Του Καθηγητή Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη,
Πολυτεχνείο Κρήτης
Επίτιμος Διδάκτορας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών της Ισπανίας
Distinguished Research Professor, Audencia Business School, Γαλλία
Ανάλυση βιβλίου
Le Nouvel Empire: L’Europe du vingt et unième siècle/ Η Νέα Αυτοκρατορία: Η Ευρώπη του 21ου Αιώνα
Bruno Le Maire Gallimard, 2019
Ο συγγραφέας, υπουργός οικονομικών της Γαλλίας αρχίζει το βιβλίο του με μια απαισιόδοξη πρόταση: “Στο εξής γνωρίζουμε ότι το ευρωπαϊκό οικοδόμημα είναι θνησιγενές. Την 23η Ιουνίου 2016, ημερομηνία στην οποία ο βρετανικός λαός αποφάσισε με περίπου 52% να εγκαταλείψει την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Η απόφαση της Μεγάλης Βρετανίας είναι μια κακή απόφαση χωρίς αμφιβολία, το χειρότερο που μπορούσε να συμβεί για τους Άγγλους αλλά και για τους Ευρωπαίους”.
Ο συγγραφέας στηρίζεται στον Ιταλό ανθρωπιστή N. Machiavel “συχνά ο λαός, απατημένος από μια ψευδή εικόνα του καλού, επιθυμεί την ίδια την καταστροφή του και εάν κάποιος στον οποίο έχει εμπιστοσύνη, δεν του εξηγεί τι είναι κακό και τι είναι καλό, εκθέτει τη δημοκρατία σε κινδύνους και αμέτρητες ζημιές”.
Μετά το Brexit, για πρώτη φορά στην ιστορία της το ευρωπαϊκό οικοδόμημα αμφιταλαντεύεται. Το δόγμα που επικρατεί, μετά και την πτώση του τείχους του Βερολίνου: ότι οι λαοί χτίζουν, οι ίδιοι μπορούν να το αναιρέσουν. Επειδή η αναγκαιότητα του ευρωπαϊκού οικοδομήματος δεν υπάρχει, ο οικονομικός ρόλος του ευρωπαϊκού εγχειρήματος έδειξε τα όρια του, απομένει η ύστατη προσπάθεια της πολιτικής βούλησης. Η πολιτική βούληση, συνολικά αποτελεί το μόνο που μπορεί να συγκεντρώσει λαούς και έθνη στην Ευρώπη. Τα έθνη θα εφαρμόσουν την πολιτική βούληση και θα έχουν ένα σημαντικό ρόλο στην ενιαία ιστορία, ενώ διαιρεμένα θα είναι θεατές αδύναμοι και υποταγμένοι.
Ο συγγραφέας αναλύει τις σκέψεις του ενόψει των ευρωπαϊκών εκλογών σε τρία κεφάλαια, ενώ στα συμπεράσματα αναφέρει μερικά χαρακτηριστικά της νέας ευρωπαϊκής αυτοκρατορίας.
Τα κεφάλαια είναι:
- Γνώση, όταν ο κόσμος χάνει την ισορροπία του,
- θέληση, ποια κυριαρχία για ποια Ευρώπη;
- δύναμη, η επιστροφή της πολιτικής.
Τρείς κρίσεις
Για πολλά χρόνια το ευρωπαϊκό οικοδόμημα έδινε κέρδη σε όλα τα κράτη μέλη. Αυτό το γεγονός δημιουργούσε την εντύπωση ότι καλύτερα να είναι όλα τα κράτη μαζί χωρίς βέβαια να υπάρχει κάποια συγκεκριμένη εξήγηση του γιατί.
Αυτή η εντύπωση διαλύθηκε σε μια διάρκεια δέκα ετών, υπό την επίδραση τριών κρίσεων.
- Δημοκρατική κρίση.
- Οικονομική κρίση του 2008.
