Το υγειονομικό προσωπικό, το οποίο βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της μάχης σ’ αυτήν την πρωτόγνωρη κατάρρευση εθνικών συστημάτων υγείας που συμβαίνει σε ολόκληρο τον πλανήτη εξαιτίας της πανδημίας του κορωνοϊού, είναι αυτό που σηκώνει το μεγαλύτερο φορτίο.
Όχι μόνο από πλευράς φόρτου εργασίας, αλλά και από πλευράς ψυχολογικής επιβάρυνσης.
Έρευνες που δημοσιεύονται δείχνουν πολύ αυξημένα ποσοστά άγχους, ψυχολογικής αναστάτωσης, αϋπνίας και συμπτωμάτων κατάθλιψης στο προσωπικό νοσοκομείων που νοσηλεύουν ασθενείς με COVID-19. Όλα τα παραπάνω έρχονται να προσθέσουν επιπλέον βάρος σε ένα προσωπικό, το οποίο ήδη από τα προηγούμενα χρόνια της οικονομικής ύφεσης “κουβαλά” αυξημένα ποσοστά επαγγελματικής εξουθένωσης (burnout).
Σύμφωνα με τον ψυχίατρο κ. Άγι Γούζαρη οι επιπτώσεις του burnout στο ιατρονοσηλευτικό προσωπικό και στη χώρα μας, δεν είναι καθόλου αμελητέες: πέρα από την επιβάρυνση του ίδιου του ιατρού, έχει επικίνδυνες συνέπειες και για τους ασθενείς καθώς αυξάνει σημαντικά την πιθανότητα ιατρικού σφάλματος.
«Ένα “τσουνάμι” -όχι μόνο από πλευράς όγκου και φόρτου εργασίας αλλά και από πλευράς ποιοτικά πρωτόγνωρων κλινικών και οργανωτικών απαιτήσεων και προκλήσεων- είναι έτοιμο να χτυπήσει ένα ήδη εξουθενωμένο και αποδεκατισμένο υγειονομικό προσωπικό σε υγειονομικά συστήματα ελλιπώς προετοιμασμένα (ειδικά στη χώρα μας) να αντιμετωπίσουν τέτοιες καταστάσεις. Η κατάρρευση, σωματική και ψυχολογική του υγειονομικού προσωπικού της βόρειας Ιταλίας, ήδη έχει συμβεί, ενώ είναι γνωστό ότι σε όλες τις χώρες το 12-15% των κρουσμάτων αφορούν υγειονομικούς με πολυάριθμα θύματα ανάμεσά τους», τονίζει ο ειδικός.
Το στρες, η κούραση και ο φόβος είναι αναπόφευκτα επακόλουθα στις δεδομένες συνθήκες του παρόντος. Αντιδρούν, όμως, όλοι οι γιατροί ή οι νοσηλευτές απέναντι σ’ αυτή την πρωτοφανή πρόκληση με τον ίδιο τρόπο;
Ο Άγις Γούζαρης, επισημαίνει ότι η προσωπικότητα του κάθε εργαζόμενου στον τομέα της Υγείας είναι καθοριστικός παράγοντας για τη συναισθηματική του αντίδραση, αλλά και για τη στάση του απέναντι στο πρόβλημα.
Συγκεκριμένα ο ειδικός αναφέρει:
«Ο Επίκτητος λέει: “Ταράττει τους ανθρώπους ου τα πράγματα, αλλά τα περί των πραγμάτων δόγματα”, δηλαδή: “Οι άνθρωποι ταράζονται όχι από αυτά που συμβαίνουν αλλά από την άποψή τους για αυτά που συμβαίνουν”. Αναμφισβήτητα η πανδημία του COVID-19 και η επαπειλούμενη κατάρρευση ολόκληρων εθνικών συστημάτων υγείας είναι κάτι το πρωτόγνωρο και για την παγκόσμια ιατρική και υγειονομική κοινότητα. Πώς θα τα βγάλουν πέρα αυτοί που μάχονται στην πρώτη γραμμή; Την απάντηση την έχει ήδη δώσει ο Επίκτητος».
