«Μια μικρή μεγάλη νίκη». Έτσι χαρακτήρισε η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι την πολιτική συμφωνία για το πλαφόν στο φυσικό αέριο που επιτεύχθηκε χθες στις Βρυξέλλες και έδωσε τέλος -λίγο πριν την εκπνοή του 2022 σε ένα πολύμηνο σίριαλ διαπραγματεύσεων που έθεσε σε σκληρή δοκιμασία την ενότητα της ΕΕ.
Πράγματι, με τη συμφωνία -που θα αρχίσει να ισχύει από τα μέσα Φεβρουαρίου 2023- η Ευρώπη δεν αποκτά βέβαια κάποιο «μαγικό ραβδί» που θα επαναφέρει τις τιμές του φυσικού αερίου -που στα 110 ευρώ/MWh παραμένουν πολύ υψηλότερες από τον ιστορικό μέσο όρο στα προ κρίσης επίπεδα. Αποκτά όμως -σε περίπτωση που το πλαφόν ενεργοποιηθεί- έναν «κόφτη» έναντι των επεισοδίων ακραία υψηλών τιμών και ακραίων μεταβολών του φυσικού αερίου. Πράγματι, όπως επισημαίνουν παράγοντες της αγοράς αν είχε υπάρξει νωρίς συμφωνία για το πλαφόν, τότε αυτό θα είχε ισχύσει για πάνω από 30 ημέρες μέσα στο 2022 -κυρίως κατά τη «διακεκαυμένη» περίοδο Αυγούστου-Σεπτεμβρίου- και θα είχαν εξοικονομηθεί τεράστια ποσά που καταβλήθηκαν λόγω της μη ύπαρξης πλαφόν.
Στο πλαίσιο αυτό, στις πρωτεύουσες των χωρών-πλαφονολατρών επικρατεί ικανοποίηση για τη συμφωνία, καθώς το επίπεδο ενεργοποίησης του πλαφόν -180 ευρώ/MWh- θεωρείται ότι στέλνει σωστά σήματα στις αγορές και είναι σχεδόν 100 ευρώ/MWh σε σχέση με την αρχική πρόταση της Κομισιόν (275 ευρώ/MWh). Για θετική εξέλιξη κάνουν λόγο πηγές με γνώση των διαπραγματεύσεων στην Αθήνα ενώ την ίδια άποψη εξέφρασε και ο Διευθύνων Σύμβουλος της Helleniq Energy Ανδρέας Σιάμισιης, τονίζοντας παράλληλα ότι η Ελλάδα είναι σε καλύτερη θέση ως προς τη δυνατότητα εφοδιασμού από εναλλακτικές πηγές σε σχέση με πολλές χώρες του ευρωπαϊκού Βορρά.
Την ίδια στιγμή, ο Μηχανισμός Διόρθωσης των Αγορών συνοδεύεται από ενισχυμένες δικλείδες ασφαλείας –ιδίως όσον αφορά τους όρους απενεργοποίησής του-, ώστε να «απαντά» στις ανησυχίες του γερμανο-ολλανδικού μπλοκ των πλαφονομάχων που από την αρχή της συζήτησης αντιδρούσαν εκτιμώντας ότι η επιβολή του πλαφόν εγκυμονούσε μεγάλους κινδύνους για την ασφάλεια εφοδιασμού της ΕΕ με φυσικό αέριο, αλλά και την ομαλή λειτουργία των χρηματιστηρίων ενέργειας.
Απομένει να φανεί πώς θα λειτουργήσει στην πράξη, με το βλέμμα στραμμένο όχι τόσο στο άμεσο μέλλον, αλλά στην άνοιξη του 2023. Όταν οι αποθήκες της ΕΕ θα έχουν αδειάσει μετά τη χειμερινή περίοδο και θα πρέπει να ξαναγεμίσουν, πιθανότατα χωρίς ρωσικό αέριο, με τις εκτιμήσεις διεθνών οργανισμών όπως η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας να κάνουν λόγο για δυνητικό έλλειμμα 30 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων (ή 10% της κατανάλωσης της ΕΕ). Tότε εντοπίζεται ο κίνδυνος για την επόμενη μεγάλη κρίση τιμών και αν αυτές οι προβλέψεις επαληθευθούν και το πλαφόν όντως ενεργοποιηθεί, τότε θα υπάρξει το crash test για τη λειτουργία του αν, δηλαδή θα μπορέσει όντως να ισορροπήσει μεταξύ της συγκράτησης των τιμών του φυσικού αερίου, χωρίς όμως να εγείρει τον κίνδυνο εμφάνισης ελλείψεων σε φυσικό αέριο, «εκτρέποντας» φορτία LNG που χρειάζεται η ΕΕ σε άλλες αγορές.
Έξι βασικά σημεία
Σε κάθε περίπτωση, τα βασικά σημεία της συμφωνίας έχουν ως εξής:
1.Ο μηχανισμός θα τεθεί σε ισχύ από τις 15 Φεβρουαρίου και θα έχει διάρκεια ενός έτους
2.Θα ενεργοποιείται όταν οι τιμές στο συμβόλαιο επόμενου μηνός στον κόμβο TTF της Ολλανδίας υπερβαίνουν τα 180 ευρώ/MWh για τρεις μέρες. Η τιμή θα πρέπει επίσης να είναι 35 ευρώ/MWh υψηλότερη σε σχέση με την διεθνή τιμή αναφοράς του LNG για τρεις ημέρες.