- Μεταναστευτική κρίση του 2015.
Η πρώτη κρίση αναφέρεται στις διάφορες συνθήκες που προσδιορίζουν την επέκταση της ΕΕ σε νέα κράτη αλλά και την εν γένει συνταγματική λειτουργία της (Maastricht, Lisbon,…).
Η δεύτερη σημαντική κρίση κτύπησε όλα τα κράτη με τις ακόλουθες ενέργειες:
- σχέδιο διάφορων κινήτρων 200 δις. ευρώ,
- σχέδιο σωτηρίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος 700 δις. ευρώ,
- πτώση των επιτοκίων,
- σχέδιο έκτατης βοήθειας στην Ελλάδα,
- κανόνες προληπτικής εποπτείας για τις τράπεζες,
- δημιουργία εργαλείων διαχείρισης της κρίσης στην Ευρωζώνη, όπως το ευρωπαϊκό ταμείο χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.
Σε μερικούς μήνες πάρθηκαν μέτρα από την Επιτροπή και τα Κράτη κάτω από πανικό, τα οποία δεν τα έλαβαν τα τελευταία 20 χρόνια.
Η τελευταία κρίση, χωρίς αμφιβολία, διέγειρε τα πνεύματα και άφησε ίχνη τα πιο βαθιά στη μνήμη των ευρωπαίων. Όταν “ακουμπάμε” την καρδιά της εθνικής κυριαρχίας, “ακουμπάμε” τα όρια της ευρωπαϊκής κοινής θέλησης. Σε κανονικούς καιρούς, τα κράτη μέλη διαπραγματεύονται μεταξύ τους, ψάχνουν και βρίσκουν συμβιβασμούς, αλλά όταν διακυβεύεται η εθνική τους κυριαρχία, ένας πανικός επικρατεί και όλοι εσωκλείονται στα σύνορα τους.
Ευρωπαϊκή κυριαρχία
Απέναντι στις νέες δυνάμεις, πρέπει να δομηθεί μια ευρωπαϊκή κυριαρχία.
Η οικονομία είναι στο κέντρο του ευρωπαϊκού οικοδομήματος από την πρώτη μέρα. Οικονομία της αγοράς, προϋπολογιστικοί κανόνες και σύγκλιση των οικονομιών σχηματίζουν ένα σταθερό πλαίσιο για τα ευρωπαϊκά έθνη. Μέσα στο πλαίσιο αυτό, βασικές αλλαγές είναι απαραίτητες, εκτός εάν παραμείνουμε κουφοί στις ανησυχίες και στο θυμό των πληθυσμών.
Το ερώτημα είναι τι οικονομία θέλουμε. Ο συγγραφέας προτείνει μια καινοτόμο οικονομία. Από έλλειψη κουράγιου, από κομφορμισμό ή από συνήθεια, μας ξεπέρασαν οι μεγάλες παγκόσμιες δυνάμεις στην κούρσα της καινοτομίας. Χάθηκε για την Ευρώπη αυτό που ήταν πάντα η ιδιοφυία της, δηλαδή η δημιουργικότητα. Το συμπέρασμα είναι δυσάρεστο: οι επιχειρήσεις που η αξία τους ξεπερνά το 1 δις. δολάρια βρίσκονται οι περισσότερες σε Η.Π.Α., Κίνα και λιγότερες σε Ευρώπη.
Μια καινοτόμος ΕΕ προϋποθέτει κεφάλαια. Είναι επείγον να κατευθύνουμε τις αποταμιεύσεις μας σε επενδύσεις σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις ώστε να μεγαλώσουν αλλά και να αναπτυχθούν τεχνολογικά.
Μια καινοτόμος ΕΕ προϋποθέτει δημόσια στήριξη. Οι κανόνες και οι δημόσιες χρηματοδοτήσεις είναι ακόμη πολύ περιοριστικές και πολύ αργές για να ξεμπλοκαριστούν.
