Των Δρ Λία Κρασαδάκη,
Εργαστήριο ΕΡΓΑΣΥΑ, Πολυτεχνείο Κρήτης
Καθηγητή Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη,
Καθηγητή Νικολάου Ματσατσίνη,
Διευθυντής ΕΡΓΑΣΥΑ, Πολυτεχνείο Κρήτης, Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Επιχειρησιακών Ερευνών
Τα κράτη σε όλο τον κόσμο έκλεισαν μεγάλα τμήματα της οικονομίας τους ως απάντηση στην πανδημία του Covid-19. Στο παρόν άρθρο επιχειρείται μια σύντομη ανασκόπηση πρόσφατων επιστημονικών δημοσιεύσεων σχετικών με τις συνέπειες της πανδημίας στην απασχόληση και στο εισόδημα των εργαζομένων.
Σε όλες τις χώρες μια λύση που εφαρμόστηκε είναι η τηλεργασία. Σύμφωνα με τους Dingel & Neiman (2020) στις ΗΠΑ φαίνεται ότι το 34% των θέσεων εργασίας, το οποίο αντιστοιχεί στο 44% των αμοιβών σε εθνικό επίπεδο, καλύφθηκε μέσω τηλεργασίας. Ωστόσο, όπως οι συγγραφείς επισημαίνουν το ποσοστό 34% ποικίλει από πολιτεία σε πολιτεία και από πόλη σε πόλη. Επίσης, διαπιστώνουν ότι ενώ οι περισσότερες θέσεις εργασίας στα χρηματοοικονομικά, τη διοίκηση επιχειρήσεων, τις επαγγελματικές και επιστημονικές υπηρεσίες θα μπορούσαν εύλογα να εκτελεστούν από το σπίτι, αυτό δεν μπορεί να συμβεί στους τομείς της γεωργίας, των ξενοδοχείων, των εστιατορίων και της λιανικής πώλησης.
Οι Ιρλανδοί ερευνητές Redmond & McGuinness (2020) επισημαίνουν ότι η εργασία από το σπίτι είναι κρίσιμη όχι μόνο για τη συνέχιση της λειτουργίας της οικονομίας αλλά και για την ελάφρυνση της πίεσης της παιδικής μέριμνας λόγω κλεισίματος των σχολείων και των βρεφονηπιακών σταθμών. Οι συγγραφείς σημειώνουν ότι το 14% των εργαζομένων στην Ιρλανδία εργάζονται από το σπίτι κυρίως στους τομείς της εκπαίδευσης, των ΤΠΕ και των χρηματοοικονομικών, ενώ το ποσοστό αυτό μειώνεται στο 6% για τους «βασικούς» υπαλλήλους και στο 2% για εκείνους που εργάζονται στους τομείς της στέγασης και των υπηρεσιών τροφίμων. Απέδειξαν ότι οι άνδρες Ιρλανδοί, οι εργαζόμενοι άνω των 30, οι εργαζόμενοι πλήρους απασχόλησης και οι εργαζόμενοι με υψηλότερη αμοιβή έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να εργάζονται από το σπίτι. Επίσης, τα ζευγάρια με παιδιά είναι πιο πιθανό να εργαστούν από το σπίτι.
Οι Βέλγοι ερευνητές Baert et al. (2020) διερεύνησαν περαιτέρω τον αντίκτυπο της κρίσης του Covid-19 στην καριέρα και τις φιλοδοξίες σταδιοδρομίας. Μέσω έρευνας σε ντόπιους εργαζομένους κατέληξαν ότι περίπου το 1/5 του δείγματος (21%) βιώνει άμεση ανασφάλεια για την εργασία λόγω της κρίσης και το 14% από αυτούς φοβούνται ότι θα χάσουν τη δουλειά τους στο εγγύς μέλλον. Περίπου το 1/4 του δείγματος (26%), κυρίως οι ευάλωτοι (μετανάστες), ανησυχούν για τον αντίκτυπο που θα έχει η πανδημία στις εργασιακές τους προοπτικές. Βασικά, η έρευνα επισημαίνει ότι η πανδημία μπορεί να έχει μόνιμο αποτύπωμα σχετικά με τις συμπεριφορές και τις προτεραιότητες που σχετίζονται με την εργασία.
