Των Καθηγητή Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη
Πολυτεχνείο Κρήτης
Επίτιμος Διδάκτορας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών της Ισπανίας
Distinguished Research Professor, Audencia Business School, France
και Μαριάννας Εσκαντάρ
Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια, MBA
Μέλος του Εργαστηρίου Financial Engineering
Πολυτεχνείο Κρήτης
Γενικά
Τα προβλήματα λήψης χρηματοοικονομικών αποφάσεων χαρακτηρίζονται συνήθως απο την υψηλή πολυπλοκότητα που περιέχουν, την πληθώρα των παραγόντων (ποσοτικών και ποιοτικών) από τους οποίους επηρεάζονται, καθώς και από τη δυσκολία καθορισμού μίας σαφούς και δομημένης διαδικασίας αντιμετώπισής τους. Σε καθημερινή βάση χρηματοοικονομικοί και πιστωτικοί αναλυτές, διευθυντικά στελέχη επιχειρήσεων, οργανισμών και πιστωτικών ιδρυμάτων, αλλά και απλοί επενδυτές θα πρέπει να εξετάσουν και να αναλύσουν ένα μεγάλο όγκο δεδομένων και πληροφοριών, ώστε να λάβουν τις κατάλληλες αποφάσεις.
Πολυκριτήριος χαρακτήρας μερικών χρηματοοικονομικών προβλημάτων
Οι χρηματοοικονομικές αποφάσεις ενός οργανισμού (επιχείρηση, τράπεζα, ασφαλιστικές εταιρείες, κλπ.) θεωρούνται συνήθως σε ένα πλαίσιο βελτιστοποίησης.
Για παράδειγμα, στην περίπτωση μιας επιχείρησης και για τις σχετικές μακροπρόθεσμες αποφάσεις της, συναντάμε δύο τύπους αποφάσεων: αποφάσεις της βέλτιστης κατανομής των πόρων και αποφάσεις για τη βέλτιστη χρηματοοικονομική διάρθρωση. Βραχυπρόθεσμα, θεωρούνται οι αποφάσεις σχετικές με τη βέλτιστη διαχείριση του κεφαλαίου κίνησης, τη βελτιστοποίηση των αποθεμάτων, των διαθέσιμων, των απαιτήσεων και των βραχυπρόθεσμων δανείων.
Η χρηματοοικονομική θεωρία αναλύει αυτές τις αποφάσεις (βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα), σε μια προοπτιτή βελτιστοποίησης όπως για παράδειγμα, θεωρία του κόστους κεφαλαίου, θεωρία χαρτοφυλακίου, θεωρία δικαιωμάτων, κλπ. Αυτή η προοπτική οδηγεί πολλούς ερευνητές να προτείνουν τεχνικές επιχειρησιακής έρευνας για να επιλύσουν προβλήματα χρηματοοικονομικών αποφάσεων.
Η κλασική μοντελοποίηση προβλημάτων στην επιχειρησιακή έρευνα συνιστάται στη διατύπωση του προβλήματος βελτιστοποίησης (μεγιστοποίησης ή ελαχιστοποίησης) υπό ειδικούς περιορισμούς. Στην πραγματικότητα θεωρούμε το βέλτιστο πρόβλημα επιλογής.
Ωστόσο, πρόσφατα αυτά τα χρηματοοικονομικά προβλήματα εξετάστηκαν μέσα απο ένα πλαίσιο πιο κατανοητό και πιο ρεαλιστικό, το οποίο ξεπερνά το περιοριστικό κάδρο της βελτιστοποίησης (βλ. Zopounidis, 1990, La Gestion du Capital Risque,
Economica, Paris και Zopounidis, 1995, Evaluation du Risque de Défaillance de l’ Enterprise: Méthodes et cas d’Application, Economica, Paris).
Για παράδειγμα, σε αποφάσεις capital budgeting, οι Bhaskar and Mc Namee, 1983, Multiple objectives in accounting and finance, Journal of Business Finance and Accounting 10(4), 595-621, θέτουν τις ακόλουθες σημαντικές ερωτήσεις:
- Σε αποφάσεις επένδυσης, οι αποφασίζοντες βασίζονται σε ένα ή πολλαπλά κριτήρια;
- Εάν οι αποφασίζοντες λαμβάνουν υπόψη τους πολλαπλά κριτήρια, υπάρχει δομή προτεραιότητας μεταξύ αυτών; Δηλαδή, υπάρχει κατάταξη σημαντικότητας μεταξύ αυτών;
Νεα θεώρηση προβλημάτων χρημτοοικονομικών αποφάσεων
Με βάση τις προηγούμενες παρατηρήσεις, είναι δυνατόν να διακρίνουμε τρεις κύριους λόγους που μας επιτρέπουν να αλλάξουμε τη θεώρηση της μοντελοποίσησης χρηματοοιοκνομικών προβλημάτων.
- Διατυπώνοντας το πρόβλημα σε όρους βελτιστοποίησης, οι αποφασίζοντες (χρηματοοικονομικοί αναλυτές, επενδυτές, διαχειριστές χαρτοφυλακίων) εμπλέκονται σε ένα πολύ στενό μεθοδολογικό πλαίσιο το οποίο είναι συχνά “άσχετο” με το πραγματικό πρόβλημα απόφασης.
