Αν η Άνγκελα Μέρκελ είναι προληπτική θα ξαφνιαστεί όταν διαπιστώσει ότι η προεδρία της ΕΕ, που αναλαμβάνει αύριο, είναι η 13η για τη Γερμανία από ιδρύσεως EΕ το 1957. Σίγουρα πάντως δεν είναι καλό σημάδι ότι θα είναι η πρώτη εκ περιτροπής προεδρία της ΕΕ σε καιρό πανδημίας.
Γιατί όμως είναι μόλις η 13η προεδρία για τη Γερμανία; Όσα περισσότερα μέλη αποκτούσε η ΕΕ, τόσο αραίωναν, με τη πάροδο του χρόνου οι προεδρίες, που αναλάμβανε μια χώρα. Στη δεκαετία του ΄50 και του ΄60, όταν η τότε ΕΟΚ είχε μόλις 6 μέλη, η Γερμανία αναλάμβανε τη προεδρία κάθε 3 χρόνια. Με 27 χώρες-μέλη, σήμερα, κάθε χώρα θα πρέπει να κάνει υπομονή 13 ολόκληρα χρόνια έως ότου έρθει και πάλι η σειρά της.
Ρεκόρ προεδριών για Χέλμουτ Κολ και Άνγκελα Μέρκελ
Η Γερμανία έχει στο ενεργητικό της τις περισσότερες προεδρίες, ενώ στις επόμενες θέσεις ακολουθούν, Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Γαλλία και Ιταλία. Ο πρωθυπουργός με τις περισσότερες προεδρίες είναι ο καγκελάριος Κολ (1983, 1988, 1994). Ακολουθεί ο γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Μιτεράν με…δυόμιση, μιας και κατά τη διάρκεια προεδρίας έχασε τις εκλογές από τον μετέπειτα διάδοχό του Ζακ Σιράκ.
Η Άνγκελα Μέρκελ είναι η μόνη εν ενεργεία πρωθυπουργός που έχει να επιδείξει δύο προεδρίες της ΕΕ. Το πρώτο εξάμηνο του 2007 η Γερμανία είχε την προεδρία και η καγκελάριος Μέρκελ έλαβε μέρος στις διαπραγματεύσεις για τη Συνθήκη της Λισαβόνας, με την οποία τροποποιήθηκαν οι ιδρυτικές Συνθήκες της ΕΕ. Και τότε γίνονταν λόγος για κρίσεις και προκλήσεις στην ΕΕ και τα πρωτοσέλιδα έμοιαζαν με τα σημερινά: «Υψηλές προσδοκίες από τη γερμανική προεδρία».
Πρώτη προεδρεύουσα η Μάργκαρετ Θάτσερ
Παρεμπιπτόντως, η γερμανίδα καγκελάριος είναι η δεύτερη γυναίκα που αναλαμβάνει τα ηνία της ΕΕ για ένα εξάμηνο. Η πρώτη προεδρεύουσα ήταν το 1981 η βρετανίδα πρωθυπουργός Μάργκαρετ Θάτσερ. Στο μεταξύ όμως το Ηνωμένο Βασίλειο έχει αποχωρήσει από την ΕΕ. Ας σημειωθεί ότι η Βρετανία είναι η μόνη χώρα στην ιστορία της ΕΕ, η οποία αποφάσισε να μην….αναλάβει προεδρία. Το δεύτερο εξάμηνο του 2017 ήταν η σειρά του Λονδίνου να πάρει τη σκυτάλη της εκ περιτροπής προεδρίας. Λίγο μετά το δημοψήφισμα όμως υπέρ του Brexit τον Ιούνιο του 2016 η βρετανική κυβέρνηση ανακοίνωνε ότι…παραιτείται από την ανάληψη της προεδρίας.
Η εκ περιτροπής προεδρία θεσμοθετήθηκε το 1975. Περίπου 18 χρόνια μετά την ίδρυσή της η τότε ΕΟΚ άρχισε να διοργανώνει Συνόδους Κορυφής με τη σημερινή τους μορφή. Με τη πάροδο του χρόνου οι συναντήσεις πρωθυπουργών και αρχηγών κρατών εξελίχθηκαν σε «υπερπαραγωγές», μιας και τότε οι Σύνοδοι Κορυφής δεν λάμβαναν χώρα στις Βρυξέλλες, αλλά στις εκάστοτε χώρες που είχαν την προεδρία. Η τελευταία Σύνοδος αυτού του είδους έγινε στη Θεσσαλονίκη το 2003 κατά τη διάρκεια της ελληνικής προεδρίας. Από την επόμενη χρονιά πραγματοποιούνταν τέσσερεις Σύνοδοι το χρόνο, πάντα στο ίδιο κτήριο συνεδριάσεων στις Βρυξέλλες.
Ο θεσμός «Τρίο Προεδρίας»
Για τον καλύτερο συντονισμό των εργασιών οι Βρυξέλλες εισήγαγαν το 2010 το αξίωμα του μονίμου προέδρου του ευρωπαϊκού συμβουλίου. Ο πρώτος ήταν ο Βέλγος Χέρμαν φαν Ρομπέι, ακολούθησε ο Πολωνός Ντόναλντ Τουσκ και σήμερα τη θέση αυτή έχει ο Βέλγος Σαρλ Μισέλ. Από τότε έχει κάπως περιοριστεί η σημασία και η ακτινοβολία της εκ περιτροπής προεδρίας. Για να μειωθούν οι δαπάνες και οι άσκοπες μετακινήσεις υπουργών και πρωθυπουργών οι περισσότερες συνεδριάσεις γίνονται σε μια μόνο πόλη της προεδρεύουσας χώρας, η οποία συνήθως είναι η πρωτεύουσα.
Όπως και στο άθλημα της σκυταλοδρομίας έτσι και στην εκ περιτροπής προεδρία ο συντονισμός παίζει καθοριστικό ρόλο. Για το λόγο αυτό το 2008 η ΕΕ εισήγαγε το θεσμό του αποκαλούμενου Τρίο Προεδρίας, όπου οι ομάδες τριών διαδοχικών προεδριών συντονίζουν μακροπρόθεσμα το έργο τους. Στο τρίο αυτό συμμετέχουν σήμερα η Γερμανία, η Πορτογαλία και η Σλοβενία. Η προετοιμασία για την εκ περιτροπής προεδρία ξεκινά αρκετά χρόνια πριν από την επίσημη ανάληψη της προεδρίας του ευρωπαϊκού συμβουλίου. Μέχρι το 2030 έχει οριστεί ποια χώρα-μέλος και πότε θα αναλάβει την προεδρία της ΕΕ.
Κάθε εναλλασσόμενη προεδρία αξιολογείται διαφορετικά. Ο πρώην πρέσβης της Γερμανίας στις Βρυξέλλες Βίλχελμ Σενφέλτερ έλεγε το 2007 στη DW: «Συνήθως λέγεται ότι κάθε προεδρία είναι η καλύτερη που έγινε ποτέ. Στην πραγματικότητα όμως υπάρχουν διαφορές. Παίζει ρόλο πόσο καλή ήταν η προετοιμασία, αλλά και η συμβολή των συμμετεχόντων. Την ίδια στιγμή όμως χρειάζεται και λίγο τύχη για να μην προκύψουν ζητήματα που, στην ουσία, δεν λύνονται».
Μπερντ Ρίγκερτ