Οι επιπτώσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση
Οι ερευνητές Konstantinos Pouliakas & Jiri Branka (2020) σε εργασία τους που δημοσίευσε το ινστιτούτο ΙΖΑ (Οικονομικά της Εργασίας) των Γερμανικών Ταχυδρομείων κάνουν μια ανάλυση για την Ευρώπη των 27 κρατών-μελών. Η προσέγγιση γίνεται βάσει δεξιοτήτων προκειμένου να εντοπιστούν οι πιθανοί ατομικοί και εργασιακοί παράγοντες που επηρεάζονται από τα μέτρα και τις πρακτικές που ελήφθησαν λόγω πανδημίας. Οι ερευνητές κατασκεύασαν ένα δείκτη κινδύνου (COV19R: δείκτης έκθεσης και κοινωνικής απόστασης Covid-19), ο οποίος βασίζεται στους περιγραφητές δεξιοτήτων που κατηγοριοποιούν τις θέσεις εργασίας ανά επίπεδο φυσικής γειτνίασης και ψηφιακής έντασης.
Εκτιμάται συντηρητικά ότι περίπου 45 εκατομμύρια θέσεων εργασίας στα 27 κράτη-μέλη (23% της συνολικής απασχόλησης στην ΕΕ-27) βρίσκονται σε πολύ υψηλό κίνδυνο διακοπής της απασχόλησης και 22% του εργατικού δυναμικού της ΕΕ, ως επί το πλείστον εργαζόμενοι στην παροχή υπηρεσιών μεσαίας έως χαμηλής ειδίκευσης, εκτίθενται σε σημαντικό κίνδυνο. Το βάρος του κινδύνου πέφτει δυσανάλογα στα ευάλωτα άτομα και σε ομάδες όπως οι γυναίκες, οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι, οι αλλοδαποί, και σε αυτούς που εργάζονται περισσότερες ώρες και απασχολούνται σε χώρους εργασίας μικρού μεγέθους. Όπως τονίζεται τα ευρήματα αυτά απαιτούν άμεσες και στοχευμένες πολιτικές για την αποτροπή συνεχιζόμενων απωλειών θέσεων εργασίας και κοινωνικών ανισοτήτων λόγω της πανδημίας.
Ειδικότερα, οι κλάδοι της οικονομικής δραστηριότητας που αντιμετωπίζουν τον υψηλότερο κίνδυνο είναι οι παρακάτω, όπως φαίνονται στον πίνακα
Κλάδος οικονομικής δραστηριότητας | Τιμή δείκτη COV19R | Περιγραφή κινδύνου |
Διαμονή & εστίαση | 0.49 | Πολύ υψηλός κίνδυνος |
Χονδρικό & λιανικό εμπόριο, πωλήσεις | 0.44 | Πολύ υψηλός κίνδυνος |
Κοινωνικές και προσωπικές υπηρεσίες | 0.44 | Πολύ υψηλός κίνδυνος |
Εκπαίδευση και υπηρεσίες υγείας | 0.41 | Κάπως υψηλός κίνδυνος |
Γεωργία, κηπουρική, δασοπονία ή αλιεία | 0.37 | Κάπως υψηλός κίνδυνος |
Υπηρεσίες πολιτισμού (τέχνες, διασκέδαση) | 0.37 | Κάπως υψηλός κίνδυνος |
Μεταφορές ή Αποθήκευση | 0.36 | Κάπως υψηλός κίνδυνος |
Χρηματοπιστωτικές – ασφαλιστικές και υπηρεσίες διαχείρισης ακινήτων | 0.33 | Κάπως χαμηλός κίνδυνος |
Προμήθεια, επεξεργασία ή διαχείριση νερού | 0.32 | Κάπως χαμηλός κίνδυνος |
Δημόσια διοίκηση και υπηρεσίες υποστήριξης | 0.31 | Κάπως χαμηλός κίνδυνος |
Κατασκευές | 0.31 | Κάπως χαμηλός κίνδυνος |
Βιομηχανία | 0.30 | Κάπως χαμηλός κίνδυνος |
Υπηρεσίες παροχής αερίου ή ηλεκτρισμού, εξορύξεις | 0.29 | Πολύ χαμηλός κίνδυνος |
Επαγγελματικές και επιστημονικές υπηρεσίες | 0.29 | Πολύ χαμηλός κίνδυνος |
Τεχνολογίες πληροφοριών & επικοινωνίας | 0.28 | Πολύ χαμηλός κίνδυνος |
Αντίστοιχα, τα επαγγέλματα που αντιμετωπίζουν κίνδυνο έχουν ταξινομηθεί σε τέσσερις κατηγορίες, όπως φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί.
