Σκληροπυρηνικός και προστατευόμενος του ανώτατου θρησκευτικού ηγέτη της χώρας, ο Εμπραχίμ Ραΐσι, ήταν ο άνθρωπος που σε πλήρη συντονισμό με τον Αγιατολάχ Χαμενεΐ, οδήγησε το Ιράν σε εμπλουτισμό ουρανίου κοντά σε επίπεδα που απαιτούνται για την παραγωγή πυρηνικών όπλων, κλιμάκωση των σχέσεων με τη Δύση, αλλά και στο χείλος του γκρεμού με το Ισραήλ.
Η προεδρία του σημαδεύτηκε από μία ολίσθηση στον αυταρχισμό, μαζικές αντικυβερνητικές διαδηλώσεις και βίαιη, αιματηρή καταστολή τους. Αλλά και πριν ακόμη ανέβει στην εξουσία, είχε δώσει το στίγμα του ως δικαστικός, που επέβλεψε τις μαζικές εκτελέσεις χιλιάδων κρατουμένων το 1988. Κληρικός πάνω από όλα, ο πρόεδρος του Ιράν, φίλησε κάποτε το Κοράνι ενώπιον των Ηνωμένων Εθνών. Μιλούσε πάντα περισσότερο σαν ιεροκήρυκας παρά σαν πολιτικός όταν απευθυνόταν στον κόσμο.
Ο ξαφνικός θάνατος του Ραΐσι, σε ηλικία 63 ετών, μαζί με τον υπουργό Εξωτερικών του Ιράν και άλλους αξιωματούχους στη συντριβή του ελικοπτέρου την Κυριακή στο βορειοδυτικό Ιράν, ήρθε σε μία περίοδο που το Ιράν δοκιμάζεται από εσωτερικές αναταραχές και τις σχέσεις του με τον ευρύτερο κόσμο. Πώς όμως ξεκίνησαν όλα;
Τα παιδιά χρόνια και η ένταξη στο δικαστικό σώμα
Ο Ραΐσι γεννήθηκε το 1960 στο Mashhad, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του Ιράν και την έδρα του ιερότερου σιιτικού ναού της χώρας. Έχασε τον πατέρα του σε ηλικία 5 ετών και άρχισε να παρακολουθεί ένα θρησκευτικό σεμινάριο στην ιερή πόλη Κομ σε ηλικία 15 ετών. Ενώ ήταν φοιτητής, συμμετείχε σε διαδηλώσεις ενάντια στον υποστηριζόμενο από τη Δύση, Σάχη, ο οποίος τελικά ανετράπη το 1979 στην Ισλαμική Επανάσταση υπό τον Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί.
Μετά την επανάσταση εντάχθηκε στο δικαστικό σώμα και υπηρέτησε ως εισαγγελέας σε πολλές πόλεις, ενώ εκπαιδεύτηκε από τον Αγιατολάχ Χαμενεΐ, ο οποίος έγινε πρόεδρος του Ιράν το 1981.
Οι «επιτροπές θανάτου» του 1988 και το αίμα στα χέρια του
Το 1988 εν μέσω κοινωνικού αναβρασμού πρώτα οι Φρουροί της Επανάστασης στέρησαν από τους πολιτικούς κρατούμενους τη δυνατότητα να τους επισκέπτονται συγγενείς τους. Στη συνέχεια κατέσχεσαν τα ραδιόφωνά τους. Μετά ήρθαν οι «δίκες». Μέσα σε λίγες εβδομάδες, 10.000 Ιρανοί αντιφρονούντες εκτελέστηκαν.
Κριτής σε ορισμένες από αυτές τις διαβόητες «επιτροπές θανάτου» ήταν ένας αναπληρωτής εισαγγελέας ονόματι, Εμπραχίμ Ραΐσι. Ως εισαγγελέας είχε άμεση εξουσία στη ζωή και τον θάνατο. «Σίγουρα είχε αίμα στα χέρια του», δήλωσε στη USA Today ο Μοχάμαντ Μπαζί, διευθυντής του Kevorkian Center for Near Eastern Studies στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.
Οι δολοφονίες ήταν τόσο ακραίες που ο αναπληρωτής και θεωρούμενος διάδοχος του Χομεϊνί, Μεγάλος Αγιατολάχ Χοσεΐν Αλί Μονταζερί, αντιτάχθηκε, λέγοντας ότι τα θύματα είχαν ήδη καταδικαστεί. Η επιβολή της θανατικής ποινής σε άτομα που ήδη είχαν εκτίσει τις ποινές τους και δεν είχαν διαπράξει νέα εγκλήματα ήταν σαν κάποιος να χλευάζει τον νόμο, υποστήριξε.
Ο Ραΐσι χαρακτήρισε τις δολοφονίες «ένα από τα περήφανα επιτεύγματα» της κυβέρνησης του Ιράν, σύμφωνα με έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας. Στη συνέχεια υπηρέτησε ως γενικός εισαγγελέας στην Τεχεράνη και αργότερα ως ο ανώτατος εισαγγελέας της χώρας.
Περισσότερες από τρεις δεκαετίες αργότερα, το Ιράν δεν έχει ακόμη επισήμως παραδεχτεί τις σφαγές και οι οικογένειες των θυμάτων απαγορεύεται να θρηνήσουν δημόσια ή να μνημονεύσουν τον θάνατό τους. Ο ρόλος του στις μαζικές εκτελέσεις του έδωσε το προσωνύμιο «ο χασάπης της Τεχεράνης».
Η άνοδος στην εξουσία
Ο Ραΐσι παραιτήθηκε από το δικαστικό σώμα το 2016 για να διεκδικήσει την προεδρία της χώρας. Στις κάλπες του 2017 έχασε από τον σχετικά μετριοπαθή Χασάν Ροχανί το 2017. Ωστόσο τέσσερα χρόνια αργότερα, το 2021, ανέβηκε στην εξουσία μέσα από μία εκλογική διαδικασία, που διαχειρίστηκε προσεκτικά ο Ανώτατος Ηγέτης Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ για να εκκαθαρίσει οποιονδήποτε σημαντικό υποψήφιο της αντιπολίτευσης. Έλαβε ποσοστό άνω του 62%, «παίζοντας» ωστόσο ουσιαστικά χωρίς αντίπαλο και με την αποχή να είναι στα ύψη.
Η άφιξή του στον προεδρικό θώκο ήρθε μετά την υπογραφή της πυρηνικής συμφωνίας του Ροχανί με τις παγκόσμιες δυνάμεις, από την οποία ο τότε πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, απέσυρε μονομερώς τη χώρα του. Ο ίδιος επεδίωξε και πέτυχε σε μεγάλο βαθμό σύσφιξη των σχέσεων με τη Ρωσία και την Τουρκία.
Η θητεία του σηματοδότησε μία περίοδο αναταραχής στις εξωτερικές σχέσεις του Ιράν, αλλά και εντεινόμενης κοινωνικής δυσφορίας στο εσωτερικό. Μεταξύ άλλων στιγματίστηκε από την καταστολή μαζικών διαδηλώσεων μετά τη δολοφονία της 22χρονης Μάχσα Αμινί το 2022, την επιβολή αυστηρού κώδικα ενδυμασίας για τις γυναίκες και ενός καθεστώτος τρόμου.
Μένει να φανεί εάν ο αιφνίδιος θάνατός του – σε μία εξαιρετικά κρίσιμη περίοδο για τη Μέση Ανατολή – θα δώσει περισσότερη φωνή στη μετριοπαθή αντιπολίτευση η θα οδηγήσει το Ιράν σε ακόμη πιο σκοτεινά μονοπάτια.
