Του Βασίλη Κωστούλα
[email protected]
Ο Φινλανδός Επίτροπος Οικονομικών Υποθέσεων το 2010, Όλι Ρεν, χτύπησε την πλάτη στους Έλληνες, γνωρίζοντας τι θα ακολουθήσει. Η χώρα του είχε βιώσει μια παρόμοια κρίση τη δεκαετία του ’90. Επτά χρόνια μετά, το Ελσίνκι στέλνει ένα νέο μήνυμα στην Ελλάδα. Απλώς και μόνο με το παράδειγμα του φινλανδικού μοντέλου στην εκπαίδευση, την καινοτομία και την ανάπτυξη, τομείς οι οποίοι αναγνωρίζονται ευρέως ως τα «κλειδιά» για τη μακροπρόθεσμη προοπτική της ελληνικής οικονομίας.
Η Φινλανδία, εκτός από 3,2 εκατ. σάουνες… για 5,5 εκατ. κατοίκους, διαθέτει το καλύτερο εκπαιδευτικό σύστημα στον κόσμο και τη δεύτερη πιο ψηφιακή οικονομία στην Ευρώπη. Με το δεύτερο πιο καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό παγκοσμίως, κατατάσσεται δέκατη στη διεθνή κατάταξη ανταγωνιστικότητας.
Στο φινλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα γίνεται αποδεκτό μόλις το 12% των δασκάλων που υποβάλλουν αίτηση. Οι βασικοί δάσκαλοι λαμβάνουν μισθό 3.700 ευρώ προ φόρων και δίνουν 24 μαθήματα (45 λεπτά το καθένα) την εβδομάδα· πληρώνονται επιπλέον τις όποιες υπερωρίες. Οφείλουν να λάβουν υπόψη ένα γενικό πλαίσιο μαθημάτων, τα οποία ωστόσο παραθέτουν με τον τρόπο τον οποίο οι ίδιοι αξιολογούν ως τον προτιμότερο. Η γενική κατεύθυνση είναι ότι «μαθαίνουν τα παιδιά να μαθαίνουν» με το δικό τους μυαλό. Η σχολική ημέρα στη βασική εκπαίδευση, στην οποία δίνεται η μεγαλύτερη προτεραιότητα, δεν ξεπερνά τις 4 ώρες και απαιτούνται έως και μόλις 10 λεπτά για το διάβασμα στο σπίτι.
«Ίσες ευκαιρίες. Αυτό είναι το σύνθημα στο φινλανδικό σύστημα», σύμφωνα με τη Δρ. Kristiina Volmari, επικεφαλής Επικοινωνίας και Ανάλυσης στη Φινλανδική Εθνική Υπηρεσία Εκπαίδευσης, ένα είδος διαμεσολαβητή ανάμεσα στο αρμόδιο υπουργείο και τα σχολεία της χώρας.
«Δεν πιστεύουμε στην ιδιωτική εκπαίδευση. Δεν την ενθαρρύνουμε. Θέλουμε να κρατήσουμε όσο πιο χαμηλά τις διαφορές σε όλα τα σχολεία της χώρας», τονίζει χαρακτηριστικά, ωστόσο, αναγνωρίζοντας ότι προϋπόθεση για την επιτυχημένη λειτουργία ενός αντίστοιχου μοντέλου συνιστά η υψηλή ποιότητα η οποία οφείλει να διαπερνά όλα τα μήκη και τα πλάτη του συστήματος.
