Από την έντυπη έκδοση
Του Μανώλη Πλειώνη*
Οι χειρότερες προβλέψεις για την ένταση του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής και των συνεπειών της επιβεβαιώνονται, δυστυχώς, καθημερινά. Η πρόσφατη μελέτη που συνέταξε ο Διεθνής Μετεωρολογικός Οργανισμός και που ανακοινώθηκε από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών στις 10 Μαρτίου 2020 καταδεικνύει ότι η κλιματική αλλαγή έχει πολύ μεγάλη επίδραση σε όλες τις πτυχές του περιβάλλοντος, καθώς και στην υγεία και την ευημερία του παγκόσμιου πληθυσμού.
Η μελέτη παρουσιάζει στοιχεία σχετικά με την αύξηση της θερμοκρασίας του εδάφους και των ωκεανών, την επιτάχυνση της αύξησης της στάθμης της θάλασσας και της τήξης των πάγων – αλλά και σχετικά με τις επιπτώσεις στην κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη, την ανθρώπινη υγεία, τη μετανάστευση, την επισιτιστική ασφάλεια και τα χερσαία και θαλάσσια οικοσυστήματα.
Στην Ελλάδα επίσης βιώνουμε έντονα φυσικά φαινόμενα και φυσικές καταστροφές όπως οι πρόσφατες πλημμύρες στη Μάνδρα, στη Κρήτη, τη Χαλκιδική, αλλά και η πυρκαγιά στο Μάτι και αλλού, που έθεσαν επί τάπητος και με τον πιο δραματικό τρόπο την επιτακτική ανάγκη εκπόνησης εθνικών πολιτικών απομείωσης των αποτελεσμάτων της κλιματικής αλλαγής, ενίσχυσης των συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης, αλλά και πολιτικών αποκατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος από τις διαχρονικές «βίαιες» ανθρωπογενείς παρεμβάσεις στο περιβάλλον και την άναρχη δόμηση. Το χρέος αυτό της πολιτείας πρέπει να μετουσιώνεται σε μέτρα για τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, εκπονώντας παράλληλα εθνικές πολιτικές αλλαγής του παραγωγικού μοντέλου, ευνοώντας τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αλλά και υλοποιώντας άμεσες πολιτικές προσαρμογής στις νέες συνθήκες.
Η επιστήμη μπορεί και πρέπει να συνεισφέρει σε αυτή την προσπάθεια αναπτύσσοντας υπηρεσίες και εργαλεία για την ενίσχυση της πολιτείας στην αντιμετώπιση έντονων φυσικών φαινομένων και φυσικών ή ανθρωπογενών καταστροφών. Οι επιστήμονες, που εδώ και δεκαετίες έχουν κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για τα δραματικά αποτελέσματα που θα έχει η κλιματική αλλαγή, καλούνται πλέον παγκοσμίως να αναπτύξουν συστήματα παρακολούθησης των κλιματικών παραμέτρων, μελέτης των επιπτώσεών της στην κοινωνία και την οικονομία, αλλά και εργαλεία έγκαιρης πρόγνωσης έντονων φυσικών φαινομένων με στόχο την αποτελεσματική πρόληψη και τη χάραξη στρατηγικής για την αντιμετώπιση των φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών.
Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ), ανταποκρινόμενο σε αυτή την αναγκαιότητα και αντιλαμβανόμενο το χρέος του απέναντι στην κοινωνία, έθεσε πρόσφατα, με ειδική απόφαση του Διοικητικού του Συμβουλίου, ως έναν από τους βασικούς στρατηγικούς του πυλώνες τη θεματική της Κλιματικής Αλλαγής με στόχο την περαιτέρω ανάπτυξη τόσο της ερευνητικής του δραστηριότητας όσο και της παροχής εμπειρογνωμοσύνης και ανάπτυξης καινοτόμων υπηρεσιών σε θέματα πρόληψης των συνεπαγόμενων κινδύνων, απομείωσης επιπτώσεων και προσαρμογής στις νέες κλιματικές συνθήκες.
700 μετρητικοί σταθμοί
Σε αυτή τη στόχευση του ΕΑΑ σημαντικό ρόλο παίζει τόσο η ύπαρξη ενός εξαιρετικά εκτεταμένου στην Ελλάδα και μοναδικού σε μέγεθος δικτύου 700 περίπου επίγειων μετρητικών σταθμών (μετεωρολογικών σταθμών, GPS, σεισμογράφων, επιταχυνσιογράφων, παλιρριογράφων, ραντάρ, κεραιών, μαγνητομέτρων, κ.λπ.) που καλύπτουν όλη την ελληνική επικράτεια, από την Αττική έως τις εσχατιές του Καστελόριζου, της Γαύδου και των Αντικυθήρων, όσο και η ύπαρξη εξειδικευμένου κέντρου συλλογής, ανάλυσης και διανομής δορυφορικών δεδομένων από μεγάλο αριθμό δορυφόρων (πολικής τροχιάς, γεωστατικών και χαμηλής τροχιάς).
