πολύ καιρό, ίσως για πάντα.
Πιστεύετε ότι έχει αποτύχει η Νορβηγία, η οποία λειτουργεί με τους όρους του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού; Θα ξέρετε βέβαια ότι έχει βάλει στην άκρη 1.000 δισ. δολάρια για τις επόμενες γενιές. Την ίδια ώρα εμείς, που ανακαλύψαμε την «κοινωνική οικονομία», τρώμε το ψωμί των παιδιών μας, χρησιμοποιώντας τις ασφαλιστικές τους εισφορές για την πληρωμή των σημερινών συντάξεών μας.
Εμείς και τα παιδιά μας…
Το «γαμώτο» είναι ότι διαθέτουμε μεγάλα συγκριτικά πλεονεκτήματα, που όμως τα ξοδεύουμε ασυλόγιστα, για να αντιμετωπίσουμε ανύπαρκτους εχθρούς ή για να υπηρετήσουμε ιδεολογίες τις οποίες έχουν εγκαταλείψει ακόμη και αυτοί που τις επικαλούνται. Το απίστευτο είναι ότι επενδυτικά σχέδια κάπου 15 δισ. είναι έτοιμα στην αφετηρία, περιμένοντας να κάνουμε τα αυτονόητα για να ενεργοποιηθούν, να απλοποιήσουμε δηλαδή και να σταθεροποιήσουμε το οικονομικό περιβάλλον, να αφήσουμε στην άκρη τις ιδεοληψίες ή καλύτερα να πάψουμε να πειραματιζόμαστε με «κοινωνικά μοντέλα», που μόνο στο μυαλό μας υπάρχουν.
…Και όσο περιμένουν τα επενδυτικά σχέδια για να υλοποιηθούν, όσο το επενδυτικό κλίμα δεν βελτιώνεται, τα 400.000 παιδιά μας του brain drain περιμένουν μάταια την ευκαιρία να γυρίσουν κοντά μας, οι νέοι μας της μερικής απασχόλησης και της ανεργίας περιμένουν μάταια την ευκαιρία να κάνουν οικογένεια, να κοιτάξουν με αισιοδοξία το μέλλον τους.
Δεν υπάρχει περίοδος χάριτος…
Αυτή η κατάσταση δεν πάει άλλο, φτάσαμε στο σημείο μηδέν, δεν υπάρχουν περιθώρια για άλλα πειράματα. Οι εκλογές έρχονται, έστω και αργά, για να δρομολογήσουν την αλλαγή σκυτάλης. Η επόμενη κυβέρνηση έχει βαριά ευθύνη. Καλείται να δώσει ελπίδα σε μια κοινωνία που δικαιολογημένα έχει χάσει τη υπομονή της έπειτα από 10 χρόνια στην εντατική. Καλείται να διαμορφώσει σχέση εμπιστοσύνης με την αγορά. Καλείται να πετύχει ρυθμούς ανάπτυξης από 3% και πάνω, για να είναι δυνατή η εξυπηρέτηση του χρέους και η αναστήλωση της ελληνικής κοινωνίας. Χωρίς χρονοτριβή. Δεν έχει περίοδο χάριτος.
…Και όλα αυτά σε μια συγκυρία μεγάλων ανακατατάξεων και αναταράξεων στην παγκόσμια οικονομία.
Γι’ αυτό, μόνο δοκιμασμένες συνταγές επιτρέπονται. Απλές και αποτελεσματικές συνταγές. Δεν έχει δικαίωμα να πειραματιστεί. Δεν έχει δικαίωμα να αποτύχει.
Παίζουμε πλέον τα ρέστα μας…
