Το ατμόπλοιο «Ancon» γλιστρά αργά στην ήσυχη λωρίδα νερού που συνδέει για πρώτη φορά τον Ατλαντικό με τον Ειρηνικό. Οι σειρήνες ηχούν, τα πληρώματα χειροκροτούν, κι ένας αιώνας ονείρων, αποτυχιών και αιματηρών προσπαθειών παίρνει σάρκα και οστά.
Το ημερολόγιο γράφει 15 Αυγούστου 1914. Η Διώρυγα του Παναμά είναι πλέον πραγματικότητα. Και ο κόσμος, ξαφνικά, μοιάζει μικρότερος. Οι αποστάσεις «κλείνουν».
Από το όνειρο στον εφιάλτη
Η ιδέα να ενωθούν οι δύο ωκεανοί δεν είναι νέα. Από τον 16ο αιώνα, οι Ισπανοί εξερευνητές φαντάζονται ένα πέρασμα που θα γλίτωνε τα καράβια από τον επικίνδυνο γύρο της Νότιας Αμερικής.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, η Γαλλία του Φερντινάν ντε Λεσσέψ — θριαμβευτή της Διώρυγας του Σουέζ — επιχειρεί να κάνει το όνειρο πράξη. Αλλά η ζούγκλα του Παναμά αποδεικνύεται ασυγκρίτως πιο αδυσώπητη από την έρημο.
Μέσα σε λίγα χρόνια, η προσπάθεια βυθίζεται σε λάσπη, χρέη και θάνατο. Ελονοσία, κίτρινος πυρετός και αμέτρητα ατυχήματα αφανίζουν χιλιάδες εργάτες. Το έργο εγκαταλείπεται. Και η φήμη του ντε Λεσσέψ καταρρέει.
Η ώρα των Αμερικανών
Στις αρχές του 20ού αιώνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες, αποφασισμένες να επιβληθούν ως ναυτική δύναμη, αναλαμβάνουν το έργο.
Το 1904 αποκτούν τον έλεγχο της ζώνης του Παναμά και μαζί το κουφάρι της ημιτελούς γαλλικής προσπάθειας.
Το έργο ανατίθεται στον μηχανικό Τζορτζ Γκέταλς, έναν άνθρωπο γνωστό για την πειθαρχία και την ικανότητά του να διοικεί στρατιές εργατών με στρατιωτική ακρίβεια.
Δίπλα του, γιατροί όπως ο Γουίλιαμ Γκόργκας εφαρμόζουν εκτεταμένα προγράμματα καταπολέμησης κουνουπιών, εξαφανίζοντας σχεδόν τις θανατηφόρες επιδημίες που στοίχειωναν τον Παναμά.
Έργο γιγάντων
Η διάνοιξη της Διώρυγας δεν είναι απλώς τεχνικό κατόρθωμα· είναι μάχη με τη φύση. Ο τεράστιος λόφος Κουλέμπρα πρέπει να κοπεί στη μέση, εκατομμύρια κυβικά μέτρα χώματος και βράχου να μετακινηθούν.
Συστήματα θυροφραγμάτων και λιμνών σχεδιάζονται για να ανεβοκατεβάζουν πλοία, μετατρέποντας τη διέλευση σε μια αργή, μεγαλοπρεπή τελετουργία.
Οι εργάτες δουλεύουν μέρα και νύχτα, υπό καυτό ήλιο και τροπικές καταιγίδες. Οι εκρήξεις δυναμιτών, ο βόμβος των μηχανών και ο μεταλλικός ήχος από τις σιδηροτροχιές των γερανογεφυρών γίνονται η καθημερινή μελωδία του έργου.
Η μεγάλη στιγμή
Στις 15 Αυγούστου 1914, το «Ancon» πραγματοποιεί τον πρώτο επίσημο διάπλου. Η διέλευση διαρκεί περίπου εννέα ώρες.
Στις όχθες, εργάτες και τεχνικοί — πολλοί από αυτούς παρόντες από την πρώτη μέρα — παρακολουθούν σιωπηλοί, με βλέμματα που κρύβουν υπερηφάνεια και εξάντληση.
Είναι ειρωνεία ότι η ιστορική αυτή μέρα περνά σχεδόν απαρατήρητη από τον κόσμο. Η Ευρώπη φλέγεται — ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος έχει ξεσπάσει λίγες εβδομάδες νωρίτερα, και οι εφημερίδες έχουν στραμμένα τα μάτια τους στα χαρακώματα.
Ο άνθρωπος πίσω από τη Διώρυγα
Ο Γκέταλς, ψύχραιμος και μεθοδικός, καταφέρνει να ολοκληρώσει το έργο σχεδόν στον προβλεπόμενο χρόνο. Για τους εργάτες, είναι μια αυστηρή αλλά δίκαιη φιγούρα. Για τους μηχανικούς, ένας αλάνθαστος οργανωτής που μπορεί να επιλύει προβλήματα μέσα σε λεπτά.
Μετά την ολοκλήρωση, οι Ηνωμένες Πολιτείες ελέγχουν τη Διώρυγα και την «Ζώνη του Παναμά» για δεκαετίες, μέχρι την πλήρη μεταβίβασή της στον Παναμά το 1999.
Ο δρόμος που άλλαξε το εμπόριο
Η Διώρυγα του Παναμά μειώνει το ταξίδι μεταξύ Νέας Υόρκης και Σαν Φρανσίσκο κατά 12.600 χιλιόμετρα.
Οι χρόνοι μεταφοράς και τα κόστη καταρρέουν, και η ναυτιλία εισέρχεται σε μια νέα εποχή.
Ατμόπλοια, φορτηγά και αργότερα υπερσύγχρονα κοντέινερ-συρμοί περνούν καθημερινά, κουβαλώντας σιτηρά, πετρέλαιο, βιομηχανικά προϊόντα και καταναλωτικά αγαθά. Η Διώρυγα γίνεται στρατηγικό σημείο, κρίσιμο για το παγκόσμιο εμπόριο αλλά και για τη γεωπολιτική ισορροπία.
Η κληρονομιά
Περισσότερο από έναν αιώνα αργότερα, το πέρασμα εξακολουθεί να είναι μία από τις σημαντικότερες αρτηρίες του πλανήτη.
Με σύγχρονα έργα επέκτασης και νέες δεξαμενές, η Διώρυγα υποδέχεται πλέον και τα τεράστια πλοία «New Panamax», παραμένοντας κεντρικός κρίκος στην παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού.
Όμως η εικόνα του «Ancon» εκείνον τον Δεκαπενταύγουστο του 1914 — να ταξιδεύει ήρεμα σε μια λωρίδα νερού που χώρισε η ανθρώπινη επιμονή — παραμένει σύμβολο του πώς ένα τεχνικό κατόρθωμα μπορεί να αλλάξει την ίδια τη γεωγραφία του κόσμου.
