Το μεγάλο αφιέρωμα στον ελληνικό queer κινηματογράφο που πραγματοποίησε με μεγάλη επιτυχία το 59ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, έρχεται στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος [Ιερά Οδός 48 και Μεγάλου Αλεξάνδρου, μετρό Κεραμεικός].
Το αφιέρωμα, μεταφέρεται αυτούσιο στην Αθήνα από την Πέμπτη 13 έως την Τετάρτη 19 Δεκεμβρίου, καλύπτοντας μία κινηματογραφική διαδρομή από τα τέλη της δεκαετίας του ’60 ως τις μέρες μας, με 38 μικρού και μεγάλου μήκους ταινίες, σε συνεργασία του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης με την Ταινιοθήκη της Ελλάδος.
Η έναρξη, στις 13 Δεκεμβρίου, θα γίνει με τις ταινίες «Τρώες» (1990) και «Μία θέση στον ήλιο» (1994) του Κωνσταντίνου Γιάνναρη, ο οποίος θα προλογίσει και θα συζητήσει με το κοινό. Θα διατεθεί περιορισμένος αριθμός εισιτηρίων, και η είσοδος θα γίνει με σειρά προτεραιότητας. Τις ταινίες του αφιερώματος θα προλογίσουν οι σκηνοθέτες και άλλοι συντελεστές, ενώ στο πρόγραμμα εντάσσεται και μια συζήτηση με τίτλο «Η Εικόνα και τα κοινωνικά δικαιώματα».
Στη συζήτηση -που θα πραγματοποιηθεί το Σάββατο 15 Δεκεμβρίου, στις 16.45-, συμμετέχουν μεταξύ άλλων, η Πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της Ταινιοθήκης της Ελλάδος και Καθηγήτρια στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Μαρία Κομνηνού, ο αναπληρωτής Καθηγητής της Ιστορίας του Θεάτρου και του ελληνικού κινηματογράφου (Τμήμα θεατρικών σπουδών, Πανεπιστήμιο Πατρών) Κωνσταντίνος Κυριακός, η πανεπιστημιακός και σκηνοθέτις Αντουανέττα Αγγελίδη (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), η σκηνοθέτις Ίρις Ζαχμανίδη, ο σκηνοθέτης Τάκης Σπετσιώτης, ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος Παναγιώτης Ευαγγελίδης και η πρόεδρος του Σωματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών Μαρίνα Γαλανού. Χαιρετισμό θα απευθύνει η Γενική Γραμματέας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Μαρία Γιαννακάκη. Η εκδήλωση πραγματοποιείται υπό την αιγίδα της Γενικής Γραμματείας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Το αφιέρωμα προέκυψε ύστερα από μεγάλη προσπάθεια και έρευνα, καθώς υπήρξαν δυσκολίες στο να εντοπιστούν ορισμένες κόπιες και να συγκεντρωθεί το απαραίτητο υλικό. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει αντιπροσωπευτικές ταινίες του είδους που μίλησαν τολμηρά, πολεμήθηκαν από κάποιους αλλά τελικά νίκησαν τα ταμπού. Κάποιες από αυτές ήταν μπροστά από την εποχή τους και άνοιξαν τον δρόμο στους νεότερους. Άλλες σπάνιες και δυσεύρετες σήμερα -όπως οι περισσότερες μικρού μήκους του αφιερώματος, κι άλλες πιο πρόσφατες, δημοφιλείς και αγαπημένες από το ευρύ κοινό που θα έχει μια καλή ευκαιρία να τις απολαύσει και πάλι στη μεγάλη οθόνη. Ήταν η πρώτη φορά στην Ελλάδα που ένας επίσημος, δημόσιος Οργανισμός διοργάνωσε ένα τόσο εκτενές αφιέρωμα στην ελληνική κινηματογραφική παραγωγή της queer θεματολογίας, με αρωγούς σε αυτήν την προσπάθεια το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου και την Ταινιοθήκη της Ελλάδος.
Το αφιέρωμα έχει επιμεληθεί ο Κωνσταντίνος Κυριακός, Αν. Καθηγητής της Ιστορίας του Θεάτρου και του Ελληνικού Κινηματογράφου (Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πατρών), ο οποίος προσπάθησε να δει τον όρο «queer» όχι απλά αποτυπωμένο σε ταινίες που αφορούν στην ομοφυλοφιλική θεματολογία, αλλά και σε όσες εμπεριέχουν μια συγκεκριμένη πολιτική τοποθέτηση και μια γενικότερη αισθητική προσέγγιση που δεν αφορά αναγκαστικά άμεσα το ομοφυλοφιλικό πεδίο. Εξάλλου, «στην πρώιμη μεταδικτατορική περίοδο στην Ελλάδα, κύριο μέλημα των δημιουργών ήταν πώς να συνδυάσουν τη σεξουαλική με την πολιτική τους ταυτότητα». Βέβαια, την εποχή εκείνη η λέξη «queer» ήταν παντελώς άγνωστη ακόμα και για τους σκηνοθέτες των ταινιών αυτών.