Μια καινοτόμος ΕΕ, στον τομέα της βιομηχανίας, απαιτεί να αναρωτηθούμε για τους κανόνες ανταγωνισμού. Πρέπει να δομηθεί μια βιομηχανία πολιτική αυστηρή και φιλόδοξη. Για παράδειγμα, στον τομέα των σιδηροδρόμων, η Κίνα κατέχει ένα δίκτυο μεγάλων ταχυτήτων 29.000 χιλ. έναντι 9.000 της Ευρώπης. Η Κίνα παράγει πλέον των 200 τραίνων μεγάλης ταχύτητας κάθε χρόνο, έναντι 35 της Ευρώπης.
Τέλος χρειάζεται μια δίκαια οικονομία (λιγότερες ανισότητες).
Υποστηρίζοντας μια καινοτόμα και δίκαιη οικονομία, αυτό θα μας επιτρέψει να προσδιορίσουμε ένα γενικό ευρωπαϊκό ενδιαφέρον και να μας επιβεβαιώσει ως μια υπερδύναμη.
Από την οικονομία στην πολιτική
Ο συγγραφέας αναφέρει ότι σήμερα η Ευρώπη εμπλέκεται σε μια κούρσα ταχύτητας μεταξύ των εθνικιστών και του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, μεταξύ της καταστροφής αυτού του μας ενώνει εδώ και πάνω από πενήντα χρόνια και της κατασκευής ενός κοινού μέλλοντος.
Για να αποφευχθεί ο διαμελισμός του Ευρωπαϊκού χώρου, είναι απαραίτητο το δίδυμο Γαλλία-Γερμανία να δώσει μια μεγάλη προσοχή σε όλα τα έθνη, στην ιστορία τους, τις προσδοκίες τους, τους φόβους τους και ειδικά στα έθνη που γνώρισαν για δεκαετίες τη σοβιετική κυριαρχία και που αισθάνονται περιθωριοποιημένα.
Ο πολιτικός διαμελισμός είναι η απειλή η πιο σοβαρή που βαρύνει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
Οφείλουμε αμείλικτα να τεθούν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων τα αληθινά θέματα ανησυχίας των λαών της Ευρώπης: υπερθέρμανση του πλανήτη, άμυνας του περιβάλλοντος, επιπέδου αμοιβής των εργαζομένων, έλεγχου των ροών των μεταναστών, προστασία των συνόρων, εγγύησης των οικονομιών και των επενδυτών, της πάλης κόντρα στη ριζοσπαστικοποίηση και της τρομοκρατίας.
Ο συγγραφέας προτείνει: λιγότερα πρότυπα, περισσότερη πολιτική, λιγότερη συζήτηση, περισσότερες αποφάσεις.
Συμπεράσματα
Η λέξη “αυτοκρατορία” ηχεί ως μια πρόκληση στα αυτιά των ευρωπαίων. Εμείς, οι λαοί της Ευρώπης, είμαστε στο εξής μπροστά σε μια ιστορική εναλλακτική: ανασυντασσόμεθα περισσότερο ή μένουμε διαιρεμένοι και υποταγμένοι.
Κανένα κράτος-έθνος της Ευρώπης δεν έχει το δημογραφικό μέγεθος, ούτε την αγορά, ούτε τα χρηματοοικονομικά μέσα, ούτε τα στρατιωτικά και διανοητικά να ανταπεξέλθει απέναντι στην Κίνα και τις Η.Π.Α. Τα δεδομένα μας είναι στη διάθεση των γιγάντων της ψηφιοποίησης, από τους οποίους κανένας δεν είναι ευρωπαίος.
Ο τόπος που μπορούμε, εμείς οι Ευρωπαίοι να διαλέξουμε, θα είναι μια ειρηνική αυτοκρατορία: “πιο βολική για να ζήσουμε και πιο εύκολη για να αμυνθούμε”.