3.Απαξ και ενεργοποιηθεί το πλαφόν, δεν θα επιτρέπονται συναλλαγές στα συμβόλαια επόμενου μήνα, τριμήνου και έτους στο TTF σε τιμή που να είναι πάνω από 35 ευρώ/MWh υψηλότερη σε σχέση με την τιμή αναφοράς του LNG. Αυτό είναι το λεγόμενο «δυναμικό» στοιχείο του μηχανισμού που αποσκοπεί στο να μπορούν οι χώρες της ΕΕ να «μπιντάρουν» για αέριο σε ανταγωνιστικές τιμές στις διεθνείς αγορές
4. Το πλαφόν δεν θα εφαρμόζεται στις εξωχρηματιστηριακές (over the counter) συναλλαγές. Προβλέπεται η δυνατότητα επέκτασης του πλαφόν από 31 Μαρτίου 2023 και σε άλλους ευρωπαϊκούς δείκτες πλην του TTF μετά από αξιολόγηση του ESMA (Ευρωπαϊκής Αρχής Κεφαλαιαγορών) και του ACER (Ευρωπαϊκός Σύνδεσμος Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας).
5. Προβλέπονται μηχανισμοί απενεργοποίησης του πλαφόν-με συνοπτικές διαδικασίες- σε περίπτωση που υπάρχουν ενδείξεις σημαντικής μείωσης των εισαγωγών LNG στην ΕΕ, μείωσης των συναλλαγών στο TTF, αύξησης της κατανάλωσης του φυσικού αερίου και αύξησης των margin calls των συμμετεχόντων στις αγορές.
6. Αξιοσημείωτο είναι ότι, όπως υπογράμμισε η Επίτροπος Ενέργειας Κάντρι Σίμσον χθες, η Κομισιόν είναι έτοιμη να αναστείλει εκ των προτέρων την ενεργοποίηση του μηχανισμού εάν η έκθεση που εκπονούν η Ευρωπαϊκή Αρχή των Κεφαλαιαγορών ESMA και ο Ευρωπαϊκός Σύνδεσμος Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (ΑCER) με ανάλυση από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (που έχει ήδη προειδοποιήσει για κινδύνους στη χρηματοοικονομική σταθερότητα) δείξει ότι «οι κίνδυνοι είναι μεγαλύτεροι από τα οφέλη». Η έκθεση αυτή θα δημοσιοποιηθεί πριν τις 15 Φεβρουαρίου.
Αντιδράσεις
Η Γερμανία παρά τις ισχυρές ενστάσεις που είχε διατυπώσει ψήφισε τελικά υπέρ του πλαφόν, θέλοντας να στείλει ένα μήνυμα ενότητας. Αυστρία και Ολλανδία σύμφωνα με διπλωματικές πηγές στις Βρυξέλλες απείχαν από την τελική ψηφοφορία. Κατά ψήφισε η Ουγγαρία, με τον Ούγγρο ΥΠΕΝ να σημειώνει ότι η χώρα του θα επιδιώξει να εξαιρεθεί από το πλαφόν σε περίπτωση που αυτό εφαρμοστεί. Έντονα αρνητική ήταν η πρώτη αντίδραση του Κρεμλίνου που χαρακτήρισε «μη αποδεκτό» το πλαφόν.
Ενδεικτικό του πόσο διχαστική παραμένει ακόμα η συζήτηση για το πλαφόν είναι ότι υψηλόβαθμος διπλωμάτης από χώρα υπέρ του πλαφόν παραδέχθηκε ότι «το μέτρο δεν επαρκεί και αποτελεί μόνο έναν προσωρινό μηχανισμό εκτάκτου ανάγκης», προσθέτοντας ότι απαιτείται μια ευρύτερη μεταρρύθμιση της αγοράς καθώς οι χονδρεμπορικές τιμές φυσικού αερίου είναι τριπλάσιες σε σχέση με τα μακροπρόθεσμα επίπεδά τους. «Η συμφωνία δίνει την εντύπωση ότι μπορούμε να αντέξουμε τα 180 ευρώ/MWh- ενώ δεν μπορούμε». Ο Ολλανδός υπουργός Ενέργειας Ρομπ Γέτεν από την πλευρά του δήλωσε ότι «ακόμα ανησυχεί». για τις παρενέργειες του πλαφόν. «Θα έπρεπε να εστιάσουμε στο πώς να μειωθούν οι τιμές του φυσικού αερίου για τος Ευρωπαίους καταναλωτές διασφαλίζοντας παράλληλα την ασφάλεια εφοδιασμού. Δεν έχω πεισθεί ότι ο μηχανισμός διόρθωσης των αγορών είναι επωφελής για οποιοδήποτε από τα δυο αυτά θέματα», είπε χαρακτηριστικά.
Υπενθυμίζεται τέλος ότι η συμφωνία για το πλαφόν «ξεκλείδωσε» και δυο άλλους Κανονισμούς που προστίθενται στην εργαλειοθήκη της ΕΕ για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης: Αυτόν για τις fast track αδειοδοτήσεις έργων ΑΠΕ και αυτόν που αφορά στα υπόλοιπα μέτρα για την αγορά φυσικού αερίου, με κυριότερα εξ’ αυτών τις κοινές προμήθειες του καυσίμου, τον εναλλακτικό του TTF δείκτη αναφοράς που θέλει να δημιουργήσει η ΕΕ και τους υποχρεωτικούς μηχανισμούς αλληλεγγύης προς μιας χώρα της ΕΕ σε μια άλλη που αντιμετωπίζει πρόβλημα επάρκειας φυσικού αερίου.
