Του Παναγιώτη Παπασταματίου,
Γενικού διευθυντή της Ελληνικής Επιστημονικής Ένωσης Αιολικής Ενέργειας
Ο ΠΟΛΕΜΟΣ στην Ουκρανία δεν προετοιμάστηκε σε λίγες ημέρες. Φαντάζομαι ότι ένας πόλεμος σχεδιάζεται σε βάθος χρόνου. Στην προκειμένη περίπτωση, μια πτυχή του σχεδιασμού ήταν η ενεργειακή. Η έκρηξη του πολέμου μπορεί να μας φωτίσει αιτίες και συμπεριφορές που όταν λάμβαναν χώρα μερικοί τις δικαιολογούσαν (από αφέλεια, οικονομικό συμφέρον ή άλλους λόγους) και πολλοί (οι περισσότεροι, μεταξύ τους και εγώ) απλά προσπαθούσαν να ωθήσουν το μυαλό και την ψυχολογία τους στο καλό σενάριο.
Ο πόλεμος αποκαλύπτει συνέπειες της ενεργειακής εξάρτησης από τα εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα. Δίνει επίσης ερμηνείες για το τι συμβαίνει τους τελευταίους μήνες και ακυρώνει στην πράξη απίθανες θεωρίες που προσπαθούσαν να αποδώσουν την ενεργειακή κρίση σε λάθος αιτίες.
ΕΠΙ ΜΗΝΕΣ ραγδαίας ανόδου των τιμών ενέργειας ακούγονταν φωνές ότι «φταίνε οι χαμηλές επενδύσεις στα ορυκτά καύσιμα, φταίει η αιολική ενέργεια, φταίει η κλιματική πολιτική, φταίει η ενεργειακή μετάβαση». Ακόμα και λίγες ώρες πριν από την εισβολή, άκουγα στο ραδιόφωνο απολογητές της ρωσικής επιθετικής πολιτικής να αποδίδουν την έκρηξη των τιμών ενέργειας στην ευρωπαϊκή πολιτική για το κλίμα. Και αυτό παρά το γεγονός ότι τα δεδομένα έδειχναν και δείχνουν ότι αυτή οφείλεται σε μέγιστο βαθμό στην άνοδο του φυσικού αερίου και όχι στην άνοδο του CO2.
Ακόμα ακούω στα αφτιά μου την παράλογη φράση «η πίεση για περισσότερες ανανεώσιμες αυξάνει την τιμή του φυσικού αερίου». Επρόκειτο για πλήρη σύγχυση αιτίας και αιτιατού. Την ίδια στιγμή, η Ρωσία υποτροφοδοτούσε σκόπιμα την Ε.Ε., παρά τις υψηλές τιμές αερίου, και άφηνε άδειες τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης της Gazprom στην Ευρώπη. Πλέον καταλαβαίνουμε ότι το έκανε ως προετοιμασία για πόλεμο.
ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ του έτους, ο Φατίχ Μπιρόλ του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IEA) επεσήμανε αυτή την ανωμαλία της εμπορικής συμπεριφοράς της Gazprom. Η Ρωσία το αρνήθηκε. Πολλά μέσα ενημέρωσης και ειδικοί αντέδρασαν με τη γραμμή «άσε τη Ρωσία ήσυχη, όλα είναι θέμα του ανόητου σεναρίου για το κλίμα».
Μέχρι πριν από λίγες ημέρες, ήταν σίγουρα δυνατό να συζητείται εάν η Ρωσία είχε κίνητρα τεχνικής, εμπορικής ή πολιτικής συμπεριφοράς. Με την τήρηση των υφιστάμενων συμβάσεων, η Ρωσία παρέμεινε επιδέξια στη σφαίρα της εύλογης αμφισβήτησης.