- Οι διάφορες χρηματοοικονομικές αποφάσεις λαμβάνονται απο ανθρώπους και όχι απο μοντέλα. Οι αποφασίζοντες εισέρχονται όλο και περισσότερο στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων χρησιμοποιώντας τις προτιμήσεις τους, τις εμπειρίες τους, τις γνώσεις τους (για παράδειγμα, πολυκριτήρια συστήματα υποστήριξης αποφάσεων, έμπειρα συστήματα, κ.α.).
- Για προβλήματα χρηματοοικονομικών αποφάσεων όπως, επιλογή επενδυτικών έργων, επιλογή χαρτοφυλακίου χρεογράφων, εκτίμησης πιστωτικού κινδύνου, φαίνεται “απατηλό” να μιλάμε για βελτιστοποίηση, ενώ είναι απαραίτητο να λάβουμε υπόψη μας πολλαπλά κριτήρια.
Μεθοδολογικό πλαίσιο πολυκριτήριας ανάλυσης
Η πολυκρητίρια ανάλυση, συχνά αποκαλείται multiple criteria decision making (MCDM) απο την Αμερικάνικη Σχολή και multiple criteria decision aid (MCDA) απο την Ευρωπαική και τον θεμελιωτή της Bernard Roy, είναι ένα σύνολο μεθόδων που επιτρέπουν τη σύνθεση διαφόρων κριτηρίων αξιολόγησης με στόχο την επιλογή μίας ή περισσοτέρων εναλλακτικών λύσεων (για παράδειγμα, επενδυτικά έργα, μετοχές, ομολογίες, δυναμικές επιχειρήσεις, καλές τράπεζες, αξιόπιστες ασφαλιστικές εταιρείες, κ.α., βλ. Zopounidis, Pardalos, 2009, Handbook of Multicriteria Analysis, Springer, Doumpos, Figueira, Greco, Zopounidis, 2019, New Perspectives in Multiple Criteria Decision Making). Ασχολείται επίσης με τη μελέτη μιας απόφασης (decision aid process) σε καλώς προσδιορισμένους αποφασίζοντες (άτομα, εταιρείες).
Οι ειδικοί ερευνητές στην πολυκρητίρια ανάλυση διακρίνουν διάφορες κατηγορίες μεθόδων. Ο B. Roy (1985), (Méthodologie Multicritère d’Aide à la Décision Economica, Paris), της Ευρωπαικής Σχολής προτείνει τρείς κατηγορίες μεθόδων:
- Προσέγγιση της μοναδικής σύνθεσης κριτηρίων αγνοώντας κάθε ασυγκρισιμότητα.
- Προσέγγιση σχέσεων υπεροχής για σύνθεση κριτηρίων, αποδεχόμενη κάθε ασυγκρισιμότητα.
- Προσέγγιση αλληλεπιδραστικής “τοπικής” κρίσης (local judgement) με επαναλήψεις “δοκιμής-λάθους”.
Οι συγγραφείς Pardalos, Siskos, Zopounidis (1985), ( Advances in Multicriteria Analysis, Springer) διακρίνουν τέσσερις κατηγορίες μεθόδων:
- Πολυστοχικός μαθηματικός προγραμματισμός.
- Θεωρία της πολλαπλής χρησιμότητας.
- Προσέγγιση σχέσεων υπεροχής.
- Προσέγγιση Αναλυτική Συνθετική των Προτιμήσεων.
Πολυκριτήριο Παράδειγμα
Υπό αυτές τις περιστάσεις τα προβλήματα χρηματοοικονομικών αποφάσεων λύνονται μέσα στα πλαίσια του πολυκριτήριου παραδείγματος, όπου λαμβάνονται υπόψη:
- πολλαπλά κριτήρια,
- συγκρουσιακές καταστάσεις μεταξύ κριτηρίων,
- σύνθετη διαδικασία εκτίμησης, υποκειμενική και κακώς δομημένη,
- εμπλοκή του χρηματοοικονομικού αποφασίζοντα στη διαδικασία απόφασης.
Στο άρθρο του Zopounidis (1999) (Multicriteria decision aid in financia management, European Journal of Operational Research, 119, 404-415), φιλοξενούνται πολλές εφαρμογές από την εφαρμογή της πολυκριτήριας ανάλυσης σε προβλήματα χρηματοοικονομικών αποφάσεων. Μερικές εφαρμογές είναι:
- Εξαγορές-συγχωνεύσεις επιχειρήσεων,
- Πτωχεύσεις επιχειρήσεων,
- Κίνδυνος κρατών, πολιτικός κίνδυνος,
- Εκτίμηση επιδόσεων οργανισμών και επιχειρήσεων,
- Εκτίμηση ασφαλιστικών εταιρειών,
- Εκτίμηση ενεργειακών συστημάτων,
- Αξιολόγηση υποκαταστημάτων τραπεζών.
Σε επόμενα άρθα μας θα αναφερθούμε εμπεριστατωμένα σε μερικές χρηματοοικονομικές αποφάσεις.
