Της Βάσως Μιχοπούλου
Η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της βρέθηκαν στο επίκεντρο των συζητήσεων που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του 67ου Lindau Nobel Laureates Meeting (http://www.lindau-nobel.org/) στο νησί Λιντάου της Βαυαρίας. Στην ετήσια επιστημονική συνάντηση Νομπελιστών με νέους ερευνητές από όλο τον κόσμο, που έχει γίνει θεσμός από το 1951, η νέα γενιά επιστημόνων παρακινήθηκε από παλαιότερες γενιές να δραστηριοποιηθεί πιο ενεργά δημιουργώντας δίκτυα υποστήριξης της επιστήμης σε μια εποχή που ακόμη ορισμένοι ηγέτες, αλλά και μέλη της κοινωνίας φαίνεται να απειλούνται από την πρόοδο και την αλήθεια της.
Σε τετρακόσιους είκοσι νέους ερευνητές από εβδομήντα έξι χώρες και εικοσιοκτώ Νομπελίστες απευθύνθηκε με μήνυμά του κατά την τελετή έναρξης στις 25 Ιουνίου ο βραβευμένος το 1997 με Νόμπελ Φυσικής και πρώην υπουργός Ενέργειας των ΗΠΑ (2009-13) υπό τον Μπαράκ Ομπάμα, Steven Chu.
Το μήνυμα του, το οποίο μετέφερε ο Νομπελίστας William E. Moerner (Νομπέλ Χημείας 2014) επικεντρώθηκε στις καταστροφικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, οι οποίες δεν γίνεται πλέον να αγνοηθούν και υπογράμμισε τη σημασία της βασισμένης σε τεκμήρια έρευνας για τη διαμόρφωση των παγκόσμιων πολιτικών για το κλίμα:
«Η κλιματική αλλαγή δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Η Γη έχει περάσει έξι περιόδους παγετώνων τα τελευταία 600.000 χρόνια. Ωστόσο, πρόσφατες μετρήσεις δείχνουν ότι το διοξείδιο του άνθρακα και άλλα αέρια του θερμοκηπίου έχουν αυξηθεί δραματικά από τον περασμένο αιώνα (είναι πλέον 45% υψηλότερα φτάνοντας συνολικά τα 490 ppm (μέρη ανά εκατομμύριο στην ατμόσφαιρα).Να σημειωθεί ότι το όριο των 550 ppm μεταφράζεται σε 100% αύξηση του ατμοσφαιρικού διοξειδίου του άνθρακα. Και αυτή η αύξηση του CO2 που παρατηρούμε τώρα οφείλεται στην καύση ορυκτών καυσίμων. Τα τρία τέταρτα των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έχουν καταγραφεί από το 1950 μέχρι σήμερα, και από τότε, η Γη έχει θερμανθεί κατά 1 βαθμό Κελσίου. Οι πάγοι της Αρκτικής και της Ανταρκτικής λιώνουν γρηγορότερα από ό, τι είχε προβλεφθεί πριν από 10 χρόνια. Τα αυξανόμενα θερμικά κύματα, οι καταρρακτώδεις βροχές και τα μετακινούμενα όρια της ερήμου είναι δυσοίωνες προειδοποιητικές ενδείξεις της κλιματικής αλλαγής. Ακόμα και αν σταματήσουμε όλες τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, οι ζημιές που έχουμε ήδη προκαλέσει δεν θα αποκατασταθούν ούτε τα επόμενα 100 χρόνια. Οι βαθιές θάλασσες είναι πολύ κρύες και θα χρειαστεί πολύς χρόνος για να ζεσταθούν, ενώ η νέα θερμοκρασία ισορροπίας δεν θα επιτευχθεί τουλάχιστον για έναν αιώνα. Από τη γεωλογική καταγραφή της τελευταίας θερμής περιόδου (129.000 – 116.000 χρόνια πριν) η στάθμη της θάλασσας ανέβηκε κατά 6 – 9 μέτρα. Πρόσφατα δορυφορικά δεδομένα υποδηλώνουν ότι η αύξηση της στάθμης της θάλασσας θα είναι μεγαλύτερη από ένα μέτρο μέχρι το τέλος αυτού του αιώνα και θα αυξηθεί 4-5 μέτρα μέχρι το 2200».
Ο Νομπελίστας επισήμανε πως ένα μεταβαλλόμενο κλίμα δε γνωρίζει εθνικά σύνορα. Υπάρχει πραγματικός κίνδυνος η αύξηση της στάθμης των θαλασσών ή η κατάρρευση της γεωργίας λόγω της θερμότητας και της ξηρασίας όχι μόνο να οδηγήσουν σε μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, αλλά και σε αναταραχές και εμφύλιους πολέμους.
Τα 4,5 εκατομμύρια Σύριων προσφύγων και επιπλέον τα εκατομμύρια Αφρικανών που εγκαταλείπουν τις χώρες τους είναι μια έγκαιρη προειδοποίηση για το τι μπορεί να συμβεί τις επόμενες δεκαετίες και αιώνες. Σήμερα 800 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε απόσταση 10 μέτρων από τις ακτές.