Και η αριστεία; Είναι «ευλογία» ή «ρετσινιά» στη φινλανδική εκπαίδευση; «Σε καμία περίπτωση το ένα δεν αναιρεί το άλλο. Πιστεύουμε στη μεγιστοποίηση της δυναμικής του εκάστοτε μαθητή. Αυτή είναι και η πρόκληση για τους Φινλανδούς εκπαιδευτικούς, καθώς χρειάζεται να εξατομικεύουν και να διαφοροποιούν στην ίδια ομάδα μαθητών. Οι πιο ικανοί μαθητές λαμβάνουν πιο απαιτητικές και περισσότερες ασκήσεις. Ο στόχος είναι όλοι οι μαθητές να αισθανθούν ότι μπορούν να πετύχουν και να κινηθούν μπροστά στον δικό τους ρυθμό. Γι’ αυτόν τον λόγο, πολλά σχολεία συνδυάζουν διάφορες βαθμολογίες, κάτι που δίνει τη δυνατότητα ευέλικτης ομαδοποίησης. Μια φορά ρώτησα ένα μικρό αγόρι στο σχολείο σε ποια τάξη ήταν και μου απάντησε 1 και 2. Ήταν απολύτως φυσιολογικό για εκείνον».
Τα ευρέως διαδεδομένα στην Ελλάδα «ιδιαίτερα μαθήματα» είναι σχεδόν άγνωστος όρος στη Φινλανδία, η οποία διαθέτει ένα αληθινά δωρεάν εκπαιδευτικό σύστημα. Για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, συνδυάζεται ο βαθμός εξόδου από το σχολείο με τον βαθμό εξετάσεων για την είσοδο στο πανεπιστήμιο, το οποίο διαθέτει υψηλό βαθμό αυτονομίας και ορίζει με δικά του κριτήρια τον ακριβή μηχανισμό απορρόφησης των νέων φοιτητών στο δυναμικό του.
«Θα ήμασταν πολύ φτωχή χώρα, αν δεν είχαμε επενδύσει στην εκπαίδευση ήδη από τη δεκαετία του 1960», δηλώνει κατηγορηματικά η Δρ. Volmari, η οποία αποκαλύπτει ακόμη ένα «μυστικό» της Φινλανδίας: «Δεν αλλάζουμε συνεχώς το σύστημα. Σχεδιάζουμε μακροπρόθεσμα».
Από τη θεωρία στην πράξη
Η Φινλανδία οδηγεί την κούρσα στην Ευρώπη ως προς τη σύνδεση και συνεργασία των επιχειρήσεων με τα πανεπιστήμια (ακολουθούν η Αυστρία, το Βέλγιο, η Σουηδία, η Δανία και η Γερμανία). Βασικό εργαλείο προς αυτήν την κατεύθυνση είναι ένας οργανισμός που έχει ιδρύσει το φινλανδικό κράτος, το TEKES.
«Βασικός στόχος των προγραμμάτων μας σε αυτήν τη φάση, που υλοποιούμε τη μετάβαση από την έρευνα περισσότερο στο επιχειρείν, είναι οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Θέλουμε να μεγαλώσουν και να μπουν στις αγορές. Στο πλαίσιο αυτό, τις βοηθούμε να έρθουν σε επαφή με ανθρώπους οι διαθέτουν υψηλές δεξιότητες», εξηγεί ο Mika Lautanala, εκτελεστικός διευθυντής του οργανισμού ο οποίος, με επικεφαλής τον πρωθυπουργό της χώρας, έχει αναλάβει τη χρηματοδότηση της καινοτομίας σε εθνικό επίπεδο.
Όλα τα προγράμματα του TEKES θέτουν ως προϋπόθεση για την έγκριση κάθε επενδυτικού προγράμματος ένα μερίδιο χρηματοδότησης και από τον ιδιωτικό τομέα. Ο απολογισμός του 2016 ήταν η επένδυση 467 εκατ. ευρώ σε 3.760 projects, γεγονός που απέφερε 2.250 νέα προϊόντα και υπηρεσίες, 1.000 νέες πατέντες και 680 πρωτότυπες ακαδημαϊκές εργασίες. Κύριοι τομείς επένδυσης ήταν οι βιοτεχνολογία, «καθαρή» τεχνολογία, ψηφιακή ανάπτυξη, υγεία, «έξυπνη» ενέργεια αλλά και βιομηχανία ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Για την ιστορία, το “Angry Birds” γεννήθηκε στη Φινλανδία. Ένα καινούριο «παιχνίδι» στην τεχνολογική αρένα της χώρας είναι τα αυτόνομα πλοία, τα οποία ήδη δοκιμάζονται για να τεθούν σε εφαρμογή.