Ομάδες επαγγελμάτων (ΕΕ-27 & Ην. Βασίλειο) | Περιγραφή κινδύνου |
Εργαζόμενοι προσωπικής φροντίδας, πωλητές, διευθυντές ξενοδοχείων & λιανικής, φροντιστές υγείας, φροντιστές προετοιμασίας φαγητού | Πολύ υψηλός κίνδυνος |
Οδηγοί & χειριστές οχημάτων, προσωπικό καθαριότητας, υπάλληλοι καταστημάτων, εργαζόμενοι προστασίας & φύλαξης, εργαζόμενοι παροχής υπηρεσιών αυτοκινητοδρόμων, εργάτες γης, κηπουροί, οικοδόμοι, διευθυντές επιχειρήσεων, επαγγελματίες εκπαίδευσης, εργάτες δασοκομίας & αλιείας, διοικητές & υψηλόβαθμα στελέχη & νομικοί | Κάπως υψηλός κίνδυνος |
Λοιποί εργάτες, κοινωνιολόγοι, τεχνικοί, συναρμολογητές, βοηθοί γραφείου, τεχνικοί διευθυντές, εργάτες χειροτεχνίας & εκτυπώσεων, χειριστές μηχανημάτων & εγκαταστάσεων, εργάτες μηχανών & μετάλλου, βοηθοί νομικών, τεχνίτες ηλεκτρολόγοι & μηχανουργοί | Κάπως χαμηλός κίνδυνος |
Υπάλληλοι γραφείου, λογιστές, τεχνίτες μηχανικοί, ερευνητές & μηχανικοί, τεχνικοί υπολογιστών, επαγγελματίες πληροφορικής | Χαμηλός κίνδυνος |
Δηλαδή, ο δείκτης COV19R ταξινομεί τον κίνδυνο στα επαγγέλματα με κριτήριο αφενός το διαπροσωπικό συστατικό – φυσική γειτνίαση, όπως η επικοινωνία, η ομαδική εργασία και η διαχείριση πελατών και αφετέρου με κριτήριο την απαίτηση για ψηφιακές δεξιότητες. Στον επιμέρους έλεγχο των εργαζομένων προέκυψε ότι οι γυναίκες εκτίθενται περισσότερο σε κίνδυνο κυρίως λόγω του σημαντικού διαπροσωπικού στοιχείου των θέσεων εργασίας τους, αλλά επίσης και των χαμηλότερων ψηφιακών δεξιοτήτων τους έναντι των αντρών. Στον ίδιο κίνδυνο απεδείχθη ότι βρίσκονται οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι, οι αλλοδαποί και οι εργαζόμενοι με χαμηλή εκπαίδευση.
