Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
Αναδεικνύοντας την αιχμηρή λογική και τις αντιλήψεις του Σωκράτη, μέσα από ένα έργο που συναρπάζει το κοινό με το χιούμορ και την αμεσότητα της θεατρικής του απόδοσης, ο – βραβευμένος με Εmmy – ηθοποιός και σκηνοθέτης Γιάννης Σιμωνίδης μάς μιλά για την παράσταση «Σωκράτης τώρα».
Μετά από 415 παραστάσεις – συζητήσεις μπροστά σε περισσότερους από 200.000 θεατές, σε 20 χώρες και σε 8 γλώσσες, το διαχρονικό αριστούργημα του Πλάτωνα, «Η Απολογία του Σωκράτη», επιστρέφει για 5ο συνεχές θριαμβευτικό καλοκαίρι στην Αθήνα, όπου και παρουσιάζεται στην αγγλική γλώσσα, κάτω από την Ακρόπολη, στον αύλειο χώρο του Μουσείου Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, μέχρι και τις 24 Ιουλίου, από Τετάρτη έως Κυριακή, στις 9 το βράδυ.
Δημιουργός και πρωταγωνιστής αυτής της παράστασης που αποτελεί μια πολυεπίπεδη πολιτική, πολιτισμική και ψυχαγωγική εμπειρία, ο Γιάννης Σιμωνίδης μιλά για το έργο, για τον Σωκράτη και για τον σύγχρονο κόσμο μας.
Τι παρουσιάζετε σε αυτήν την τόσο επιτυχημένη παράσταση;
Παρουσιάζουμε τον Σωκράτη, με όλο το θάρρος των απόψεών του, την απλή, αλλά, παράλληλα, βαθειά σοφία του, το χιούμορ του, την ειρωνεία του, την τρέλα του, την τσαχπινιά του, με την οποία κατάφερνε να μαγεύει και να νουθετεί τους μισούς Αθηναίους και, παράλληλα, να εξοργίζει τους άλλους μισούς, οι οποίοι, στο τέλος, επικράτησαν. Μόνο για μία μέρα βέβαια, αφού μετά το μετάνιωσαν. Παρουσιάζουμε την «Απολογία του Πλάτωνα» με τα κύρια σημεία, και τα δίνουμε στα αγγλικά, σε πιστή μετάφραση, ως φόρο τιμής για τους ξένους επισκέπτες μας. Πιστή μετάφραση, λυρική, κατανοητή και όχι εκλαϊκευμένη.
Η παράσταση έχει εκτιμηθεί από ένα μωσαϊκό κοινού σε είκοσι διαφορετικές χώρες και άλλες τόσες κουλτούρες, λόγω της αμεσότητάς της. Ονομάζουμε το έργο «Σωκράτης τώρα», γιατί έχουμε την προσέγγιση ότι χρειαζόμαστε πολύ και τώρα αυτά που μας λέει. Όχι αναγκαστικά περισσότερο από ποτέ, γιατί κάθε εποχή χρειάζεται – και έχει – τους Σωκράτηδές της, αλλά, φανερά, χρειαζόμαστε αυτά τα λόγια κι αυτές τις προτάσεις απόλυτα Τώρα!
Σε ποια στοιχεία της ιστορίας δώσατε έμφαση και τι θέλετε να αναδείξετε μέσα από αυτά;
Δίνουμε έμφαση στη δυναμική του Σωκράτη, στο μέγεθός του, στην ενέργεια, στην επιθετικότητα, στον θορυβώδη Σωκράτη, στον χιουμορίστα, στον είρωνα. Δεν είναι ένας που αγορεύει ή ήπια διδάσκει, αλλά άνθρωπος που χαρακτήρισε τον εαυτό του μια αλογόμυγα, σταλμένη από τον Θεό να τσιμπάει καθημερινά τους συμπολίτες του στα οπίσθιά τους.
