Από την έντυπη έκδοση
Του Γιώργου Ιωάννου*
Τις τελευταίες μέρες ακούμε πολλά για την πιθανότητα επίτευξης συμφωνίας μεταξύ της Ελλάδας και των πιστωτών της. Ας ελπίσουμε αυτό να είναι η πραγματική αλήθεια και να υλοποιηθεί άμεσα, ώστε να μπορέσουμε ως χώρα να ξαναδούμε το μέλλον με μια μικρή αισιοδοξία που θα μας ξανακάνει Ελληνες και θα μας επιτρέψει να σκεφτούμε και πάλι δημιουργικά απελευθερώνοντας τα ταλέντα και τις δεξιότητες του κόσμου που ζει και αναπνέει σε τούτο τον τόπο.
Ταυτόχρονα όμως ακούμε και για τις μεγάλες πιθανότητες ενός Grexit, μιας αποχώρησης δηλαδή της Ελλάδας από το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα. Το ευρώ χτίστηκε για να δυναμώσει τις σχέσεις μεταξύ των κρατών της γηραιάς ηπείρου, να ολοκληρώσει την οικονομική ενοποίηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης και να αποτελέσει πυλώνα σταθερότητας και ανταγωνιστικότητας, στα πρότυπα (ή σαν αντίβαρο κατ’ άλλους) του αμερικανικού δολαρίου. Στην πορεία εξέλιξης του συγκεκριμένου νομίσματος θεσπίστηκαν κανόνες για τον τρόπο και τα κριτήρια υιοθέτησής του από μια χώρα-μέλος της Ε.Ε., αλλά όχι εξόδου από αυτό.
Συνεπώς, μια έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ θα αποτελούσε κάτι πρωτάκουστο: είτε μια ειλημμένη από τη χώρα μας απόφαση είτε μια επιλογή ανάγκης λόγω των τεράστιων πιέσεων από εταίρους και «φίλους».
Πολλοί οικονομολόγοι έχουν αναφερθεί στα δεινά ενός Grexit σε σχέση με μικροοικονομικά και μακροοικονομικά μεγέθη, υπογραμμίζοντας εμφατικά την απότομη μείωση του βιοτικού επιπέδου και της αγοραστικής δύναμης των πολιτών της χώρας, ως άμεσων αποτελεσμάτων της δραστικής και βίαιης συρρίκνωσης του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος της Ελλάδας που θα προέλθει ξαφνικά με την αλλαγή του εθνικού νομίσματος.
Οι επιπτώσεις όμως μιας τέτοιας, αναχρονιστικής όπως θα τη χαρακτήριζα, κίνησης στη σκακιέρα των διεθνών τεκταινομένων θα είχε τόσες απτές κι ολέθριες παρεμβάσεις σε όλες τις πλευρές της ζωής των Ελλήνων που καλό θα ήταν να μη φαντάζει καν ως ενδεχόμενο στο μυαλό των αποφασιζόντων.
Στην αγορά εργασίας
Τι σημαίνει ένα Grexit για την αγορά εργασίας: Απλή καταστροφή. Η αγορά εργασίας, τόσο σε επίπεδο εργατικού δυναμικού όσο και σε επίπεδο στελεχικού (ανώτερου και ανώτατου) βασίζεται στη σταθερότητα του πολιτικού και οικονομικού κλίματος και αναπτύσσεται όταν οι ισορροπίες είναι αδιατάραχτες για μεγάλο χρονικό διάστημα. Συνεπώς, μια εκ βάθρων αλλαγή στο νομισματικό περιβάλλον θα μεταβάλει άρδην τις ισορροπίες προκαλώντας αξεπέραστους τριγμούς σε αυτή την αγορά.
Με απλά λόγια, όση η συρρίκνωση του ΑΕΠ που αναμένεται μέσα από ένα Grexit, τόσες αναλογικά και οι χαμένες θέσεις εργασίας μέσα σε ένα οικοσύστημα που ήδη νοσεί με ποσοστά ανεργίας πάνω από 25%.
Και το χτύπημα θα είναι τόσο μεγάλο, ιδιαίτερα σε ευαίσθητα στρώματα όπως οι νέοι, που θα αποτελέσει τροχοπέδη ακόμη και για την παραμονή τμημάτων του πληθυσμού στη χώρα. Ας θυμηθούμε γνωστές ελληνικές ταινίες του παρελθόντος που απεικονίζουν ιλαροτραγικά τα μεταναστευτικά ρεύματα του τότε και μπορούμε να έχουμε μια εικόνα για το τι μπορεί ξανά τώρα να συμβεί.
Στα μεταπτυχιακά μας προγράμματα στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπως το MBA International, που παρέχει επιχειρησιακές δεξιότητες χρησιμοποιώντας τη γλώσσα των εταιρειών, δηλαδή την αγγλική, βλέπουμε μια τάση φυγής προς χώρες που δίνουν περισσότερη ασφάλεια και καλύτερες αποδοχές σε εκπαιδευμένο στελεχικό δυναμικό όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ελβετία. Αυτό είναι καλό για τα προγράμματά μας, αλλά πολύ κακό για το ουσιαστικό δυναμικό της χώρας.
