Skip to main content

Άγνωστες σελίδες αθηναϊκής επιβίωσης

Η δική μας εποχή προσεγγίζει την αρχαιότητα, τους Μέσους Χρόνους, την οθωμανική περίοδο και την αναγέννηση της πόλης στους νεότερους χρόνους με ένα νέο πνεύμα που εντάσσει την αθηναϊκή περίπτωση στο κάδρο ενός διεθνούς πλαισίου. Η Αθήνα ως περίπτωση ιδιαίτερη αλλά και ως μέρος μιας διεθνούς γεωπολιτικής συνθήκης και συγκυρίας είναι ίσως ένα από τα πιο πρόσφορα παραδείγματα για την ανατροπή συμβατικών στερεοτύπων περί ταυτότητας και εξέλιξης. Ήδη, η νέα σκέψη πάνω στην πόλη ρηγματώνει μια σειρά από στερεότυπα για τους μεταβυζαντινούς χρόνους, για την οθωμανική εποχή, για τον 19ο και τον 20ό αιώνα. Ακόμη και η Αθήνα της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης εξετάζεται με περισσότερο επεξεργασμένα ερμηνευτικά εργαλεία.

Μια επική αφήγηση έξι αιώνων αθηναϊκής ιστορίας, από τον 4ο αιώνα π.Χ. έως τον 2ο αιώνα μ.Χ. Η εξέλιξη της πόλης και το αποτύπωμά της στον ελληνιστικό και τον ρωμαϊκό κόσμο.

Το βιβλίο αφορά μια μακρά περίοδο της ιστορίας της Αθήνας που θεωρείται συνήθως, αλλά λανθασμένα, εποχή παρακμής και πτώσης, μετά το μεγαλείο της κατά τους κλασικούς χρόνους. Τότε, η Αθήνα ήταν αυτοκρατορική δύναμη με τρομερό στόλο, είχε ισχυρή οικονομία, περήφανη ιστορία, ανθούσα πνευματική, καλλιτεχνική και φιλολογική ζωή και οι Αθηναίοι ζούσαν υπό μια δημοκρατία, η οποία τους καθιστούσε κυρίαρχους ως κράτος. Ο Περικλής ισχυριζόταν ότι η Αθήνα ήταν μια πόλη την οποία ήθελαν να μιμηθούν οι πάντες.

Όμως, το 338, όταν ο Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας επέβαλε την ηγεμονία του στην Ελλάδα, αυτή η ζωή άλλαξε για πάντα. Οι Έλληνες υποχρεώθηκαν να υποστούν τη μακεδονική εξουσία για σχεδόν δύο αιώνες, μέχρι να επιβάλει την κυριαρχία της στην Ελλάδα η νέα δύναμη του μεσογειακού κόσμου, η Ρώμη.

Η συνηθισμένη άποψη για την Αθήνα υπό τη μακεδονική και τη ρωμαϊκή κυριαρχία είναι εκείνη μιας πόλης που ήταν η σκιά του προηγούμενου εαυτού της, με τη δημοκρατία της να έχει υποβαθμιστεί σε μια καρικατούρα, την οικονομία της σε παρακμή, τη στρατιωτική ικανότητά της να μην υπάρχει πια, και υπό τους Ρωμαίους αφέντες της να έχει μετατραπεί σε επαρχιακή πόλη. Όμως, αυτή η υποβαθμισμένη εικόνα έρχεται σε αντίθεση με την πραγματικότητα. Όπως καταδεικνύει  το βιβλίο, η μεταγενέστερη Αθήνα απείχε πολύ από το να είναι ένα υστερόγραφο της κλασικής προκατόχου της. Εξακολουθούσε να είναι μια ζωντανή πόλη που ασκούσε επιρροή, ο λαός της παρέμενε όπως πάντα ανθεκτικός, φθάνοντας στο σημείο ακόμη και να πολεμήσει εναντίον των Μακεδόνων και των Ρωμαίων κυριάρχων, ενώ ο κλασικός εαυτός της επιβίωνε στη φιλολογία και τη σκέψη.

Ο  συγγραφέας και αθηναιογράφος Νίκος Βατόπουλος, μεταξύ άλλων, σημειώνει, στον πρόλογο της ελληνικής έκδοσης: «…Η αφήγηση του Ian Worthington μας οδηγεί απευθείας στη διεσταλμένη ιστορία της Αθήνας. Την ως τώρα κρυπτική, θολή, την εξόριστη από το δημόσιο βλέμμα. Μας οδηγεί στη ρευστή αφήγηση μιας διαρκούς εξέλιξης και μεταβολής. Η έννοια της ρευστότητας ορίζει το βλέμμα του 21ου αιώνα, ορίζει και την προσέγγιση του παρελθόντος. Ο Ian Worthington ανατρέπει τη στερεότυπη και επικρατούσα επί αιώνες άποψη περί παρακμής της πόλεως των Αθηνών τη μετακλασική περίοδο. Η Αθήνα ανασυντάχθηκε και γνώρισε νέους κύκλους ακμής ακόμη και στη ρωμαϊκή περίοδο ως ένα κέντρο της ελληνικής κουλτούρας έως και τον 6ο αιώνα μ.Χ. Όπως γράφει ο ιστορικός Peter Brown, ως τη δεκαετία του 560 οι παγανιστές δάσκαλοι κυριαρχούσαν στην πνευματική ζωή των καλλιεργημένων τάξεων. Κατά μια έννοια, η ερευνητική δουλειά του Ian Worthington απελευθερώνει τον δρόμο για τη σταδιακή ενοποίηση όλων των χασμάτων της αθηναϊκής ιστορίας και την πρόσκληση νέων αντιλήψεων για τους κύκλους ζωής της πόλης. […]

Η δική μας εποχή προσεγγίζει την αρχαιότητα, τους Μέσους Χρόνους, την οθωμανική περίοδο και την αναγέννηση της πόλης στους νεότερους χρόνους με ένα νέο πνεύμα που εντάσσει την αθηναϊκή περίπτωση στο κάδρο ενός διεθνούς πλαισίου. Η Αθήνα ως περίπτωση ιδιαίτερη αλλά και ως μέρος μιας διεθνούς γεωπολιτικής συνθήκης και συγκυρίας είναι ίσως ένα από τα πιο πρόσφορα παραδείγματα για την ανατροπή συμβατικών στερεοτύπων περί ταυτότητας και εξέλιξης. Ήδη, η νέα σκέψη πάνω στην πόλη ρηγματώνει μια σειρά από στερεότυπα για τους μεταβυζαντινούς χρόνους, για την οθωμανική εποχή, για τον 19ο και τον 20ό αιώνα. Ακόμη και η Αθήνα της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης εξετάζεται με περισσότερο επεξεργασμένα ερμηνευτικά εργαλεία.

Μέσα σε αυτό το αναγεννητικό πνεύμα στον ευρύτερο κλάδο των Αθηναϊκών Σπουδών, η έρευνα του Ian Worthington για τη μετακλασική Αθήνα είναι μια πολύτιμη συνεισφορά για τη βαθύτερη κατανόηση της πόλης».