Από την έντυπη έκδοση
Των Λέττας Καλαμαρά, Τέτης Ηγουμενίδη, Δανάης Αλεξάκη
Η τάση business drain που διαμορφώνεται στην ελληνική αγορά αποτελεί ένα ακόμη αρνητικό σημάδι για την πορεία και την προοπτική της ελληνικής οικονομίας. Η μία μετά την άλλη, μεγάλες εισηγμένες εταιρείες στο ελληνικό Χρηματιστήριο, καθώς και άλλες εκτός χρηματιστηριακής αγοράς, ακολουθούν τον δρόμο της εξόδου προς το εξωτερικό, τη στιγμή που η χώρα ήδη μετρά τεράστιες απώλειες από τη φυγή κι άλλων χιλιάδων μικρότερων και κατά βάση μικρομεσαίων εταιρειών, κυρίως της Βορείου Ελλάδος, σε γειτονικές χώρες. Το αρνητικό αυτό κλίμα έχει ήδη επιβαρυνθεί και από τη φυγή προς ξένες αγορές χιλιάδων νέων επιστημόνων (brain drain).
Πρόκειται για τάση η οποία πιστοποιεί τη δύσκολη φάση την οποία βιώνει η οικονομία μετά την υπογραφή τριών μνημονίων, όπως και το κακό κλίμα που επικρατεί στην επιχειρηματική κοινότητα, το οποίο εξανάγκασε μεγάλο μέρος του επιχειρείν να αναζητήσει διεξόδους στο εξωτερικό προκειμένου να λύσει σειρά σοβαρών προβλημάτων, με βασικότερο το υψηλό «country risk», τα οποία αντιμετώπισε εντός συνόρων. Μόνο τυχαίες δεν είναι λοιπόν οι αποφάσεις εισηγμένων εταιρειών όπως της Coca-Cola, της Viohalco και πιο πρόσφατα της Τιτάν, καθώς και μη εισηγμένων ομίλων όπως της ΦΑΓΕ, να μεταφέρουν τις έδρες τους στο εξωτερικό. Το κρίσιμο, πλέον, για την οικονομία είναι να μην υπάρξει συνέχεια στη φυγή του ισχυρού επιχειρείν και μοναδική λύση στο πρόβλημα δεν μπορεί παρά να είναι η ένταση της ανάπτυξης, η επικράτηση ομαλού πολιτικού κλίματος στη χώρα και η θεσμοθέτηση νέων κινήτρων προσέλκυσης ξένων επενδύσεων.
Το πρώτο σοκ
Τον Σεπτέμβριο του 2013 η απόφαση των βασικών μετόχων του ομίλου Viohalco για μεταφορά της έδρας του στο Βέλγιο ήταν σοκ για το ελληνικό Χρηματιστήριο και τη χώρα.
Η εταιρεία τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου εισήχθη στο βελγικό Χρηματιστήριο Euronext και τον Φεβρουάριο 2014 ακολούθησε δευτερογενής εισαγωγή στο Χρηματιστήριο της Αθήνας. Επίσης η Cenergy Holdings, μέλος του ομίλου Viohalco, έχει έδρα το Βέλγιο και είναι εισηγμένη στα χρηματιστήρια των Βρυξελλών και της Αθήνας.
Η διοίκηση της εταιρείας είχε επισημάνει ευθαρσώς τις συνθήκες οικονομικής ασφυξίας που βίωνε στην Ελλάδα, απόρροια της έλλειψης ρευστότητας και των απαγορευτικών επιτοκίων δανεισμού ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης, αλλά και του υψηλού ρίσκου που συνόδευε και συνεχίζει να συνοδεύει την Ελλάδα ως χώρα και επιχειρηματική έδρα.
Σχεδόν τέσσερα χρόνια μετά την απόφασή της, η διοίκηση της Viohalco συνεχίζει την προσπάθειά της να μεγιστοποιήσει τα οφέλη της μεταφοράς της έδρας της στις Βρυξέλλες, σε ένα από τα πιο κεντρικά και οικονομικώς δραστήρια σημεία της πόλης.
Οι παραγωγικές μονάδες του ομίλου παρέμειναν στην Ελλάδα, προχώρησε με γρήγορο ρυθμό η αναδιοργάνωση του ομίλου, έχει ενισχυθεί η δραστηριότητά του και με επέκταση στο real estate έχουν γίνει σημαντικές επενδύσεις άνω των 300 εκατ. ευρώ τα τελευταία χρόνια και το 85% πλέον της παραγωγής διατίθεται σε αγορές του εξωτερικού, τις οποίες ο όμιλος Viohalco λόγω της παραμονής του στο Βέλγιο προσεγγίζει με μεγαλύτερη ευκολία και πιο αποτελεσματικά.