Στο αφιέρωμα θα παρουσιαστεί, επίσης, για πρώτη φορά στην Αθήνα και η ενότητα Acrobatics που περιλαμβάνει μικρού μήκους ταινίες queer θεματολογίας, πρόσφατης παραγωγής, που γύρισαν νέοι βραβευμένοι μικρομηκάδες –οι Θ. Νεοφώτιστος, Δ. Νάκος, Γ. Τελτζίδης, Ν. Λεούση, Μ. Μαυρής- μετά από ανάθεση της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών ειδικά για το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Οι ταινίες του αφιερώματος
Η ταινία «Vortex: Το πρόσωπο της Μέδουσας» (1967) με το πληθωρικό, ανατρεπτικό βλέμμα του Νίκου Κούνδουρου και ο «Ορέστης» (1969), μοναδική ταινία του βραβευμένου με Όσκαρ σκηνογράφου και εικαστικού Βασίλη Φωτόπουλου, είναι ανάμεσα στα πρώτα φιλμ που προβάλλουν την πλέον απενοχοποιημένη απεικόνιση του ανδρικού σώματος, σε μια εποχή όπου η queer ταυτότητα ήταν καλά σφαλισμένη στη ντουλάπα.
Τα τολμηρά 70’s
Ο Τάκης Σπετσιώτης με τις ταινίες «Η Λίζα και η άλλη» (1976) και «Καλλονή» (1977), η Ίρις Ζαχμανίδου με «Το γελεκάκι» (1976) και ο Γιώργος Καλογιάννης με το φιλμ «Λίβυος ή η αλματώδης παρουσία του περασμένου έπους» (1976) είναι ορισμένοι από τους δημιουργούς που αποδομούν τα έμφυλα στερεότυπα, αλλά και αναδεικνύουν τη γυναικεία πλευρά. Το 1979, ο Δημήτρης Σταύρακας υπογράφει το ντοκουμέντο-μικρού μήκους «Μπέττυ». Όπως εξομολογήθηκε η ίδια η Μπέττυ σε συνέντευξή της, ήθελε μέσα από την ταινία ο κόσμος «να εξοικειωθεί με την τραβεστί, να εξοικειωθεί με την τρασένξουαλ, να τη δει μέσα από μια ταινία, μέσα από ένα θεατρικό. Να μην ρίξει μια ματιά από την κλειδαρότρυπα».
Η κρίσιμη δεκαετία του ’80
Το ελληνικό queer σινεμά αφήνει πίσω του τη λογοκρισία και προσπαθεί να κατακτήσει την αναγνώριση, και μάλιστα σε μια ιδιαίτερα δύσκολη παγκόσμια συγκυρία, με ταινίες πολύ χαρακτηριστικές για το είδος -όπως ο εμβληματικός «Άγγελος» του Γιώργου Κατακουζηνού (1982), βασισμένος σε αληθινά γεγονότα που συγκλόνισαν την κοινή γνώμη. Οι ταινίες «Στην αναπαυτική μεριά» (1981) και «Μετέωρο και σκιά» (1985) του Τάκη Σπετσιώτη, προσεγγίζουν την κοινότητα από τη σκοπιά των διανοούμενων ποιητών της δεκαετίας του ’60 αλλά και των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα.
Φιλμ που διερευνούν το θηλυκό βλέμμα, τον ρόλο του στρατού, την ελληνική επαρχία και τις σχέσεις στο αστικό τοπίο συμπληρώνουν το αφιέρωμα: «Ομίχλη κάτω από τον ήλιο» του Νίκου Λυγγούρη (1980), «Poste Restante Ομόνοια» του Χάρη Παπαδόπουλου (1982), «Τόπος» της Αντουανέττας Αγγελίδη (1988), «…λιποτάκτης» των Γιώργου Κόρρα και Χρήστου Βούπουρα (1988) και «Όταν έχει πανσέληνο κανείς δεν κοιμάται» του Παντελή Παγουλάτου (1989).
