Ένα φαινόμενο που γεννήθηκε στην Κίνα αποτυπώνει σήμερα μια παγκόσμια κόπωση. Εργαζόμενοι, φοιτητές, επιχειρήσεις και ολόκληρες οικονομίες εγκλωβίζονται σε έναν φαύλο κύκλο υπερπαραγωγής, ανταγωνισμού και εξάντλησης.
Ο πλανήτης «τρέχει» πιο γρήγορα από ποτέ. Κι όμως. Δεν προχωρά. Υποφέρει από το λεγόμενο…involution, όπως έχει αποδοθεί στα αγγλικά. Στην Κίνα χρησιμοποιείται η λέξη 内卷 (neijuan) – που στην κυριολεξία σημαίνει «κύλισμα προς τα μέσα».
Ο όρος περιγράφει μια κατάσταση στην οποία μια κοινωνία ή μια οικονομία εργάζεται όλο και πιο σκληρά, αλλά χωρίς ουσιαστική πρόοδο.
Οι ρίζες της λέξης
Η ρίζα της λέξης προέρχεται από τον ανθρωπολόγο Κλίφορντ Γκιρτς, που μελέτησε αγροτικές κοινότητες της Ιάβας τη δεκαετία του ’60: όσο αυξανόταν η εργασία, τόσο μειώνονταν οι αποδόσεις.
Στη σύγχρονη Κίνα, το “involution” έγινε viral το 2020, όταν οι νέοι το υιοθέτησαν στα social media για να περιγράψουν την καθημερινή πίεση ενός ατέρμονου ανταγωνισμού – στις σπουδές, στη δουλειά, στην κοινωνική ζωή.
Το “9-9-6” (9 το πρωί με 9 το βράδυ, έξι μέρες την εβδομάδα) έγινε σύμβολο μιας κουλτούρας εξάντλησης. Οι νεότεροι ειρωνεύονται πια ότι η πραγματικότητα έχει περάσει στο “007”: μεσάνυχτα – μεσάνυχτα, επτά μέρες τη βδομάδα.
Όταν η ανάπτυξη «τρώει» τον εαυτό της
Το “involution” δεν είναι απλώς κοινωνικό φαινόμενο· είναι και οικονομικό σύμπτωμα.
Η κινεζική οικονομία εγκλωβίστηκε σε έναν φαύλο κύκλο υπερπαραγωγής και πτώσης των τιμών.
Μετά την κατάρρευση της αγοράς ακινήτων το 2021-22, το Πεκίνο προσπάθησε να στηρίξει την ανάπτυξη με τεράστια επενδυτικά προγράμματα στη βιομηχανία — από τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα μέχρι τα φωτοβολταϊκά.
Όμως η προσφορά ξεπέρασε τη ζήτηση. Οι εταιρείες άρχισαν να πολεμούν η μία την άλλη με διαδοχικές μειώσεις τιμών, ακόμη και κάτω του κόστους. Τα περιθώρια κέρδους εξαφανίστηκαν, οι εργαζόμενοι πιέστηκαν, η κατανάλωση υποχώρησε. Ένα κλασικό “involution”: περισσότερο έργο, λιγότερη αξία.
Οικονομολόγοι, όπως ο Μάικλ Πέτις του Carnegie China, προειδοποιούν ότι η δομή της κινεζικής ανάπτυξης —η εμμονή στην παραγωγή αντί για την ενίσχυση της κατανάλωσης— οδηγεί αναπόφευκτα σε υπερπροσφορά, αποπληθωρισμό και χρέος.
Το Πεκίνο το αναγνωρίζει και προσπαθεί να αλλάξει το μοντέλο. Θα πρέπει όμως να προσέξει, ώστε να μην μεταφέρει απλώς το πρόβλημα από τον έναν κλάδο στον άλλο: από τα ακίνητα στα ηλεκτρικά οχήματα, από τα φωτοβολταϊκά στη χημική βιομηχανία.
Ένα παγκόσμιο σύμπτωμα
Το “involution” όμως δεν σταματά στα κινεζικά σύνορα. Περιγράφει μια ευρύτερη παθολογία του σύγχρονου καπιταλισμού: την εξάντληση που προκαλεί η υπερ-ανταγωνιστική κοινωνία των ανεπτυγμένων οικονομιών.
Στη Δύση, το βλέπουμε στις διαμαρτυρίες των νέων εργαζομένων ότι δουλεύουν χωρίς προοπτική ανέλιξης ή χωρίς τη δυνατότητα να αγοράσουν ένα σπίτι, ακόμη και στη λεγόμενη «εκπαιδευτική φούσκα» , όπου η ασταμάτητη προσπάθεια για ένα «πλεονέκτημα» δεν εγγυάται τίποτα.
Στις επιχειρήσεις, η λογική του «τρέχουμε να μη μείνουμε πίσω» οδηγεί σε πληθώρα καινοτομιών χωρίς ουσία, σε υπερεπένδυση, σε τεχνολογικές «φούσκες».
Η Gen Z το εκφράζει μέσα από ένα μείγμα ειρωνείας και παραίτησης. Θέλει αυτοφροντίδα, χαμηλότερους ρυθμούς, αλλά ζει μέσα σε ένα σύστημα που επιβραβεύει την υπερκόπωση.
Το “involution” δίνει όνομα σε αυτή τη συλλογική κόπωση – τη συναίσθηση ότι, παρότι η τεχνολογία, η παραγωγικότητα και η ταχύτητα αυξάνονται, η αίσθηση προόδου μειώνεται.
Η ίδια πίεση διαπερνά σήμερα τις αγορές, την εκπαίδευση, την πολιτική: όλοι ανταγωνίζονται όλους, αλλά τα κέρδη —οικονομικά και κοινωνικά— μικραίνουν. Είναι η παγκοσμιοποιημένη μορφή ενός εθνικού συνδρόμου.
Η κόπωση του πλανήτη
Στο βάθος, το «involution» είναι το αντίθετο της εξέλιξης. Οι κοινωνίες γίνονται πιο πολύπλοκες, αλλά όχι απαραίτητα καλύτερες. Οι οικονομίες παράγουν περισσότερο, αλλά δεν αποδίδουν περισσότερο. Οι άνθρωποι δουλεύουν πιο σκληρά, αλλά αισθάνονται πιο στάσιμοι.
Είναι, τελικά, η κόπωση ενός πλανήτη που κινείται διαρκώς, χωρίς να προχωρά — κι ενός ανθρώπου που συνειδητοποιεί ότι, στον 21ο αιώνα, ο ανταγωνισμός, όταν δεν έχει σαφές νόημα και στόχο, μπορεί να γίνει η πιο ύπουλη μορφή στασιμότητας.