Ο μακροπρόθεσμος στόχος της επίτευξης δανεισμού με ευνοϊκά επιτόκια δεν έχει ακόμη επιτευχθεί στον μέγιστο βαθμό, δείχνει όμως να είναι πιο κοντά. Όπως τονίζεται από κύκλους της εταιρείας, στα οφέλη της αλλαγής έδρας περιλαμβάνονται εκτός από τη μείωση του κινδύνου, λόγω υψηλού οικονομικού ρίσκου της χώρας, η βελτίωση του δείκτη εταιρικής διακυβέρνησης καθώς και η πρόσβαση σε επενδυτές, αναλυτές και οίκους αξιολόγησης στους οποίους ο όμιλος δεν είχε πρόσβαση λόγω της μοναδικής παρουσίας του στην Ελλάδα.
Κατανάλωση του ’60
Η απόφαση για τη μεταφορά έδρας που έλαβε η διοίκηση της Τιτάν, παρά το πλήγμα που προκαλεί για την ψυχολογία στην ελληνική οικονομία, δεν ήρθε ως κεραυνός εν αιθρία. Τα τελευταία δύσκολα για την Ελλάδα χρόνια και ενώ η κατανάλωση τσιμέντου στη χώρα έχει φθάσει στο επίπεδο της δεκαετίας του ’60, σε όλες τις γενικές συνελεύσεις των μετόχων τον Ιούνιο το ερώτημα για την πιθανότητα αλλαγής της έδρας ετίθετο σχεδόν πάντα, με την απάντηση της διοίκησης της τσιμεντοβιομηχανίας να κινείται στη λογική ότι «δεν υπάρχει απόφαση, αλλά είμαστε υποχρεωμένοι να εξετάζουμε όλα τα ενδεχόμενα…».
Στην τελευταία τακτική γενική συνέλευση, τον περασμένο Ιούνιο, ο διευθύνων σύμβουλος της Τιτάν, Δημήτρης Παπαλεξόπουλος, κλήθηκε από μέτοχο της εταιρείας για άλλη μια φορά ευθέως να απαντήσει για το αν σχεδιάζεται η μεταφορά της έδρας της εταιρείας στο εξωτερικό. Υπήρξε αρκετά αναλυτικός λέγοντας: «Οι εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο είναι απρόβλεπτες, με την αβεβαιότητα να παραμένει. Ο Τιτάνας είναι μια μεγάλη και πολύπλοκη επιχείρηση, με το 95% της δραστηριότητάς του πλέον να προέρχεται από το εξωτερικό. Η παραμονή της έδρας στην Ελλάδα μάς στοιχίζει και κάποιοι ξένοι μέτοχοί μας το θυμίζουν αυτό. Παλεύουμε με τα μεγαθήρια του κλάδου σε διεθνές επίπεδο, ωστόσο η επιθυμία μας είναι να διατηρήσουμε την έδρα μας στην Ελλάδα. Όμως, όπως έχουμε πει και στο παρελθόν, είμαστε υποχρεωμένοι να εξετάζουμε όλα τα πιθανά ενδεχόμενα με στόχο την ανάπτυξη του ομίλου μέσα σε ένα άκρως ανταγωνιστικό παγκόσμιο περιβάλλον».
Πρακτικό θέμα
Στην ίδια λογική ο πρόεδρος της τσιμεντοβιομηχανίας Τάκης Αράπογλου συμπλήρωσε ότι πρόκειται για ένα πρακτικού τύπου θέμα και συμπλήρωσε, αναφερόμενος σε άλλες εταιρείες που μετέφεραν την έδρα τους, ότι επί της ουσίας δεν άλλαξε κάτι στη δραστηριότητά τους. Είναι προφανές ότι οι αποφάσεις που ανακοινώθηκαν προχθές αργά το βράδυ είχαν δρομολογηθεί…
Πρακτικά η διαδικασία για να ολοκληρωθεί η μετάβαση στο νέο περιβάλλον για την Τιτάν θα χρειασθεί τουλάχιστον δύο μήνες. Έχει καταθέσει το Ενημερωτικό Δελτίο για τη δημόσια πρόταση ανταλλαγής των κοινών και προνομιούχων μετοχών της Α.Ε. Τσιμέντων Τιτάν με νέες μετοχές της Titan Cement International και αναμένει την έγκριση της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς. Η τιμή ανά μετοχή ορίστηκε σε 3,45 ευρώ και η σχέση ανταλλαγής μία προς μία.