Στον τομέα της νέας επιχειρηματικότητας, το TEKES χορηγεί χρηματοδότηση έως 50.000 ευρώ για το πρώτο βήμα σε μια startup, ώστε αυτή να προετοιμαστεί για χρηματοδότηση από venture capital. Η επόμενη φάση αφορά τη χρηματοδότηση του R&D της εταιρείας.
Σημειωτέον, στη Φινλανδία μπορεί να διαθέτει κανείς μια επιχείρηση η οποία να μην έχει δραστηριότητα και κατ’ επέκταση κόστη. Είναι σύνηθες να ιδρύει κανείς μία επιχείρηση μόνο και μόνο για την περίπτωση που κάποια στιγμή θα χρειαστεί να ξεκινήσει γρήγορα την επιχειρηματική υλοποίηση μιας ιδέας. «Όπως λέμε χαρακτηριστικά στη Φινλανδία, οι άνθρωποι έχουν εταιρείες στο συρτάρι τους. Δεν υπάρχει κανένα κόστος για τη διατήρηση μιας επιχείρησης, για όσο δεν υπάρχει δραστηριότητα», τονίζει ο εκτελεστικός διευθυντής του TEKES, ο οποίος πάντως θα επιθυμούσε ένα πιο ευέλικτο πλαίσιο λειτουργίας. «Να μπορεί για παράδειγμα μια επιχείρηση, αντί να καταβάλει φόρο, να επανεπενδύσει κεφάλαια». Επιπλέον, «χρειαζόμαστε περισσότερες ιδέες και από την πλευρά των επιχειρήσεων, οι περισσότερες έρχονται κυρίως από τα ερευνητικά κέντρα».
Η Φινλανδία προσπαθεί σε αυτήν τη φάση να αυξήσει τις εξαγωγές των ΜμΕ, οι οποίες μέχρι τώρα εξάγουν μέσω συνεργασιών με μεγαλύτερες επιχειρήσεις. «Εμείς θέλουμε να έχουν τον δικό τους μηχανισμό εξαγωγών και να μεγαλώσουν. Τα startups πάντως κτίζονται πλέον από την αρχή πάνω σε αυτήν ακριβώς τη λογική».
Τα βασικά κριτήρια με βάση τα οποία το TEKES επιλέγει projects προς χρηματοδότηση είναι τα ακόλουθα:
- Αναπτυξιακή δυναμική. «Αν η εταιρεία πρόκειται να μείνει ως έχει, δεν μας ενδιαφέρει».
- Ικανότητα της εταιρείας και των ανθρώπων της να δραστηριοποιηθούν στις διεθνείς αγορές.
- Διάθεση κάποιων πρώτων οικονομικών πόρων. «Για παράδειγμα, φτιάξε εσύ ένα εργοστάσιο και εγώ θα έρθω να στο μεγαλώσω».
Μετά την πτώση της δραστηριότητας στον τομέα των κινητών τηλεφώνων, η NOKIA προέβη σε 15.000 απολύσεις μέσα σε 3 χρόνια. Ωστόσο, εφάρμοσε ταυτόχρονα το πρόγραμμα «Bridge», μέσω του οποίου δημιουργήθηκαν 500 νέες επιχειρήσεις. Η NOΚΙΑ παρείχε σε πρώην εργαζόμενους της εταιρείας χρηματοδότηση της τάξης των 20.000 ευρώ για τη δημιουργία νέων startups, οι οποίες είχαν απόλυτη ανεξαρτησία.