Ο Chu ανέδειξε κι έναν άλλο κρίσιμο παράγοντα, την απελευθέρωση τεραστίων ποσοτήτων μεθανίου από το λιώσιμο των παγωμένων εδαφών (permafrost) της Αρκτικής:
«Αντιμετωπίζουμε επίσης το φάσμα μη γραμμικών “σημείων καμπής” που μπορεί να προκαλέσουν πιο σοβαρές αλλαγές, όπως είναι η απόψυξη του “permafrost”. Το permafrost περιέχει τεράστιες ποσότητες κατεψυγμένης οργανικής ύλης που έχει συσσωρευτεί για χιλιετίες. Εάν ο πάγος λιώσει, τα βακτήρια που περιέχονται θα ενεργοποιηθούν και θα προκαλέσουν αποδόμηση της συσσωρευμένης ύλης με αποτέλεσμα τη μαζική εκπομπή αεριών. Ακόμα και μόνο ένα μικρό κλάσμα του άνθρακα να απελευθερωθεί, αυτό θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερο από όλα τα αέρια του θερμοκηπίου που έχουν απελευθερωθεί μέχρι σήμερα».
Σκληρή κριτική στις κυβερνήσεις
Ο Νομπελίστας επέκρινε τις προτεινόμενες περικοπές στους προϋπολογισμούς για την έρευνα για το κλίμα και την καθαρή ενέργεια στο πλαίσιο της πολιτικής του αμερικανού προέδρου Τραμπ και έκανε έκκληση στην ανθρωπότητα να επανεξετάσει τη στάση της απέναντι στους επερχόμενους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής :
«Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι συμπεριλαμβανομένων και των πολιτικών που απολαμβάνουν τα οφέλη της επιστημονικής ανακάλυψης, αλλά δεν αποδέχονται τα συναρπαστικά επιστημονικά στοιχεία και τη συντριπτική επιστημονική συναίνεση στο ότι οι άνθρωποι αλλάζουμε το κλίμα μας. Εκείνοι που παραδέχονται ότι το κλίμα αλλάζει, αποδίδουν την αλλαγή σε φυσικές αιτίες. Ως εκ τούτου, καταλήγουν στο ότι δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα σχετικά με αυτές τις αλλαγές. Άλλοι υποστηρίζουν ότι η κυβέρνηση δεν πρέπει να δαπανήσει χρήματα μέχρι να είμαστε σίγουροι για τις προβλεπόμενες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Το κλιματικό σύστημα της Γης είναι εξαιρετικά περίπλοκο και υπάρχουν σημαντικές αβεβαιότητες όσον αφορά την πρόβλεψη μελλοντικών κινδύνων. Ωστόσο, η αβεβαιότητα δεν έγκειται στο εάν προκαλούμε την αλλαγή του κλίματος, αλλά στην πρόβλεψη με ακρίβεια των συνεπειών των ενεργειών μας. Επίσης βασικά μέλη της τρέχουσας κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου αμφισβητούν την επιστημονική απόδειξη της κλιματικής αλλαγής. Ο προτεινόμενος προεδρικός ομοσπονδιακός προϋπολογισμός ζητεί να σταματήσει η ομοσπονδιακή υποστήριξη της έρευνας για το κλίμα, συμπεριλαμβανομένης της ακύρωσης των μελλοντικών δορυφορικών αποστολών για την παρακολούθηση της αλλαγής του κλίματος».
Πώς μπορεί να μας βοηθήσει η επιστήμη και η τεχνολογία να μετριάσουμε και να προσαρμοστούμε στις ανάγκες αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής; Σύμφωνα με το Νομπελίστα χρειαζόμαστε άφθονες, καθαρές και φθηνές πηγές ενέργειας για να τροφοδοτήσουμε τον κόσμο. Ο πληθυσμός προβλέπεται από τον ΟΗΕ να αυξηθεί σε 9,8 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050 και σε 11,2 δισεκατομμύρια μέχρι το 2100.
Εν ολίγοις, θα χρειαστούμε μια άλλη βιομηχανική επανάσταση, μια άλλη γεωργική επανάσταση και μια επανάσταση των υδάτινων πόρων. Έχει σημειωθεί τεράστια πρόοδος στην ενέργεια χωρίς τη χρήση άνθρακα με την εκμετάλλευση αιολικής και ηλιακής ενέργειας. Σε πολλές περιοχές του κόσμου, η ηλιακή ενέργεια τείνει να γίνει ανταγωνιστική της ορυκτής, ενώ το κόστος της αιολικής ενέργειας στην ξηρά έχει μειωθεί αρκετά πλησιάζοντας την ορυκτή.