Η χωρική κατανομή όλων αυτών των υποδομών παρουσιάζεται στον χάρτη. Σημειωτέον ότι το ΕΑΑ διαθέτει και έξι σταθμούς συλλογής δεδομένων εκτός της ελληνικής επικράτειας (Χωρική κατανομή όλων των υποδομών και μετρητικών σταθμών του ΕΑΑ, εντός ελληνικής επικράτειας. Στον χάρτη αναγράφεται επίσης το είδος και ο αριθμός των σταθμών).
Επιπλέον, το ΕΑΑ σύστησε πρόσφατα τη νέα μεγάλη υποδομή του Παρατηρητήριου Γεωεπιστημών και Κλιματικής Αλλαγής στα Αντικύθηρα (ΠΑΓΓΑΙΑ), μια πρόταση του ΕΑΑ που επιλέχτηκε από την πολιτεία και την Τράπεζα Ευρωπαϊκών Επενδύσεων να χρηματοδοτηθεί, ώστε να δημιουργηθεί ένας επιστημονικός υπερσταθμός για την παρακολούθηση κρίσιμων κλιματικών παραμέτρων και θερμοκηπικών αερίων, στα πρότυπα του Συστήματος Παρακολούθησης του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού, αλλά και σταθμός παρακολούθησης γεωφυσικών παραμέτρων της ευρύτερης περιοχής.
Στο πλαίσιο της νέας στρατηγικής του ΕΑΑ αλλά και των δυνατοτήτων του που βασίζονται στο μοναδικό σε μέγεθος πανελλαδικό δίκτυο υποδομών του, ξεκίνησε πριν από 3 περίπου χρόνια συνεργασία με τον Τομέα Έρευνας & Καινοτομίας του ΥΠΠΕΘ, ώστε να χρηματοδοτηθεί μια Εμβληματική Πρωτοβουλία με θέμα την κλιματική αλλαγή και στόχο τον συντονισμό σε πανελλαδική κλίμακα δικτύου φορέων για την ενοποίηση και βελτιστοποίηση των υφιστάμενων κλιματικών υπηρεσιών, τη συλλογή και πιστοποίηση δεδομένων και την ανάπτυξη συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης για φυσικές καταστροφές στην Ελλάδα.
Την απόφαση να χρηματοδοτηθεί η δράση Εθνικού Συντονισμού για την κλιματική αλλαγή από τον τομέα Έρευνας και Καινοτομίας του ΥΠΠΕΘ αγκάλιασε η νέα πολιτική ηγεσία του υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων και έλαβε τελική υπογραφή από τον Υφυπουργό Ανάπτυξης και Έρευνας, Χρίστο Δήμα, τον Οκτώβριο του 2019.
Το δίκτυο CLIMPACT
Το δίκτυο CLIMPACT που αποτελείται από έντεκα εμβληματικούς, εθνικούς, επιστημονικούς φορείς και πιο συγκεκριμένα την Ακαδημία Αθηνών, το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών, το Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών Δημόκριτος, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το Πανεπιστήμιο Κρήτης, το Πολυτεχνείο Κρήτης, το Ερευνητικό Κέντρο ΑΘΗΝΑ και το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, με συντονιστή φορέα το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, επιδιώκει τη συνεργασία με την Εθνική Επιτροπή για την κλιματική αλλαγή, με την Επιτροπή Μελέτης Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγής της Τράπεζας της Ελλάδος, αλλά και με άλλες σχετικές πρωτοβουλίες και δράσεις, ώστε να αποτελέσει πόλο έγκυρης και πολύπλευρης εμπειρογνωμοσύνης και συμβουλευτικό όργανο της πολιτείας και της κοινωνίας.
Οι πολύπλευρες δράσεις του CLIMPACT, που έχουν ήδη αρχίσει να υλοποιούνται, παρουσιάζονται διεξοδικά στο 1ο Ενημερωτικό Δελτίο του δικτύου που μπορείτε να το βρείτε στον σύνδεσμο http://www.noa.gr/images/CLIMPACT/Climpact_Newsletter_final.pdf.
* Ο κ. Μανώλης Πλειώνης είναι καθηγητής, διευθυντής & πρόεδρος Δ.Σ. ΕΑΑ, συντονιστής δικτύου CLIMPACT
