Από την έντυπη έκδοση
Του Αθ. Χ. Παπανδρόπουλου
Tον γνώρισα για πρώτη φορά στο Οβιέδο της Ισπανίας, το 1981, στο πλαίσιο μιας αποφασιστικής για τη διεύρυνση της Ευρώπης γενική συνέλευση της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων.
Η συζήτησή μας κράτησε πάνω από δύο ώρες και έπειτα από αυτήν αισθάνθηκα πολύ πλούσιος σε γνώση και αντίληψη για την πραγματικότητα. Ο Αλτιέρο Σπινέλι (1907-1986), Ιταλός ευρωβουλευτής τότε, ήταν μια κορυφαία προσωπικότητα του ευρωπαϊκού γίγνεσθαι. Δικαίως δε, το πιο σημαντικό κτήριο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις Βρυξέλλες φέρει το όνομά του.
Ακτιβιστής δημοσιογράφος στα νιάτα του, μέλος του ΚΚ Ιταλίας και δραστήριος αντιφασίστας, ο Αλτιέρο Σπινέλι ξεκίνησε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως πολιτικός κρατούμενος. Ήταν έτσι φυλακισμένος στο νησί Βεντοτένε, σαράντα χιλιόμετρα μακριά από τις αδριατικές ακτές της Ιταλίας.
Άνθρωπος με διορατικότητα, μεγάλη περιέργεια και ισχυρό κριτικό πνεύμα ο Αλτιέρο Σπινέλι, ήδη από τις αρχές του πολέμου, μαζί με άλλους δύο συγκρατούμενούς του άρχισαν να γράφουν ένα προσχέδιο για μια νέα Ευρώπη. Προέβλεψαν ότι τον πόλεμο θα τον κέρδιζαν τελικά οι Σύμμαχοι, αλλά αν δεν γινόταν τίποτα για να αλλάξει η πολιτική δομή της ηπείρου, θα επρόκειτο για κούφια νίκη. «…Ο πληθυσμός… δε γνωρίζει ακριβώς τι θέλει ή πώς να ενεργήσει…», έγραψαν. «…Χίλιες καμπάνες ηχούν στ’ αυτιά του. Με τα εκατομμύρια μυαλά που υπάρχουν, δεν μπορεί να προσανατολιστεί και διασπάται σε έναν μεγάλο αριθμό τάσεων, ρευμάτων και μερίδων, που όλες παλεύουν μεταξύ τους…».
Ο Σπινέλι, ο Ρόσι και ο Ευγένιος Κολόρνι, στο τότε Μανιφέστο τους «…για μια Ελεύθερη και Ενωμένη Ευρώπη», τόνιζαν χωρίς περιστροφές ότι «…αν οι λαοί της Ευρώπης δεν είχαν έναν νέο σκοπό να τους ενώσει μετά τον πόλεμο, θα στρέφονταν αναπόφευκτα στις παλιές εθνικές αντιπαλότητες και θα ήταν απλώς ζήτημα χρόνου μέχρις ότου ολόκληρη η Ευρώπη να εμπλακεί και πάλι σε σύρραξη…».
Το κλειδί για να τερματιστεί αυτός ο φαύλος κύκλος, έγραψαν, ήταν να δοθεί στους λαούς κάτι υψηλότερο για να στοχεύσουν. Ο εθνικισμός είχε επιτρέψει να πέσουν οι λαοί της Ευρώπης θύματα εκμετάλλευσης, να διαιρεθούν, να κατακτηθούν και, τελικά, να στραφεί ο ένας εναντίον του άλλου. Μάλιστα, το έθνος – κράτος αποτελούσε «τον θεμελιώδη εχθρό της ελευθερίας».
Συνεπώς, ο μόνος τρόπος να τελειώσει τόσο ο πόλεμος όσο και οι άλλες μορφές εκμετάλλευσης ήταν να πάρουν οι λαοί της Ευρώπης την εξουσία από τις μεμονωμένες κυβερνήσεις και να δημιουργήσουν έναν ξεχωριστό, υψηλότερο φορέα. Αν αυτό μπορούσε να συμβεί, ο πόλεμος θα γινόταν ένα αντίθετο του παρελθόντος και η ήπειρος θα μπορούσε επιτέλους να γίνει «μια ελεύθερη και ενωμένη Ευρώπη».
Το παραπάνω Μανιφέστο, τότε, είχε γραφεί σε τσιγαρόχαρτα και είχε περάσει λαθραία προς τα έξω, δημιουργώντας όμως προβλήματα στις σχέσεις του Α. Σπινέλι με το ΚΚ Ιταλίας. Για το τελευταίο, η έννοια της ελευθερίας ήταν πολύ σχετική τότε και ως εκ τούτου ηχούσε αρνητικά στα αυτιά της ηγεσίας του.
Έτσι, όταν το 1943 οι Σύμμαχοι εισέβαλαν στη νότια Ιταλία και ο Α. Σπινέλι αφέθηκε ελεύθερος, δεν έγινε δεκτός με ανοικτές αγκαλιές στο ΚΚ Ιταλίας. Τουναντίον, κατηγορήθηκε για τροτσκισμό και δόθηκε εντολή το Μανιφέστο του να πάει στο καλάθι των αχρήστων.
Στην άλλη όχθη όμως, ούτε και οι Σύμμαχοι, το 1945, μοιράζονταν το όραμα του Ιταλού ακτιβιστή για μια «ελεύθερη και ενωμένη Ευρώπη». Οι Σύμμαχοι στη Δυτική Ευρώπη δεν ενδιαφέρονταν για νέες πολιτικές ιδέες μετά τον πόλεμο – το μόνο που μπορούσαν να κάνουν ήταν να διατηρήσουν απλώς τον νόμο και την τάξη.
Έτσι, ο Σπινέλι αναγκάστηκε να αναθεωρήσει τα σχέδιά του. Αντί να δημιουργήσει μονομιάς μια νέα φεντεραλιστική Ευρώπη, αυτός και οι φίλοι του διεθνιστές θα το έκαναν με τον δύσκολο τρόπο, μέσω διαπραγματεύσεων και συμβιβασμών. Για τα επόμενα σαράντα χρόνια θα αγωνιζόταν ακούραστα, καθώς διεθνείς συνθήκες ανάμεσα στα έθνη συζητιούνταν έντονα, λέξη προς λέξη. Για τον Σπινέλι η μόνη πραγματική διαχωριστική γραμμή ήταν ανάμεσα σ’ εκείνους που εξακολουθούσαν να είναι αφοσιωμένοι στον εθνικισμό και σ’ εκείνους που ήταν πρόθυμοι να πιστέψουν σε ένα υπερεθνικό κράτος.
Φίλος και σύμμαχός του στην αντίληψη αυτή ήταν ο Ζαν Μονέ (1888-1979), Γάλλος φιλελεύθερος οικονομολόγος και διπλωμάτης, που θεωρείται ο πατέρας της Ευρώπης.
Ο Σπινέλι πέθανε το 1986, λίγους μόνο μήνες αφότου υπογράφτηκε στη Χάγη η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη. Δεν έζησε για να δει την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την ακόλουθη σπουδή των ανατολικοευρωπαϊκών χωρών να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.). Δεν είδε τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και τη δημιουργία του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Νομίσματος ή τη Συνθήκη της Λισαβόνας, η οποία ενδυνάμωσε τον ρόλο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Τον θυμόμαστε όμως σήμερα ως έναν άνθρωπο που συνέβαλε καθοριστικά να συμβούν όλα αυτά.