Με την ελπίδα η νέα γενιά να αλλάξει τον κόσμο
Ο Νομπελίστας ολοκλήρωσε το μήνυμά του ζητώντας από τους νέους ερευνητές κατά τη διάρκεια του πενθήμερου φόρουμ στο Λιντάου να ενταχθούν στην προσπάθεια καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής επισημαίνοντας ότι τώρα περισσότερο από ποτέ:
«… χρειαζόμαστε ταλαντούχους νέους επιστήμονες και μηχανικούς για να δημιουργήσουμε τις καινοτομίες που απαιτούνται για ένα βιώσιμο μέλλον. Χρειαζόμαστε επίσης νέους οικονομολόγους και πολιτικούς επιστήμονες να συνεργαστούν μαζί τους για να δημιουργήσουν καλύτερες πολιτικές, αλλά και μελλοντικούς ηγέτες στο χώρο της επιχειρηματικότητας που θα καταστήσουν τη βιωσιμότητα αναπόσπαστο μέρος της δράσης τους…», και συνέχισε: «Ελπίζω ότι κατά την τελετή έναρξης του φόρουμ θα δείτε την κλασικότερη φωτογραφίας της Γης, το “Earthrise” που τραβήχτηκε την Παραμονή των Χριστουγέννων το 1968 κατά τη διάρκεια της αποστολής του διαστημόπλοιου Apollo 8. Καθώς η κάψουλα ολοκλήρωσε την τελική της τροχιά γύρω από το φεγγάρι στράφηκε προς τη γη. Ο αστροναύτης Μπιλ Άντερς, ο οποίος τράβηξε αυτή την εικόνα, είπε: Έχουμε έρθει όλοι εδώ για να εξερευνήσουμε το φεγγάρι ,αλλά το πιο σημαντικό πράγμα που έχουμε ανακαλύψει είναι η Γη’.
Από τότε, ανακαλύψαμε ότι αλλάζουμε το κλίμα του σπιτιού μας. Από αυτή την πλεονεκτική θέση βλέπουμε μια όμορφη γαλάζια γη να προβάλει πάνω από ένα θολό γκρίζο σεληνιακό τοπίο. Το απόλυτο μαύρο του περιβάλλοντος χώρου μας υπενθυμίζει έντονα ότι δεν υπάρχει πουθενά αλλού όπου μπορούμε να πάμε. Υπάρχει επίσης μια εικόνα που έλαβε το Voyager 1 το 1990. Καθώς το διαστημικό σκάφος άρχισε να φεύγει από το ηλιακό μας σύστημα, ο αστρονόμος Carl Sagan έπεισε τους μηχανικούς της NASA να το γυρίσουν για μια τελευταία φορά προς τα πίσω. Σε αυτήν την εικόνα, η Γη εμφανίζεται ως ένα ελαφρώς μπλε φωτεινό σημείο ενσωματωμένο σε ένα ουράνιο τόξο διάσπαρτου φωτός. Ακούστε τι είπε ο Sagan για αυτή την εικόνα: “Κοιτάξτε πάλι εκείνη την κουκίδα. Αυτό είναι εδώ. Αυτό είναι το σπίτι. Αυτοί είμαστε εμείς. Σε αυτό, ο καθένας που αγαπάτε, ο καθένας που γνωρίζετε, ο καθένας για τον οποίον έχετε ακούσει ποτέ, ο κάθε άνθρωπος που έζησε τη ζωή του …. Σε μια σκόνη αιωρούμενη σε ένα λουτρό φωτός. Ο πλανήτης μας είναι ένα μοναχικό σημείο σε όλη αυτή την απεραντοσύνη και δεν υπάρχει η παραμικρή ένδειξη ότι η βοήθεια θα έρθει από αλλού για να μας σώσει από εμάς. Η Γη είναι ο μόνος κόσμος που είναι γνωστός μέχρι στιγμής για να φιλοξενήσει τη ζωή. Δεν υπάρχει πουθενά αλλού κάποιος τόπος στον οποίο θα μπορούσε να μεταναστεύσει σύντομα το είδος μας. Προς το παρόν η Γη είναι εκεί που κάνουμε τη στάση μας. Μπορεί να μην υπάρχει καμιά καλύτερη απόδειξη της μικρότητας του ανθρώπου από αυτή τη μακρινή εικόνα του μικροσκοπικού μας κόσμου. Για μένα, υπογραμμίζει την ευθύνη μας να ασχοληθούμε καλύτερα μαζί του και να διατηρήσουμε και να αγαπήσουμε την ανοιχτή μπλε κουκκίδα, το μόνο σπίτι που έχουμε γνωρίσει ποτέ ».
Σε αυτό το μήνυμα, ο Νομπελίστας πρόσθεσε ένα παλιό ρητό της Native American για το πώς θα πρέπει να φροντίσουμε τον πλανήτη μας: «Θεραπεύστε τη γη καλά, δεν σας την έδωσαν οι γονείς σας, σας τη δάνεισαν τα παιδιά σας».