Γιάνναρης, Δήμας, Κούτρας στα 90’s
Βιώνοντας θα έλεγε κανείς την ενηλικίωσή του, τη δεκαετία του ’90, το ελληνικό queer σινεμά σπάει τους δεσμούς με το παρελθόν και αποκρυσταλλώνεται, κοιτώντας με ψύχραιμο και απόλυτα ανατρεπτικό τρόπο τον ομοερωτισμό. Ο Κωνσταντίνος Γιάνναρης, ο Χρήστος Δήμας και ο Πάνος Χ. Κούτρας είναι από τους πρωτεργάτες.
Τα φιλμ «Τρώες» (1990), «North of Vortex» (1991), «Caught Looking» (1991) και «Μία θέση στον ήλιο» (1994) του Κωνσταντίνου Γιάνναρη, το σπονδυλωτό «4» του Χρήστου Δήμα με τα μικρού μήκους «Ένας ουρανός γεμάτος αστέρια» (1995), «Tender» (1997), «Ανάσα» (1998) και «Αμερικάνος» (1999), καθώς και το εξωφρενικά απολαυστικό «Η επίθεση του γιγαντιαίου μουσακά» του Πάνου Χ. Κούτρα (1999) πραγματεύονται τα queer ζητήματα με τρόπο αυθεντικό, παθιασμένο και απογυμνωμένο από κάθε είδους σύμβαση. Είναι η εποχή στην οποία οι ελληνικές queer ταινίες αναγνωρίζονται καλλιτεχνικά και βραβεύονται σε όλο τον κόσμο.
2000 – σήμερα
Νέου queer ελληνικού σινεμά συνέχεια, με ταινίες που ξεπερνούν τα σύνορα, εξερευνούν νέους αφηγηματικούς δρόμους, πειραματίζονται υφολογικά, εκφράζουν τη νέα εποχή και κερδίζουν σπουδαίες διακρίσεις.
«Η διαρκής αναχώρηση της Πέτρα Γκόινγκ» της Αθηνάς Ραχήλ Τσαγγάρη (2001), «Οι άνδρες δεν κλαίνε» του Κυριάκου Χατζημιχαηλίδη (2001), «Το γαλάζιο φόρεμα» του Γιάννη Διαμαντόπουλου (2005), «Ι Αm Gay» του Νικόλα Κολοβού (2008) και «Μέσα στο δάσος» του Άγγελου Φραντζή (2010) είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα. Ταινία-ορόσημο, η «Στρέλλα» του Πάνου Χ. Κούτρα (2009) πετυχαίνει την υπέρβαση των έμφυλων ορίων.
Στο αφιέρωμα θα προβληθούν, επίσης, οι ταινίες: «Η Αφροδίτη στην αυλή» του Τηλέμαχου Αλεξίου (2011), «Δίπτυχο: Η αγάπη που δεν λέει το όνομά της» του Παναγιώτη Ευαγγελίδη (2011), «Η ανταρσία της κόκκινης Μαρίας» του Κώστα Ζάπα (2011), «Ο ξεναγός» του Ζαχαρία Μαυροειδή (2011), «Fuck Freud» του Αδάμ Καρυπίδη (2012), «7 θυμοί» του Χρήστου Βούπουρα (2014), καθώς και τα ντοκιμαντέρ «Τα καλιαρντά» της Πάολας Ρεβενιώτη (2014) και «Obscuro Barroco» της Ευαγγελίας Κρανιώτη (2018).
Αξίζει να σημειωθεί ότι δύο από τις ταινίες του αφιερώματος, οι «Μετέωρο και σκιά» του Τάκη Σπετσιώτη και «Στρέλλα» του Πάνου Χ. Κούτρα, θα προβληθούν με όρους καθολικής προσβασιμότητας για όλους τους θεατές: με ακουστική περιγραφή [AD: Audio Description] για τυφλούς και άτομα με προβλήματα όρασης και με υπότιτλους για κωφούς και βαρήκοους [SDH: Subtitles for the Deaf or Hard of Hearing] με την επιμέλεια και πιστοποίηση της Κίνησης Ανάπηρων Καλλιτεχνών. Η συγκεκριμένη δράση εντάσσεται στην πρωτοβουλία του Φεστιβάλ να μοιράζεται τη δύναμη του σινεμά με όλους τους θεατές ανεξαιρέτως, με χορηγό προσβασιμότητας το Ίδρυμα Ωνάση και τη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, ενώ οι συνθήκες προσβασιμότητας διασφαλίζονται σε συνεργασία με την Κίνηση Ανάπηρων Καλλιτεχνών.