Αλλά υποθέτω ότι αυτή τη στιγμή είναι εξαιρετικά δύσκολο να μη συνδεθεί η ασυνήθιστη εμπορική πρακτική της Gazprom των τελευταίων μηνών -ειδικά το ζήτημα της χαμηλής αποθήκευσηςμε τα γεγονότα που εκτυλίσσονται τώρα. Μια πιθανή απάντηση γι’ αυτή τη σύνδεση είναι η εξής: Η Ρωσία υπολόγισε ότι ένα περιβάλλον υψηλών λογαριασμών θα περιόριζε τις επιλογές των Ευρωπαίων για μέτρα αντιποίνων που συνεπάγονται πληθωριστικές επιπτώσεις. Το Κρεμλίνο χρησιμοποίησε ως όπλο τους λογαριασμούς των νοικοκυριών, ενώ όλοι ήμασταν απασχολημένοι περιμένοντας να χρησιμοποιήσει τους αγωγούς (η αύξηση της παροχής αερίου τις τελευταίες ημέρες δεν αλλάζει το συμπέρασμα, μάλλον το αντίθετο).
ΥΠΑΡΧΟΥΝ δύο παράγοντες μέσω των οποίων η Ρωσία επηρέασε τις τιμές του φυσικού αερίου στην Ευρώπη: τα επίπεδα αποθήκευσης στις εγκαταστάσεις της Gazprom στην Ευρώπη και το επίπεδο των πωλήσεων spot στις ευρωπαϊκές αγορές. Ιστορικά χαμηλά επίπεδα αποθήκευσης αερίου στην Ευρώπη καταγράφονται από κάθε Ιούλιο και μετά. Αυτή τη φορά όμως ορισμένες εγκαταστάσεις ήταν πιο άδειες από άλλες: οι εγκαταστάσεις της Gazprom στη Γερμανία και την Αυστρία, γεγονός που μείωσε το συνολικό επίπεδο αποθηκευμένου αερίου της Ε.Ε.
ΟΣΟΝ ΑΦΟΡΑ τον εφοδιασμό, σε αντίθεση με άλλους προμηθευτές (π.χ. Νορβηγία ή το LNG), η Ρωσία δεν πρόσθεσε πολλά πέρα από τις συμβατικές υποχρεώσεις. Ενώ οι Nord Stream και Turk Stream πρόσφεραν με τη μέγιστη χωρητικότητα, η διαμετακόμιση μέσω Λευκορωσίας και Ουκρανίας ήταν περιορισμένη έως ανύπαρκτη.
Έτσι, όπως ήδη αναφέραμε και διαπίστωσε ο ΙΕΑ, το τέταρτο τρίμηνο του 2021 οι ρωσικές προμήθειες ήταν 25% χαμηλότερες από το τέταρτο τρίμηνο του 2020 και 22% χαμηλότερες από το τέταρτο τρίμηνο του 2019.
Ενώ η κρίση φυσικού αερίου επιδεινωνόταν από ζητήματα εφοδιασμού που αφορούσαν τη Ρωσία, ειδικοί ή και η ίδια η Ρωσία απέδιδαν το φαινόμενο σε διαφορετικές αιτίες, που συχνά ήταν αντιφατικές μεταξύ τους.
Η ΑΜΥΝΑ σε όλα αυτά είναι η ενεργειακή ανεξαρτησία. Σε αυτό το παιχνίδι όμως ο παράγοντας χρόνος είναι σημαντικός: Είναι πιο εύκολο και γρήγορο να αξιοποιήσουμε τον γνωστό και 100% βεβαιωμένο ενεργειακό μας πλούτο. Αυτός είναι ο άνεμος και ο ήλιος.
Είναι πιο εύκολο και γρήγορο να χρησιμοποιήσουμε γνωστές και ώριμες τεχνολογίες. Τέτοιες είναι η αιολική, η ηλιακή, η υδροηλεκτρική ενέργεια, η αντλησιοταμίευση, τα έξυπνα δίκτυα, η εξοικονόμηση ενέργειας. Είναι πιο εύκολο και γρήγορο να αναπτύξουμε τις πιο φτηνές εγχώριες πηγές.
Αυτές είναι η αιολική και η ηλιακή ενέργεια. Υπάρχουν και άλλες επιλογές, αλλά είναι αβέβαιες, μακρινές, βρόμικες και δεν συμβάλλουν στην εθνική ανεξαρτησία τόσο όσο οι ανανεώσιμες.
