Απρίλιος 1901. Οι πρώτες σπίθες πετιούνται αθόρυβα. Στη Wall Street, δύο αυτοκρατορίες ετοιμάζονται να συγκρουστούν για ένα φαινομενικά ταπεινό λάφυρο: τη Northern Pacific Railroad.
Ένα σιδηροδρομικό δίκτυο που μόλις πριν λίγα χρόνια ήταν στα πρόθυρα χρεοκοπίας, τώρα γίνεται το επίκεντρο της πιο επικίνδυνης μάχης στην ιστορία των αγορών.
Για τρεις εβδομάδες, οι τιτάνες Έντουαρντ Χάριμαν και Γιάκομπ Σιφ από τη μία, και Τζον Πίρποντ Μόργκαν με τον Τζέιμς Τζ. Χιλ από την άλλη, σαρώνουν το ταμπλό, αγοράζοντας κάθε κομμάτι μετοχής που κινείται. Το διακύβευμα; Ο έλεγχος της σιδηροδρομικής κυριαρχίας προς το Σικάγο και τη Δύση.
Στις 6 Μαΐου, το παιχνίδι γίνεται ξαφνικά επιθετικό. Ο Χάριμαν, αποφασισμένος να ξεπεράσει τον Μόργκαν, ρίχνει εκατομμύρια και φτάνει να ελέγχει σχεδόν όλες τις μετοχές — εκτός από 40.000 που κρατούν οι αντίπαλοί του.
Η μετοχή της Northern Pacific ανεβαίνει στα $150. Οι short sellers, βλέποντας τις τιμές να φουσκώνουν υπερβολικά, στήνουν τις παγίδες τους: πουλάνε μαζικά μετοχές που δεν έχουν στην κατοχή τους, με στόχο να τις αγοράσουν ξανά φθηνότερα.
Αλλά έχουν κάνει ένα μοιραίο λάθος: υπάρχουν λιγότερες μετοχές από όσες έχουν πουληθεί. Όταν αυτό γίνεται αντιληπτό, η αγορά τινάζεται στον αέρα.
Η ημέρα της κρίσεως
Πρωί 9 Μαΐου. Ο δείκτης ανοίγει και το πρώτο σοκ έρχεται: $400 η Northern Pacific. Μέχρι το μεσημέρι, $700. Λίγο μετά τις 2:00 μ.μ., έχει εκτιναχθεί στα $1.000.
Οι short sellers παλεύουν να αγοράσουν μετοχές με κάθε κόστος για να καλύψουν τις υποχρεώσεις τους. Αλλά δεν υπάρχουν μετοχές. Έχει ξεκινήσει η απόλυτη χρηματιστηριακή παράνοια.
Αμόκ ξεπουλήματος
Ο Μπέρναρντ Μπαρούχ, νέος τότε αλλά παρατηρητικός, καταγράφει τις σκηνές σαν από πεδίο μάχης: «Δεν υπήρχε πια αίσθηση αξίας ή λογικής. Μόνο πανικός». Για να αντέξουν το κόστος της Northern Pacific, οι μεσίτες ρευστοποιούν τα πάντα. Οι μετοχές της St. Paul, της Union Pacific, της Amalgamated Copper, της U.S. Steel, καταρρέουν. Ολόκληρη η αγορά, παραδομένη σε ένα αμόκ ξεπουλήματος.
Φήμες κυκλοφορούν πανικόβλητες ανάμεσα στους traders: «Ο Άρθουρ Χάουσμαν, ο μεσίτης του Μόργκαν, πέθανε!» Ο ίδιος εμφανίζεται λίγη ώρα μετά στο πάτωμα του χρηματιστηρίου, ζωντανός, για να βάλει φρένο στον παραλογισμό. Μα είναι ήδη αργά. Η υστερία καταπίνει το σύστημα.
Στις 2:15 μ.μ., ένα μόλις βήμα από τον γκρεμό, οι πρωταγωνιστές κάνουν ένα βήμα προς τα πίσω. Ο Μόργκαν και ο Χάριμαν σηκώνουν λευκή σημαία. Έχει ήδη διαφανεί πως κανείς δεν μπορεί να κερδίσει. Οι τράπεζες J.P. Morgan & Co. και Kuhn, Loeb & Co. ανακοινώνουν ότι θα αποδεχτούν διακανονισμό που θέλει την τιμή της μετοχής στα $150.
Το πρώτο κραχ στα χρονικά
Η μάχη αυτή φέρνει το πρώτο σύγχρονο χρηματιστηριακό κραχ. Χιλιάδες μικροεπενδυτές καταστρέφονται. Μεγάλες χρηματιστηριακές εταιρείες γονατίζουν. Αλλά αποτρέπεται η απόλυτη καταστροφή.
Η Northern Pacific, που μόλις πέντε χρόνια νωρίτερα είχε μετοχή των 25 σεντς, είχε γίνει όπλο χρηματοπιστωτικού πολέμου.
Το μονοπώλιο και η διάλυσή του
Το επόμενο βήμα; Η ίδρυση της Northern Securities Company – μιας υπερκραταιάς εταιρείας συμμετοχών που συγκεντρώνει στα χέρια της τη Great Northern, τη Northern Pacific και τη Burlington Route.
Η μονοπωλιακή αυτή ένωση ζει για λίγο: το Ανώτατο Δικαστήριο την διαλύει το 1904, σε μια εμβληματική νίκη του Θίοντορ Ρούσβελτ κατά των τραστ. Είναι η αρχή της εποχής των «trust busters».
Η Wall Street παίρνει το πρώτο της μεγάλο μάθημα: πως η απληστία, όταν βρει πεδίο ανεξέλεγκτης κερδοσκοπίας, μπορεί να τινάξει ολόκληρη την οικονομία στον αέρα.
Το μεγάλο μάθημα
Η μάχη του Μάη του 1901 παραμένει μία από τις πιο θεαματικές συγκρούσεις στην ιστορία του καπιταλισμού. Ένας πρόλογος στην εποχή των ρυθμιστικών αρχών, των αντιμονοπωλιακών νόμων και του φόβου πως οι αγορές, αν αφεθούν ελεύθερες, μπορούν να αυτοκαταστραφούν.