Οι επιπτώσεις στη Ρωσία
Σύμφωνα με τις Marina Kartseva & Polina Kuznetsova (2020) προκύπτει ότι κάθε δεύτερος Ρώσος εργαζόμενος μπορεί να χαρακτηριστεί ως ευάλωτος σε σχέση με το επάγγελμά του. Τον υψηλότερο κίνδυνο μείωσης των εισοδημάτων ως αποτέλεσμα της πανδημίας αντιμετωπίζουν οι νέοι, οι εργαζόμενοι με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης, καθώς και οι κάτοικοι περιφερειακών κέντρων. Από αυτούς, το 1/3 των ευάλωτων εργαζομένων παρουσιάζουν μια πολύπλοκη τρωτότητα, η οποία συνδέεται με πολλά κριτήρια. Οι συγγραφείς εκτιμούν ότι η μείωση των εισοδημάτων από την εργασία θα μπορούσε να επηρεάσει τον πλούτο περίπου 40% των ρωσικών νοικοκυριών. Η χειρότερη κατάσταση φαίνεται να διαμορφώνεται για τις νεότερες οικογένειες, των οποίων τα εισοδήματα εξαρτώνται πολύ περισσότερο από την εργασία. Τα περισσότερα νοικοκυριά στα οποία ζουν ευάλωτοι εργαζόμενοι δεν λαμβάνουν κοινωνικές παροχές, ως εκ τούτου θα ήταν μάλλον δύσκολο για αυτούς να βασίζονται σε άμεση βοήθεια από το κοινωνικό σύστημα προστασίας. Όταν συντασσόταν το άρθρο, η Ρωσία ανέπτυσσε ένα σύνολο μέτρων για την υποστήριξη της απασχόλησης. Συγκεκριμένα, η κυβέρνηση είχε αποφασίσει να παράσχει υποστήριξη στους τομείς που πλήττονται περισσότερο από τον COVID και το ύψος των επιδομάτων ανεργίας είχε αυξηθεί για πολίτες που είχαν χάσει τη δουλειά τους. Ωστόσο, όπως τονίζουν οι συγγραφείς, είναι προφανές ότι αυτός ο κατάλογος θα πρέπει να επεκταθεί και να ληφθούν υπόψη διάφορες μορφές επιδείνωσης της απασχόλησης.
Ως πληττόμενες ομάδες εργαζομένων στη Ρωσία θεωρούνται οι παρακάτω, σύμφωνα με την επίσημη κυβερνητική ανακοίνωση:
- Οι αυτοαπασχολούμενοι και οι μεμονωμένοι επιχειρηματίες.
- Οι εργαζόμενοι σε τομείς όπως: μεταφορές, πολιτισμός, ψυχαγωγία, αθλητισμός, τουρισμός & φιλοξενία, εστίαση, οικιακές υπηρεσίες & εκπαίδευση. Επίσης, πλήττονται όσοι απασχολούνται σε μη κυβερνητικές επιχειρήσεις και μη κυβερνητικές οργανώσεις.
- Οι εργαζόμενοι στις βιομηχανία των μεταφορών (αυτοκινητοβιομηχανία και αεροπορική βιομηχανία).
Σύμφωνα με τις συγγραφείς, ως ασταθής χαρακτηρίζεται την εν λόγω περίοδο η απασχόληση ενός εργαζομένου όταν συμβαίνει ένα από τα ακόλουθα:
- χαμηλός μισθός (μισθοί που είναι χαμηλότεροι από το επίπεδο διαβίωσης του πληθυσμού)
- απουσία επίσημης σύμβασης
- καθυστερήσεις στην πληρωμή των μισθών τους τελευταίους 12 μήνες
- μείωση των μισθών, ακούσια μείωση των ωρών εργασίας τους τελευταίους 12 μήνες.
- αναγκαστική άδεια άνευ αποδοχών τους τελευταίους 12 μήνες.
Συμπερασματικά, στο παρόν άρθρο επιχειρήθηκε μια σύντομη ανασκόπηση των συνεπειών της πανδημίας με βάση επιστημονικές δημοσιεύσεις από διάφορες χώρες. Αρκετές άλλες έχουν συνταχθεί και θα συνταχθούν στην μετά-Covid εποχή.