Τι αποτυπώνει ο Σωκράτης στην «Απολογία» του, και τι τον έκανε να επιλέξει συνειδητά τον θάνατο;
Την απόλυτα κατανοητή, αλλά όχι εύκολη ή αναγκαστικά επιθυμητή λογική ότι, πράγματι, όσο και να μη μας αρέσει, δεν ξέρουμε πολλά πράγματα, κι εκείνοι που λένε ότι ξέρουν είτε είναι αγαθοί, όπως εκείνος το έθεσε, είτε ξέρουν ότι δεν ξέρουν, αλλά δεν τους συμφέρει να το παραδεχθούν. Κατά τη γνώμη μου, τον κάθε άνθρωπο, αν τον καθίσεις και σου πει όλα του τα πιστεύω και εσύ τα αμφισβητήσεις με λογικά επιχειρήματα και με σεβασμό, θα φτάσουμε στο σημείο και οι δυο μας να λέμε ότι είναι πιθανό να επικρατεί και το αντίθετο της γνώμης μας. Όλοι μας, κατά κάποιον βαθμό, ξέρουμε στην ψυχή μας βαθειά ότι δεν ξέρουμε πολλά πράγματα και δεν είμαστε βέβαιοι σχεδόν για τίποτα, αλλά δεν το δεχόμαστε, γιατί, φανερά, δεν μας συμφέρει.
Στην παράσταση αυτή, αποτυπώνουμε την ελπίδα του Σωκράτη ότι οι δικαστές του θα τον αθωώσουν, γιατί, στο βάθος, είναι καλοί και σωστοί, και έτσι εύχεται να τον κρίνουν με όλη την ανοιχτοσύνη που υπάρχει μέσα τους. Και, ταυτόχρονα, αποτυπώνουμε τη γνώση του ότι θα τον καταδικάσουν, γιατί δεν έχουν φτάσει ακόμη σε αυτήν την αναγνώριση: ότι, στο βάθος, είναι καλοί. Γι’ αυτό, μέχρι την τελευταία του πνοή, τους πιέζει να το δεχθούν και να κυνηγήσουν αυτήν την αναγνώριση.
Επίσης, αποτυπώνουμε τον έρωτά του με τη ζωή και την εναρμόνισή του με τον θάνατο. Γιατί υποθέτει πως, «…από ό,τι λέγεται…», όποιος πεθαίνει πηγαίνει σε ένα υπέροχο μέρος, όπου μπορείς να βρεις όλους εκείνους τους ήρωες και τους ημίθεους και τους ποιητές και ερευνητές του παρελθόντος, που αγάπησες και μιμήθηκες και λάτρεψες. Αλλά αυτό, που τον κάνει να επιλέξει συνειδητά τον θάνατο, πέρα από όλα αυτά, είναι ότι είχε την ηθική πεποίθηση πως πρέπει να υπακούς τον νόμο. Ακόμη κι αν ο νόμος είναι άδικος ή ανεπαρκής, μπορείς να τον αμφισβητήσεις δημόσια και να δουλεύεις όλη σου τη ζωή να τον αλλάξεις ή να τον καταρρίψεις, αλλά, εφόσον είναι εν ισχύ, υποχρεούσαι να τον υπακούσεις.
Πόσο μοιάζει η εικόνα εκείνου του πολιτισμού, που περιγράφει και στον οποίο αρνείται να υποκύψει, με τον σύγχρονο πολιτισμό μας;
Δεν αρνείται να υποκύψει στον πολιτισμό εκείνο, γιατί, αν το αρνείτο, δεν θα δεχόταν την καταδίκη. Φανερά, τη θεωρεί νόμιμη και συνεπή με τον πολιτισμό της πόλης του. Αρνείται να υποκύψει σε σημεία εκείνου του πολιτισμού. Όπως κι εμείς, από τη μια μεριά, δεχόμαστε κι εξυμνούμε την εξέλιξή μας και τις γνώσεις μας στην εκπαίδευση, στις επιστήμες, στην έρευνα, στην πολιτική, στη λογοτεχνία και, γενικά, στην εξέλιξη της αυτογνωσίας του ανθρώπινου όντος, αλλά, ταυτόχρονα, δεχόμαστε και αντιμετωπίζουμε – άλλοι τεμπέλικα κι άλλοι ενεργά – τα ελαττώματα και τις αδυναμίες του σύγχρονου πολιτισμού μας, ελληνικού και παγκόσμιου.
