Του Γιώργου Φωκιανού
[email protected]
Το 1951 έξι κράτη της Ευρώπης ξεκίνησαν μια κοινή πορεία σε έναν άγνωστο και δύσβατο δρόμο. Πολλά μεσολάβησαν από τότε. Σήμερα η Ευρώπη καλείται να χαράξει ξανά μια νέα πορεία. Το χρονικό της ευρωπαϊκής ενοποίησης και τα βήματα μπροστά.
Τα πρώτα κράτη της ευρωπαϊκής ενοποίησης χρησίμευσαν σαν «εργάτες» προκειμένου να ανοίξουν έναν άγνωστο και δύσβατο δρόμο. Άλλα δεν ήθελαν να πάρουν μέρος και άλλα δεν μπορούσαν. Κάποια υποδείκνυαν μία διαφορετική πορεία για την Ευρώπη και κάποια άλλα παρακολουθούσαν από μακριά σαν «θεατές». Mετά από μισό και πλέον αιώνα προόδου αλλά και εμποδίων, τα ευρωπαϊκά έθνη παραμένουν -τελευταία με δισταγμό- προσανατολισμένα στην κοινή αυτή πορεία. Σήμερα άλλος ένας άγνωστος δρόμος ανοίγεται μπροστά τους.
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε αφήσει την Ευρώπη διαιρεμένη σε δύο ομάδες κρατών, τους «ανατολικούς» και τους «δυτικούς». Στους ηγέτες της δυτικής Ευρώπης και για να μην βρεθούν υπό την απειλή ενός νέου πολέμου γεννιέται μια ιδέα, η ιδέα των ενωμένων ευρωπαϊκών κρατών. Μόλις το 1946 ο Ουίνστον Τσόρτσιλ οραματίστηκε μια ενωμένη δυτική Ευρώπη ως δύναμη αμυντικής αποτροπής κατά κύριο λόγο (υπό τον φόβο της Σοβιετικής Ένωσης και του «σιδηρού παραπετάσματος»). «Πρέπει να δημιουργήσουμε ένα είδος Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης», είχε πει χαρακτηριστικά. Ωστόσο, η υποδοχή της πρότασής του ήταν αρνητική, 16 μόλις μήνες από το τέλος του πολέμου και με τη δικαιολογία ότι τα «χτυπημένα» κράτη δεν έχουν συνέλθει ακόμη.
Πέρασε αρκετός καιρός από τότε· και το 1950 ο Γάλλος Ζαν Μονέ –αναπληρωτής γενικός γραμματέας της Κοινότητας των Εθνών- προτείνει μια λύση, για την ένωση των κρατών, χωρίς γεωγραφικά όρια αυτή την φορά. Ο Μονέ πίστευε ότι μόνο με μια κοινή αγορά για τα ευρωπαϊκά προϊόντα, θα μπορούσαν να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη των κατεστραμμένων από τον πόλεμο οικονομιών. Η ιδέα αυτή παίρνει απτά χαρακτηριστικά όταν ο Μονέ συνεργάζεται με τον Γάλλο υπουργό Οικονομικών, Ρόμπερτ Σούμαν, και συντάσσουν ένα σχέδιο με κύρια πρόταση τον κοινό έλεγχο της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα, που ήταν τα σημαντικότερα υλικά για την πολεμική βιομηχανία. Το σκεπτικό ήταν πως οι χώρες που θα έχουν οικονομικές συναλλαγές, μεταξύ τους, θα αποφύγουν τις συγκρούσεις.
Με αυτό το «ειρηνευτικό» σχέδιο θα οδηγηθούμε στο Παρίσι το 1951 όπου θα γεννηθεί η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ). Τα έξι μέλη που την απαρτίζουν είναι η Γαλλία, η Δυτική Γερμανία, η Ιταλία, το Βέλγιο, η Ολλανδία και το Λουξεμβούργο και γενέθλια ημερομηνία αποτελεί η 23η Ιουλίου 1952.