Η Titan Cement International θα υποβάλει αίτηση στο Euronext Βρυξελλών, ένα από τα μεγαλύτερα χρηματιστήρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για την πρωτογενή εισαγωγή προς διαπραγμάτευση όλων των μετοχών της, συμπεριλαμβανομένων των Μετοχών του Ανταλλάγματος, καθώς και αίτηση για τη δευτερογενή εισαγωγή προς διαπραγμάτευσή τους στο Χρηματιστήριο Αθηνών και το Euronext Παρισίων.
Η Titan Cement International είναι βελγική ανώνυμη εταιρεία με καταστατική έδρα στις Βρυξέλλες, ενώ η διοίκησή της θα ασκείται από την Κύπρο. Ιδρυτές και μέτοχοι της International είναι βασικοί μέτοχοι της A.E. Τσιμέντων Τιτάν.
Σημειώνεται ότι το 2017 μόνον το 17% του συνολικού τζίρου της (249 εκατ. σε σύνολο 1,506 δισ. ευρώ) και το 7% των EBITDA (κέρδη προ φόρων, τόκων και αποσβέσεων) προήλθαν από την Ελλάδα και τη Δυτική Ευρώπη, ενώ μεγάλο μέρος της εγχώριας παραγωγής εξάγεται.
Εξωστρέφεια
Στον απόηχο των αποφάσεων της τσιμεντοβιομηχανίας, χθες ο κ. Παπαλεξόπουλος συναντήθηκε με τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης και υπουργό Οικονομίας και Ανάπτυξης Γιάννη Δραγασάκη.
Σύμφωνα με τη σχετική ανακοίνωση από την πλευρά του αντιπροέδρου της κυβέρνησης, η ενέργεια αυτή εντάσσεται στο πλαίσιο του εξωστρεφούς προσανατολισμού της εταιρείας και της αναβάθμισης της πρόσβασής της στις διεθνείς αγορές κεφαλαίων. Ο κ. Παπαλεξόπουλος σημείωσε ότι η παρουσία του ομίλου Τιτάν στην Ελλάδα παραμένει σταθερή, τόσο σε επίπεδο εγχώριας παραγωγής, θέσεων εργασίας και επενδύσεων, όσο και μέσω της δευτερογενούς διαπραγμάτευσης στο Χρηματιστήριο Αθηνών.
Ο κλάδος τροφίμων
Ο ιός του «country risk» έπληξε πρώτα τον κλάδο των τροφίμων, καθώς πριν από ακριβώς έξι χρόνια, τον Οκτώβριο του 2012, γνωστοποιήθηκαν -με μερικές μέρες διαφορά- οι αποφάσεις των διοικήσεων της γαλακτοβιομηχανίας Φάγε και της Coca-Cola Hellenic να μεταφέρουν την έδρα των εταιρειών τους εκτός Ελλάδος.
Η απόφαση για τη μεταφορά της έδρας της στο Λουξεμβούργο και τη διατήρηση της ελληνικής της δραστηριότητας μέσω μιας νέας θυγατρικής στην οποία προχώρησε η γαλακτοβιομηχανία Φάγε προήλθε, σύμφωνα με όσα ανέφεραν τότε στελέχη της εταιρείας, κυρίως από την επιθυμία ο όμιλος να βρίσκεται κοντά στις ευρωπαϊκές χρηματαγορές, δεδομένου ότι το μεγαλύτερο μέρος του δανεισμού της αφορά ευρωπαϊκές τράπεζες.
Παράλληλα, με τον τρόπο αυτό ο όμιλος μπορεί να παρακολουθεί ευκολότερα τις συνεχώς αναπτυσσόμενες αγορές του. Με γνώμονα ότι η γαλακτοβιομηχανία δεν ήταν εισηγμένη στο ελληνικό ταμπλό, οι διαδικασίες αναδιάρθρωσης αφορούσαν τη δημιουργία της Φάγε International S.A., μιας νέας εταιρείας με έδρα του Λουξεμβούργο που ελέγχεται από τους κ.κ. Ιωάννη και Κυριάκο Φιλίππου, η οποία αποτελεί πλέον τη μητρική εταιρεία για το σύνολο των δραστηριοτήτων του ομίλου. Η μεν δραστηριότητα στην Ελλάδα αντιπροσωπεύεται μέσω της θυγατρικής Φάγε Dairy Industry S.A., ενώ οι δραστηριότητες του εξωτερικού αντιπροσωπεύονται μέσω της δημιουργίας της θυγατρικής FAGE Luxembourg S.a. r.l. Περίπου έναν χρόνο μετά τη μεταφορά της έδρας, στα τέλη Αυγούστου του 2013, η Moody’s προχώρησε σε βελτίωση της πιστοληπτικής ικανότητας του ομίλου με outlook σταθερό από αρνητικό, προχωρώντας παράλληλα σε επιβεβαίωση των αξιολογήσεων της εταιρείας.