Στέρεο έδαφος στις φουρτούνες
Η φινλανδική οικονομία, προφανώς, έχει τις δικές της αδυναμίες και διακυμάνσεις, ωστόσο, στηρίζεται πάνω σε γερές βάσεις που μετριάζουν τον αντίκτυπο στους δύσκολους καιρούς. Οι συνέπειες από τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 μεταφράστηκαν στη Φινλανδία σε μείωση του ΑΕΠ κατά 8% (στην Ελλάδα 25% του ΑΕΠ). Η μείωση της ζήτησης συνδυάστηκε με διαρθρωτικές αδυναμίες της φινλανδικής οικονομίας οι οποίες συγχρονίστηκαν αφενός με την πτώση της ΝΟΚΙΑ στο σκέλος της αγοράς κινητών τηλεφώνων, αφετέρου με τη συρρίκνωση της βιομηχανίας χαρτιού, εν μέσω της τεχνολογικής εξέλιξης. Έπειτα, ακολούθησε η οικονομική κρίση στη Ρωσία, η οποία ήταν ο δεύτερος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της Φινλανδίας, προτού κατρακυλήσει στην πέμπτη θέση. Σήμερα η εικόνα είναι σαφώς βελτιωμένη. Εξάλλου, οι πρακτικές συνέπειες δεν χαρακτηρίζονται εύκολα δραματικές: Η ανεργία από το 6% αυξήθηκε στο 8-9% και για πρώτη φορά εφαρμόστηκαν μηδενικές αυξήσεις στους μισθούς το 2017, στο πλαίσιο κυβερνητικού προγράμματος για την ώθηση της ανταγωνιστικότητας.
Το 2017 η Φινλανδία αναμένει ανάπτυξη 3% του ΑΕΠ. Στη χώρα επικρατεί έκδηλη αισιοδοξία για τη μεσοπρόθεσμη προοπτική της οικονομίας, με ορίζοντα την επόμενη δεκαετία, γεγονός που δίνει την «πολυτέλεια» ενός πιο μακροπρόθεσμου σχεδιασμού με κριτήριο παραμέτρους όπως ο ρυθμός γήρανσης του πληθυσμού και η επίπτωση στα δημόσια οικονομικά, τη δεξαμενή ενός αξιοζήλευτου κοινωνικού κράτους, στα σκανδιναβικά πρότυπα.
Ένας από τους -μάλλον θετικούς- προβληματισμούς στη δημόσια συζήτηση της χώρας είναι κατά πόσο το φινλανδικό δημόσιο θα πρέπει να αξιοποιήσει τη συγκυρία και να δανειστεί περισσότερο, δεδομένου ότι το επιτόκιο για τη χώρα δεν ξεπερνά το 1%. Ωστόσο, η αύξηση του χρέους στο… 60% του ΑΕΠ έχει θορυβήσει τους ιθύνοντες, οι οποίοι ήδη εφαρμόζουν περικοπές σε τομείς προνομιακούς για τη Φινλανδία, όπως το R&D και η εκπαίδευση. Το αποτέλεσμα; Όχι τόσο απογοητευτικό, αν αναλογιστεί κανείς ότι ακόμη και μετά τις μειώσεις οι δαπάνες στο R&D ανέρχονται σε 2,8% του ΑΕΠ (στην Ελλάδα κάτω από 1% του ΑΕΠ) και στην εκπαίδευση ξεπερνούν αισθητά το 5% του ΑΕΠ (στην Ελλάδα κάτω από 2,9% του ΑΕΠ).
«Το R&D δεν είναι πανάκεια. Αλλά χωρίς αυτό, δύσκολα θα αναπτυχθείς», τονίζει ο Kai Husso, Επικεφαλής Σχεδιασμού στο τμήμα Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας του φινλανδικού υπουργείου Οικονομίας και Απασχόλησης, ο οποίος υπογραμμίζει την πολιτική σταθερότητα, τη διαφάνεια στο σύστημα και την υψηλή εμπιστοσύνη της κοινωνίας στους θεσμούς ως τα καίρια πλεονεκτήματα της χώρας του. Όσο για το περιβόητο σκανδιναβικό κοινωνικό κράτος; «Δεν αναμένονται ιδιαίτερες αλλαγές τα επόμενα χρόνια. Κρατάμε ακόμη. Τουλάχιστον… για όσο θα έχουμε ανάπτυξη».