Οι πρώτοι τριγμοί στην «νεαρά» ΕΚΑΧ είναι γεγονός, καθώς το 1953 ο Γάλλος πρόεδρος, Ζορζ Μπιντό, προσβλέπει σε μία στενή πολιτική ένωση με θεσμικά όργανα, ενώ οι Βρετανοί θεωρούν ότι δημιουργείται μια συμμαχία εναντίον τους, μαζί με Ιρλανδία και Σουηδία. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού ο αμερικανικός Τύπος ειρωνεύεται το όλο εγχείρημα.
Παρά τις εσωτερικές διαφωνίες και τα εκατέρωθεν σχόλια από «εξωτερικούς» κύκλους, τα χρόνια λειτουργίας της δασμολογικής αυτής ένωσης έδειξαν ότι το μοντέλο της ΕΚΑΧ ήταν επιτυχές και θα μπορούσε να επεκταθεί σε όλους του οικονομικούς τομείς. Έτσι το 1957, οι «έξι» υπογράφουν στη Ρώμη τις θεμέλιες Συνθήκες για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ) και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (Euratom).
Το 1993 με την υπογραφή της συνθήκης του Μάαστριχτ γεννιέται η Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως την ξέρουμε μέχρι σήμερα. Ακολούθησε η σταδιακή διεύρυνση για να φτάσουμε στην Ευρώπη των «28» ή των «27» σε λίγο καιρό με την εν εξελίξει διαδικασία του Brexit. Μια έξοδος της Βρετανίας από την κοινή πορεία που «ταρακούνησε» συθέμελα το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, ωστόσο, αυτό φαίνεται πως αντέχει.
Με αυτό τον τρόπο και παρά τις κατά καιρούς κυβερνητικές και οικονομικές «ρευστότητες» ολοκληρώθηκαν κάποια βήματα, άλλοτε μικρά και άλλοτε μεγάλα, με τη διαδικασία της ενοποίησης ή της πολυεθνικής ολοκλήρωσης να είναι συνεχής.
Μετά την τελωνειακή ένωση, την κοινή αγορά και το κοινό νόμισμα, ακολουθεί η προσπάθεια για την τραπεζική και χρηματοοικονομική ένωση και εν τέλει την πολιτική ένωση, που αποτελεί και το τελευταίο στάδιο της πολυεθνικής ολοκλήρωσης, καθώς περιλαμβάνει κοινές πολιτικές εσωτερικών και δικαιοσύνης και κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας.
Ορισμένοι ευρωπαϊστές έρχονται να ισχυροποιήσουν αυτήν την ιδέα. Μεταξύ αυτών και ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, σε μία προσπάθεια να μιμηθεί τους «ιδρυτές» της και συμπατριώτες του. Με τις προτάσεις του ο Μακρόν, που τον Μάιο «κλείνει» ένα χρόνο στο Μέγαρο των Ηλυσίων δηλώνει ότι επιθυμεί η Ευρωπαϊκή Ένωση να χαράξει μία νέα πορεία και να γίνει περισσότερο ανταποδοτική προς τους λαούς, στηριζόμενη στην ανάπτυξη, στη σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ των λαών και στην ευημερία όλων των κοινωνικών στρωμάτων.
Προτάσεις που ζυμώνονται, σαν… γερμανική μπύρα ή γαλλικό κρασί, μεταξύ των ηγετών των κρατών – μελών. Απώτερος σκοπός είναι -ή πρέπει να είναι- το τελικό προϊόν να μπορούν να το γευθούν ακόμη περισσότεροι.
Μισό και πλέον αιώνα μετά, ένας ακόμη άγνωστος δρόμος ανοίγεται μπροστά. Μια Ευρώπη που αναγεννήθηκε από τις στάχτες της σαν άλλος «φοίνικας», και πέρασε από δύσβατα μονοπάτια, δρόμους και λεωφόρους, χρειάζεται σήμερα ικανούς οδηγούς για να βγει από τον λαβύρινθο τον οποίο η ίδια δημιούργησε.