Πώς μπορεί η σωκρατική ηθική να φανεί χρήσιμη στον σημερινό κόσμο και, ιδιαίτερα, στη νέα γενιά;
Η σωκρατική ηθική, αν διαφέρει από όλα τα άλλα ηθικά συστήματα, θρησκευτικά ή φιλοσοφικά, που έχει γεννήσει ο ανθρώπινος νους και η ψυχή (που, κατά τη γνώμη μου, δεν διαφέρει πολύ), είναι στην απλότητα του μηνύματός της. Αν νομίζεις ότι είσαι ξερόλας, έχεις πρόβλημα. Έλα να τα πούμε και να δούμε πώς μπορείς να δεις ορισμένα πράγματα για τον εαυτό σου και την κοινωνία με ένα διαφορετικό μάτι. Πριν αρχίσεις να κρίνεις και κατακρίνεις τους άλλους, θα ήταν καλό να κοιτάξεις πρώτα τον εαυτό σου. Είσαι πραγματικά εντάξει με τον εαυτό σου ή, στο όνομα της επιβίωσης, τα μπουρδουκλώνεις, ευχόμενος να μη σε τσακώσουν;
Στην Ελλάδα μας, θα έπρεπε, πράγματι, να αναγνωρίσουμε με ενθουσιασμό τον πλούτο της νέας γενιάς, που τον περιφρονούμε και, έτσι, τη χάνουμε ή στην ξενιτιά ή στην απόγνωση και στην αδιαφορία, και να περάσουμε με γλύκα, με διάλογο αυτά τα μηνύματα και στη νέα γενιά, αλλά και στον εαυτό μας έναντι της νέας γενιάς, για να την κρατήσουμε όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά κι ανά τον κόσμο. Να δεχθούμε ότι εμείς οι παλαιότεροι τα έχουμε κάνει θάλασσα ολίγον τι με το περιβάλλον, την οικονομία, την κοινωνία, την εκπαίδευση, τις θρησκευτικές αντιλήψεις, την πολιτική, την κυβέρνηση, και είναι καιρός να επιτρέψουμε στη νέα γενιά να αναθεωρήσει τα πράγματα και να αντιμετωπίσει το μέλλον του πλανήτη με μία πιο φρέσκια προσέγγιση, δικιά της πλέον…
Στη σημερινή Ελλάδα, αν αφουγκραστούμε τα μηνύματα που μας δίνουν τα σημεία των καιρών, τι θα ακούσουμε;
Θα ακούσουμε αυτά, που πολύ καλά ξέρουμε και αγνοούμε. Να μη λέμε πάντα «Ε, τι περιμένεις, Έλληνες είμαστε, τα κάνουμε χάλια» ή να νομίζουμε ότι αυτό, που μας συμβαίνει, συμβαίνει τώρα για πρώτη φορά. Η ιστορία μας, τα σημεία του παρελθόντος μας λένε ότι η φάρα μας είναι ικανή για μεγαλειώδεις επιτεύξεις και, ταυτόχρονα, ότι οι Έλληνες είμαστε ικανοί για τις πιο αυτοκαταστροφικές τάσεις. Και τα σημεία των καιρών τίποτα άλλο από αυτό μάς δείχνουν: ότι, αυτήν τη στιγμή, η ανθρώπινη κοινωνία πετυχαίνει απίστευτες επιτεύξεις επιστημονικές και πνευματικές, φτάνοντας στο σημείο να μπορεί να συλλάβει την πιθανότητα πολλαπλών συμπάντων, και, ταυτόχρονα, ότι είμαστε ικανοί μέσα σε δέκα, είκοσι χρόνια να έχουμε καταστρέψει τον πλανήτη και το ανθρώπινο ον.