Το μέλλον για μια χώρα όπως η Ελλάδα, με μικρό μέγεθος και φτωχή βιομηχανική παραγωγή, διακρίνεται εν μέρει στον τομέα των υπηρεσιών και της τεχνολογίας. Τις βάσεις για θετική προοπτική στην έρευνα και την καινοτομία θέτει πρωτίστως η εκπαίδευση. Παρ’ όλες τις εξαιρέσεις που όμως επιβεβαιώνουν τον κανόνα, η Φινλανδία είναι ένα παράδειγμα υψηλών οικονομικών και κοινωνικών επιδόσεων, κι ενδεχομένως δίνει μερικές ιδέες κυρίως για τις βασικές αρχές που θα πρέπει να διέπουν ένα σύστημα καινοτομίας και ανάπτυξης στην Ευρώπη.
Η «Ν» συνάντησε στο Ελσίνκι τον ΓΓ του υπουργείου Οικονομικών της Φινλανδίας Martti Hetemaki.
Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της φορολογικής πολιτικής στη Φινλανδία; Για παράδειγμα, πώς φορολογείτε τις επιχειρήσεις;
Ο φορολογικός συντελεστής για τις επιχειρήσεις είναι 20%. Ευρύτερα, έχουμε πλατιά φορολογική βάση. Το αφορολόγητο όριο είναι αρκετά χαμηλό, ωστόσο, προβλέπονται ελαφρύνσεις για τα χαμηλά εισοδήματα. Επίσης, όλες οι κοινωνικές παροχές -εκτός από την κατηγορία των παιδιών- είναι φορολογητέες. Επιπλέον, ακόμη και σε τομείς όπως το R&D δεν προβλέπουμε φορολογικές μειώσεις. Στα εισοδήματα εφαρμόζουμε μια πολύ προοδευτική φορολογική κλίμακα. Στην ακίνητη περιουσία βρισκόμαστε στον μέσο όρο της Ευρωζώνης. Ωστόσο, στα τσιγάρα και στο αλκοόλ εφαρμόζουμε πολύ υψηλούς φόρους. Για παράδειγμα, στη μπύρα έχουμε τον υψηλότερο φόρο στην Ε.Ε.
Ποια είναι η φιλοσοφία στην οργάνωση της δημόσιας διοίκησης στη Φινλανδία;
Πριν απ’ όλα, στην κεντρική κυβέρνηση σήμερα απασχολούνται 72.000 δημόσιοι υπάλληλοι, έναντι των διπλάσιων το 2000. Στη Φινλανδία μέχρι σήμερα μια σειρά υπηρεσιών -υγεία, κοινωνική στήριξη, ενσωμάτωση κ.ά.- προσφέρονται από την τοπική αυτοδιοίκηση. Το σύστημα λειτουργεί με τρόπο ώστε να καταφέρνει σημαντικές εξοικονομήσεις, όπως στις δαπάνες για την υγεία, όπου έχουμε κερδίσει 1,5% του ΑΕΠ. «Κλειδί» προς αυτήν την κατεύθυνση είναι οι καλές βάσεις δεδομένων, σε συνδυασμό με την τεχνογνωσία που λαμβάνουμε από τις καλύτερες ιδιωτικές συμβουλευτικές εταιρείες. Η πληροφορία και η ενημέρωση, καθώς και ένα νέο στρώμα περιφερειακών κυβερνήσεων, βρίσκονται στο επίκεντρο μεταρρύθμισης την οποία προωθούμε με χρονικό ορίζοντα το 2020.