Ενα Grexit λοιπόν σημαίνει μια νεκρή αγορά εργασίας, τουλάχιστον για όσο διάστημα οι ανακατατάξεις είναι δριμύτερες από τις αποκαταστάσεις. Για να επέλθουν οι δεύτερες θα πρέπει να γίνουν επενδύσεις, πραγματικές επενδύσεις με πόρους που υπάρχουν και αναζητούν προορισμούς – όχι πόρους που απλά θεωρούμε ότι υπάρχουν (δηλαδή κρατικούς).
Μόνο οι ιδιωτικές επενδύσεις έχουν προοπτικές δημιουργίας τέτοιων συνθηκών γιατί στη χώρα μας δεν μπορεί να υπάρξει το New Deal του Roosevelt στις ΗΠΑ του 1930, όταν η Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση έβαλε μπροστά το μεγαλύτερο πρόγραμμα δημιουργίας υποδομών σε όλη την έκταση των ΗΠΑ (Hoover Dam, highways, etc.).
Οταν όμως συναντάται ένα πλαίσιο αβεβαιότητας και σκαμπανεβασμάτων σε μια Ελλάδα που θα μεταβαίνει εκτός μιας νομισματικής ένωσης, οι ιδιωτικές επενδύσεις δεν θα έρθουν, ή και να έρθουν θα θυμίζουν περισσότερο El Dorado και «παρ’ τα όλα» παρά δημιουργούς πλούτου και θέσεων εργασίας. Συνεπώς, πέρα από τα αρχικά ολέθρια αποτελέσματα ενός πιθανού Grexit, με την ανεργία στο ζενίθ και τις διακυμάνσεις σε καθημερινή βάση, η μεταστροφή του περιβάλλοντος φαντάζει αδύνατη και ο φαύλος κύκλος της δίνης οριστικός και αμετάκλητος.
Ποια είναι λοιπόν η εικασία για το αύριο μετά από ένα πιθανό Grexit όσον αφορά σε δουλειές και προοπτικές εργασίας; Θα έλεγα όχι απλά ζοφερή, αλλά χειρότερη κι από έναν πόλεμο. Γιατί στον πόλεμο η καταστροφή είναι ορατή και μισητή – σπίτια και γέφυρες γκρεμισμένες, υποδομές διαλυμένες, και ό,τι άλλο ευτυχώς η γενιά μας δεν βίωσε. Αυτό δημιουργεί ένα αίσθημα ευθύνης για μια νέα δημιουργία όταν ο πόλεμος τελειώσει.
Για το Grexit κανείς δεν θα δει αυτό που πραγματικά συμβαίνει: μια άλωση με οικονομικές μεθόδους και μια αδυναμία αντίδρασης. Αρα κανείς δεν θα έχει το αίσθημα ευθύνης για την ανασυγκρότηση. Θα είμαστε για χρόνια έρμαια των αποφάσεων που σήμερα παίρνουν άλλοι για εμάς.
Οταν οριοθετούνται επομένως στρατηγικές κατευθύνσεις αλλά και τακτικές δράσεις, ας ξανασκεφτόμαστε αυτούς που μας επιτρέπουν ως και σήμερα να υπάρχουμε στον χάρτη, τους αρχαίους μας προγόνους, και ας αναλογιζόμαστε τι θα έκαναν αυτοί σήμερα: Θα ήθελαν ένα αύριο μοναχικό σε μια χώρα όμορφη μεν, φτωχότατη δε, ή θα προτιμούσαν να μπορούν να φιλοσοφούν δημιουργικά σε ένα περιβάλλον ευρωπαϊκής διεπαφής, που έχει και αυτό τους περιορισμούς του αλλά μας κρατά στο επίπεδο που ταιριάζει σε Δαναούς;
Μοναδική προοπτική
Οι απαντήσεις είναι δύσκολες, αλλά η προοπτική κατά τη γνώμη μου μία και μόνη: Αποφυγή με κάθε θυσία ενός Grexit και επένδυση στη μάθηση, στη γνώση, στην αριστεία και την εκπαίδευση, σε όλα εκείνα τα στοιχεία που μας δίνουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε μια ήπειρο όπου ζούμε από την πρώτη στιγμή που υπάρχουμε.
Γιατί η Ελλάδα να μη γίνει η Καλιφόρνια της Ευρωπαϊκής Ενωσης; Ηλιος, θάλασσα, αμπέλια, ελιές, εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό, κουλτούρα άμιλλας, εξυπνάδα και δημιουργικότητα. Δεν είναι απαραίτητες οι τεράστιες επενδύσεις, αρκεί να μπορούμε να προάγουμε και πολιτικά αυτό που κάνουμε στον μικρόκοσμό μας και δεν είναι άλλο από την αποτελεσματικότητα στις πράξεις μας και την προσήλωση στην επιτυχία με τα σωστά μέσα.
* Καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, διευθυντής του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών MBA International και επικεφαλής του Κέντρου Επιχ. Διαδικασιών και Συστημάτων ERP στο Εργαστήριο Διοικητικής Επιστήμης.