Η γνώση που έχουν αποκομίσει οι γιατροί μελετώντας πάσχοντες από Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες, επιβεβαιώνει τον Επίκτητο: η προσωπικότητα, η νοοτροπία με άλλα λόγια, και ο βαθμός ετοιμότητας του ατόμου για το τραυματικό γεγονός είναι αυτά που καθορίζουν το αν θα πάθει αυτή την ψυχική διαταραχή και το πόσο σοβαρή θα είναι.
Ο γιατρός προσθέτει: «Συνεπώς η ψυχολογική επιβάρυνση, η ψυχολογική αντοχή καθώς και η επαγγελματική απόδοση εξαρτώνται από την προσωπικότητα του κάθε υγειονομικού. Ο κάθε υγειονομικός είναι αντιμέτωπος με δύο βασικές προκλήσεις: την προφύλαξη της δικής του ασφάλειας (και κατ’ επέκταση και των οικείων του) και την εκτέλεση του καθήκοντος. Κάποιοι θα δουν αυτές τις δυο προκλήσεις ως αντίθετες (η μία εις βάρος της άλλης): αυτοί που περισσότερο νοιάζονται για τον εαυτό τους (άτομα με ενισχυμένα ναρκισσιστικά ή ψυχοπαθητικά στοιχεία) θα προτιμήσουν να βάλουν τη δική τους ασφάλεια και άνεση υπεράνω του καθήκοντος ενώ αυτοί που έχουν ενισχυμένα ιδεοψυχαναγκαστικά ή/και αυτοθυσιαστικά στοιχεία στο χαρακτήρα τους, μπορεί να αμελήσουν την ασφάλειά τους προκειμένου να βοηθήσουν το συνάνθρωπο».
Ο ψυχίατρος αναλύει τις πιθανές αντιδράσεις που μπορεί να έχει ο καθένας εργαζόμενος στην Υγεία, αλλά και τις επιπτώσεις τους ανάλογα με την προσωπικότητά του.
· Οι περισσότερο ώριμοι (κατά τη γνώμη του γράφοντος) θα αντιμετωπίσουν τις δυο προκλήσεις όχι αντιθετικά αλλά σε ισορροπία: είναι εκείνοι που έχουν μάθει να φροντίζουν, όχι μόνο τους άλλους αλλά ταυτόχρονα και τον εαυτό τους.
· Άτομα με έντονα φοβικά στοιχεία (υπερεκτίμηση του κινδύνου) ενδεχομένως να «παραλύσουν» από το φόβο τους.
· Όσοι είναι υπερ-ελεγκτικοί θα βιώσουν έντονο στρες μπροστά στο πρωτόγνωρο, το άγνωστο και το απρόβλεπτο αυτής της κατάστασης.
· Άτομα στα οποία ο ναρκισσισμός τους εκδηλώνεται με μια «μεγαλομανιακή» αντίληψη ότι είναι απρόσβλητοι μπορεί να βάλουν τον εαυτό τους (ίσως και άλλους) σε κίνδυνο.
· Εκείνοι που διαθέτουν αυτοπεποίθηση και θέτουν τον πήχη των προσδοκιών τους σε ρεαλιστικό πλαίσιο («δεν μπορώ να τους σώσω όλους, όμως θα κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ») είναι πιθανότερο να βιώσουν λιγότερο άγχος και να λειτουργήσουν αποτελεσματικότερα.
· Αντίθετα, όσοι νιώθουν ανεπαρκείς (ακόμη και αν δεν είναι) ή θέσουν τον πήχη των προσδοκιών τους σε μη-ρεαλιστικά (τελειοθηρικά) πλαίσια («οφείλω να τους σώσω όλους πάση θυσία») αναμένεται να βιώσουν έντονο άγχος, απογοήτευση, αυτοενοχή και συνεπώς κατάθλιψη, ίσως είναι αυτοί που θα καταρρεύσουν πρώτοι.