Αυτά θα ακούσουμε, αν αφουγκραστούμε, αλλά το θέμα δεν είναι μόνο τι θα ακούσουμε, είναι το τι θα κάνουμε. Σε σχέση με την ιστορία της ανθρώπινης κοινωνίας και των σημερινών σημείων και γεγονότων. Θα συνεχίσουμε τυφλοί και κουφοί, σκεπτόμενοι μόνο την προσωπική επιβίωσή μας; Ή, με μία αυτοεξέταση κι έναν διάλογο με τους συνανθρώπους μας, βήμα με βήμα, θα αλλοιώσουμε τη μοίρα μας; Για τον Σωκράτη, η πράξη ήταν το κύριο θέμα. Όχι το πώς να σκεφτόμαστε, αλλά πώς να πράττουμε. Πώς να ζούμε την «καλή ζωή», δηλαδή τη σωστή ζωή, την «εξετασμένη».
Αν αδιαφορούσαμε κι εμείς για την ύλη, όπως ο Σωκράτης, και μας απασχολούσαν μόνο τα ανώτερα αγαθά, πώς θα ήταν ο σύγχρονος κόσμος μας;
Δεν αδιαφόρησε ο Σωκράτης για την ύλη. Τουναντίον, ήταν πολύ ερωτευμένος με τον έρωτα, το φαγητό, το γλέντι, το ποτό, τη φύση, όλα τα πιθανά και απίθανα που τον περιτριγύριζαν, φυσικά και μεταφυσικά, αλλά επέλεξε να μη σκέφτεται το χρήμα, όχι γιατί ήταν ασκητής, αλλά γιατί θα τον εμπόδιζε να κάνει τη δουλειά του. Ποτέ δεν λέει να μην κάνεις χρήματα. Λέει: «…πώς μπορείς εσύ αγαπητέ μου, όντας Αθηναίος, πολίτης της πιο μεγάλης και της πιο φημισμένης για τη σοφία και τη δύναμή της πόλης, να σκέφτεσαι μόνο για τα χρήματα και πώς θα κάνεις περισσότερα; Να νοιάζεσαι για τη δόξα και τις τιμές και να μη νοιάζεσαι για την αλήθεια, τη φρόνηση, την ψυχή σου;» Δεν λέει να μην κάνεις χρήματα, τονίζει να μην κάνεις υπέρβαση και να ζεις μία ισορροπημένη ζωή. Και χρήματα να κάνεις και πλούτο να έχεις και να φας και να πιεις και να γλεντήσεις και να κάνεις όλα όσα σου προσφέρει η ζωή, αλλά και να μεριμνάς για το σύνολο και τον συνάνθρωπό σου. Να διατηρείς μία ισορροπημένη προσέγγιση.
Και προτείνω ότι εμείς, οι σύγχρονοι Έλληνες, περνώντας μία πραγματικά συνταρακτική κρίση – η οποία, φανερά, δεν είναι μόνο οικονομική ή πολιτική, αλλά ψυχική, ηθική, εσωτερική -, μπορούμε και έχουμε την ικανότητα να δούμε ψύχραιμα την παλιά και τη σύγχρονη ιστορία μας και να χρησιμοποιήσουμε αυτήν την κρίση, που μας βρήκε σαν ένα θεόσταλτο μήνυμα επανεξέτασης όλων αυτών που θεωρούμε τα όσια και τα ιερά.
Πληροφορίες
Αύλειος χώρος του Μουσείου Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών: Θόλου 5 – Πλάκα, τηλ: 6988 634787. Διάρκεια παράστασης: 90 λεπτά (συμπεριλαμβανομένης της συζήτησης με τη συνοδεία κρασιού). Τιμές εισιτηρίων: ενήλικες: 15 ευρώ, φοιτητές και groups: 10 ευρώ. Ηλεκτρονική αγορά εισιτηρίων: viva.gr.