Ο δείκτης διαφθοράς είναι ιδιαίτερα χαμηλά στη χώρα σας. Πώς το ερμηνεύετε;
Η ευρεία εισαγωγή τεχνολογίας στο σύστημα καθιστά ιδιαίτερα αποτελεσματικό τον φορολογικό έλεγχο. Στη φορολογική διοίκηση υπάρχουν λειτουργικοί αλγόριθμοι οι οποίοι πλέον συνοδεύονται από μηχανισμούς τεχνητής νοημοσύνης για τον εντοπισμό κρουσμάτων παρανομίας. Η Φινλανδία είναι ανάμεσα στους πρωτοπόρους αναφορικά με τη χρήση αυτοματοποιημένων διαδικασιών και ρομποτικής. Την ίδια ώρα, το σκανδιναβικό σύστημα εμφανίζει υψηλές επιδόσεις στην προστασία των δικαιωμάτων του πολίτη. Ο Φινλανδός πληρώνει τους φόρους του, διότι κερδίζει από αυτό. Λαμβάνει, για παράδειγμα, δωρεάν ποιοτικές υπηρεσίες εκπαίδευσης και υγείας.
Ποια είναι η τάση στο συνταξιοδοτικό σύστημα της Φινλανδίας;
Στη Φινλανδία η ηλικία συνταξιοδότησης είναι μεταξύ 63 και 68 ετών και βασίζεται σε εισφορές και παροχές, προϋπόθεση για τις οποίες όμως είναι η αντίστοιχη ανάπτυξη και απασχόληση, που θα τις στηρίζουν. Θα έλεγα ότι το πλαίσιο που έχει επικρατήσει μέχρι σήμερα είναι πλέον παλαιάς κοπής. Νομίζω ότι αναπόφευκτα από εδώ και στο εξής όσο πιο νέος είναι κανείς, τόσο θα μειώνονται οι παροχές που θα λαμβάνει.
Ποιες είναι οι επιδόσεις της χώρας στον τομέα των επενδύσεων;
Δύο βασικοί τομείς οικονομικής δραστηριότητας στη Φινλανδία ήταν η τεχνολογία, με αιχμή του δόρατος της NOKIA, καθώς και η βιομηχανία χαρτιού. Η πρώτη σημείωσε μεγάλη πτώση που προήλθε κυρίως από τη συρρίκνωση στο σκέλος των κινητών τηλεφώνων. Η δεύτερη επλήγη σοβαρά από τη γενική εξέλιξη της τεχνολογίας, η οποία είχε ως αποτέλεσμα τη ραγδαία είσοδο συσκευών όπως τα tablets στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Μετά από αρκετά χρόνια, και αφού μεσολάβησε η απαιτούμενη προσαρμογή των αντίστοιχων δραστηριοτήτων, υπάρχει σήμερα σημαντική άνοδος και στους δύο τομείς, αλλά και σε άλλους, όπως η αυτοκινητοβιομηχανία, η ναυπήγηση και η κρουαζιέρα.
Σε ποιον βαθμό οι κυρώσεις της Ε.Ε. σε βάρος της Ρωσίας, σημαντικός εμπορικός εταίρος για τη Φινλανδία, έχουν επηρεάσει την οικονομία της χώρας σας;
Υπήρξαν συνέπειες για φινλανδικές επιχειρήσεις, αρκετές από τις οποίες ωστόσο βρήκαν άλλες αγορές. Νομίζω ότι το ζήτημα αγγίζει περισσότερο τη ρωσική οικονομία, παρά τη φινλανδική.
Πώς λειτουργεί ο θεσμός του Γενικού Γραμματέα στο φινλανδικό υπουργείο Οικονομικών;
Η θέση συνοδεύεται από 7ετή θητεία, ανεξαρτήτως κυβερνήσεων. Μετά τη λήξη της 7ετούς περιόδου, αν λάβει έγκριση, υπάρχει η δυνατότητα ανανέωσης της θητείας. Προσωπικά ξεκίνησα το 2013 και ολοκληρώνω τη θητεία μου το 2020. Πρόκειται για μία μη πολιτική θέση. Ασφαλώς, ο υπουργός είναι το «αφεντικό», στο πλαίσιο της εκάστοτε κυβέρνησης -σημειωτέον- συνασπισμού κομμάτων, όπως παραδοσιακά συμβαίνει στη Φινλανδία.