Συμπερασματικά, εκείνοι που στην προσωπικότητά τους διαθέτουν πιο ώριμα χαρακτηριστικά είναι εκείνοι που θα έχουν τη μικρότερη επιβάρυνση και θα ανταπεξέλθουν πολύ πιο λειτουργικά.
«Προσωπικά πιστεύω ότι η μεγάλη πλειοψηφία του υγειονομικού προσωπικού, μέσα από την προηγούμενη εμπειρία και εξοικείωσή τους να αντιμετωπίζουν δύσκολα περιστατικά κάτω από αντίξοες συνθήκες, έχουν ενισχύσει τους πιο λειτουργικούς μηχανισμούς ανταπόκρισης (copying mechanisms)», αναφέρει ο ψυχίατρος κ. Γούζαρης.
Πως μπορούν οι μαχητές της πρώτης γραμμής να βοηθήσουν τον εαυτό τους να αντέξει και να ανταπεξέλθει σε αυτή τη δύσκολη δοκιμασία;
Ο κ. Γούζαρης, δίνει σημαντικές συμβουλές:
«Κατ’ αρχάς πώς μπορούμε εμείς να τους βοηθήσουμε; Αρχίζουμε από το πιο σημαντικό: οφείλουμε όλοι μας να ακολουθήσουμε τα μέτρα που έχει θεσπίσει η Πολιτεία με στόχο να μην καταρρεύσει το σύστημα υγείας. Να κάνουμε ό,τι μπορούμε άμεσα για να εξασφαλίσουμε τα απαραίτητα μέσα ατομικής προστασίας και τις εφεδρείες στο υγειονομικό προσωπικό προκειμένου αυτοί να είναι σε θέση να περιθάλψουν αποτελεσματικά όσους από εμάς νοσήσουν».
Οι ίδιοι οι υγειονομικοί, όμως, χρειάζεται να μεριμνήσουν για την ψυχολογική τους αποφόρτιση, υπογραμμίζει ο ειδικός:
«Καταρχάς να αναγνωρίσουν και να αποδεχτούν ως ανθρώπινο και δικαιολογημένο το άγχος και την αγωνία τους και να διερευνήσουν τις σκέψεις που τους προκαλούν αυτά τα συναισθήματα: Καταστροφολογούν υπέρμετρα; Έχουν τελειοθηρικές επιδιώξεις;»
Ως προς τα απλά μέτρα ψυχολογικής φροντίδας και αυτοπροστασίας που πρέπει να λάβουν γιατροί και οι νοσηλευτές μας;
Αυτά είναι τα εξής:
· να εστιάσουν στο εδώ και τώρα (ποιο πρόβλημα έχω, πως μπορώ να το λύσω),
· να εστιάζουν σε όσα περισσότερα θετικά ερεθίσματα μπορούν,
· να προσπαθήσουν να διαμορφώσουν ρεαλιστικές απόψεις για το τι μπορούν να κάνουν και μέχρι που φθάνει η προσωπική τους ευθύνη,
· να αποφορτιστούν μέσα από «αλλαγή παραστάσεων»: μικρά διαλείμματα, ενασχόληση με κάτι άλλο, επαρκής ανάπαυση, έστω λίγη επαφή με τη φύση, λίγο χιούμορ.
· Ιδανικό θα ήταν να γίνονταν σε τακτική βάση ομάδες αυτοβοήθειας με το συντονισμό ενός επαγγελματία ψυχικής υγείας.
Ο ψυχίατρος κ. Γούζαρης τονίζει ότι όλα αυτά που βιώνουμε στο σήμερα «είναι ένα τεστ για όλους μας, ένα τεστ που θα μας δείξει ποια είναι τα δυνατά και ποια τα αδύνατα σημεία μας ως άτομα, ως επαγγελματίες υγείας, ως κοινωνίες, μια ευκαιρία να μάθουμε και να βελτιωθούμε».