Σε Λονδίνο και Νέα Υόρκη
Αντίστοιχα, η απόφαση για μεταφορά της έδρας της Coca Cola Hellenic στην Ελβετία συνοδεύτηκε με την εισαγωγή των μετοχών της εταιρείας στην premium κατηγορία του Χρηματιστηρίου του Λονδίνου καθώς και σε αυτό της Νέας Υόρκης. Σύμφωνα με την εταιρεία, η βασική στόχευση από την εν λόγω απόφαση αφορά τον καλύτερο αντικατοπτρισμό του διεθνούς χαρακτήρα των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και της μετοχικής βάσης της Coca-Cola Hellenic, την ενίσχυση της εμπορευσιμότητας των μετοχών και τη βελτίωση της πρόσβασης της εταιρείας στις διεθνείς αγορές κεφαλαίου και χρεογράφων, όπως επίσης και την ευελιξία της στην άντληση νέων κεφαλαίων για την υποστήριξη των δραστηριοτήτων και της μελλοντικής ανάπτυξής της. Δικαιολογώντας την απόφαση για αλλαγή της έδρας η διοίκηση της εταιρείας, σε συνέντευξη στους «Τάιμς» του Λονδίνου, είχε αναφέρει ότι έπρεπε να ακούσει τους διεθνείς επενδυτές της Coca-Cola Hellenic που προβληματίζονταν από τη χαμηλή ρευστότητα της χρηματιστηριακής αγοράς στην Αθήνα. Ενώ ανέφερε επίσης ότι η πιστοληπτική ικανότητα της εταιρείας υποβαθμίστηκε το καλοκαίρι λόγω των δυσκολιών που αντιμετωπίζει η Ελλάδα, κάτι που δεν άφησε περιθώριο επιλογής.
Μετανάστευση από τη Β. Ελλάδα
Χιλιάδες είναι και οι μικρές επιχειρήσεις, αλλά και οι επαγγελματίες της Βόρειας Ελλάδας -και όχι μόνο-, από βιοτεχνίες μέχρι λογιστές και… κλειδαράδες, που έχουν «μεταναστεύσει» στα Βαλκάνια, επί το πλείστον στη Βουλγαρία και λιγότερο στη Ρουμανία, είτε με φυσική παρουσία, είτε μεταφέροντας μόνο την έδρα τους και σε πλήθος περιπτώσεων πρόκειται για εικονική μεταφορά.
Οι εγγεγραμμένες επιχειρήσεις ελληνικών συμφερόντων στη Βουλγαρία ξεπερνούσαν το 2017 τις 18.000 και μόνο περί τις 3.000 από αυτές είχαν φυσική παρουσία στη χώρα αυτή, με τάση σημαντικής αύξησή τους στη διάρκεια του 2017, ενώ σύμφωνα με το Γραφείο ΟΕΥ της χώρας μας στη Σόφια κάθε χρόνο ιδρύονται περί τις 2000 επιχειρήσεις ελληνικών συμφερόντων, αλλά από αυτές μόνο το 40% παρουσιάζει επιχειρηματική δραστηριότητα και μόνο το 10% απασχολεί προσωπικό. Μάλιστα, το νέο αυτό κύμα επιχειρήσεων ελληνικών συμφερόντων, σε αντίθεση με το παλιό, δεν έχει έδρα στη Σόφια αλλά στη νότια Βουλγαρία και επιλέγουν κοντινότερους προορισμούς για έδρες. Οι επιχειρήσεις και οι ελεύθεροι επαγγελματίες θέλουν πολύ απλά να αποφύγουν την υπερφορολόγηση και τις τεράστιες ασφαλιστικές εισφορές των τελευταίων ετών της εφαρμογής των σκληρών δημοσιονομικών προγραμμάτων προσαρμογής της χώρας.
Η ένταση του φαινομένου ήταν τέτοια τα προηγούμενα έτη, ώστε η υφυπουργός Οικονομικών Κ. Παπανάτσιου και η διοίκηση της ΑΑΔΕ είχαν προαναγγείλει από τις αρχές του 2017 επισταμένους ελέγχους για τις ελληνικές «εταιρείες-σφραγίδες» στα Βαλκάνια.
Ανάλογες κινήσεις έχουν γίνει από μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις και επαγγελματίες και από άλλες περιοχές της χώρας και προς την Κύπρο, χώρα όπου επίσης οι φορολογικοί και ασφαλιστικοί συντελεστές έχουν μεγάλες διαφορές σε σύγκριση με την Ελλάδα.