Ποια είναι η εικόνα που αποκομίζετε από την πορεία υλοποίησης του προγράμματος προσαρμογής στην Ελλάδα;
Μετά τον εξονυχιστικό έλεγχο στους πιο σημαντικούς τομείς της ελληνικής οικονομίας, σήμερα έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος, τηρουμένων των αναλογιών που διαμορφώνει η εξαιρετικά δύσκολη αφετηρία αυτής της κρίσης. Αντιλαμβάνομαι σε κάθε περίπτωση τη δυσκολία της εφαρμογής μεταρρυθμίσεων, την οποία δεν υποτιμώ.
Θεωρείτε αναπόφευκτη μια περαιτέρω ελάφρυνση του ελληνικού δημόσιου χρέους;
Αυτό βρίσκεται σε ευθεία συνάρτηση με την ανάλυση βιωσιμότητας. Μέχρι τώρα, από τη μία πλευρά η δημοσιονομική προσαρμογή στην Ελλάδα είναι εντυπωσιακή, από την άλλη έχουμε ήδη επιτύχει σταθερά επιτόκια και μακρές ωριμάνσεις για τα ελληνικά ομόλογα. Αν το ελληνικό κράτος συνεχίσει να διατηρεί τα απαιτούμενα πλεονάσματα, τότε δεν θα έχουμε πρόβλημα. Βεβαίως, προκειμένου αυτό να καταστεί εφικτό μακροπρόθεσμα, απαιτούνται θετικοί ρυθμοί ανάπτυξης.
Θα λέγατε ότι το 2015 βρεθήκαμε κοντά στο Grexit;
Το Grexit είναι μια υπόθεση που βρισκόταν πάντα στα χέρια του ελληνικού λαού.
Θεωρείτε απαραίτητη την παρουσία του ΔΝΤ στα ευρωπαϊκά προγράμματα διάσωσης;
Στην αρχή αυτής της κρίσης δεν ήμασταν έτοιμοι στην Ευρωζώνη. Σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά και μπορούμε πλέον να συζητήσουμε την προοπτική ενός Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου.
Πώς αξιολογείτε την πορεία της Ευρωζώνης; Είστε ικανοποιημένος με την ποιότητα της ανάκαμψης;
Παρά τις δυσοίωνες εκτιμήσεις μετά την εκδήλωση της κρίσης, το ευρώ είναι εδώ. Υπάρχουν ακόμη πράγματα που πρέπει να γίνουν, όπως για παράδειγμα η ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης. Πρέπει σε κάθε περίπτωση να γίνουμε όλοι πιο αποτελεσματικοί. Και καμιά χώρα δεν μπορεί να το κάνει μόνη της.
Η προοπτική της Ευρωζώνης; Μέσα σε ένα διεθνές περιβάλλον όλο και πιο ανταγωνιστικό για την Ευρώπη.
Έχουμε μπροστά μας ένα ιδιαίτερα απαιτητικό οικονομικό περιβάλλον, το οποίο χαρακτηρίζουν η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας και η παγκοσμιοποίηση. Μέσα σε αυτό θα πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα ανταγωνιστικοί. Εκτιμώ ότι θα έχουμε βεβαίως success stories αλλά και πολλές κρίσεις, στο επίκεντρο των οποίων θα βρίσκεται το υψηλό κόστος των υποδομών στην Ευρώπη. Το στοίχημα για τις πολιτικές ηγεσίες είναι πώς θα κάνουν κάθε φορά μεταρρυθμίσεις τόσο νωρίς ώστε να μην είναι αργά. Μάλιστα, θεωρώ πολύ πιθανό, εφόσον ολοκληρώσει αυτήν την διαδρομή, πολλές χώρες να απευθύνονται στην Ελλάδα και να ρωτούν τι έκανε στη δική της κρίση. Μια αδυναμία είναι ότι οι κυβερνήσεις δεν επαγρυπνούν τις περιόδους που τα πράγματα πηγαίνουν καλά. Αυτό θα πρέπει να αλλάξει.
