Μετά την υπογραφή από τον πρόεδρο της Πολωνίας Αντρέι Ντούντα του επίμαχου νόμου, που προβλέπει ποινές φυλάκισης μέχρι τριών χρόνων σε όσους δημόσια αποδίδουν την ευθύνη ή τη συνευθύνη για ναζιστικά εγκλήματα στο πολωνικό κράτος ή το πολωνικό έθνος, κανόντας λόγο για «πολωνικά στρατόπεδα συγκέντρωσης», ο τελευταίος θα τεθεί σε ισχύ μόλις δημοσιευτεί στην εφημερίδα της πολωνικής κυβέρνησης.
Για τον επικεφαλής του πολωνικού κράτους επρόκειτο για μια από τις σημαντικότερες αποφάσεις της καριέρας του. Θέλησε με αυτόν τον τρόπο να προφυλάξει την καλή φήμη της χώρας του ώστε να μην ονομάζονται πολωνικά τα γερμανικά στρατόπεδα εξόντωσης στην πολωνική επικράτεια. Βέβαια, για κάθε ενδεχόμενο, ζήτησε τη σύμφωνη άποψη του Συνταγματικού Δικαστηρίου.
Πολωνοί ήρωες στο Γιαντ Βασέμ
Οι επικριτές θεωρούν ότι ενδέχεται ο νόμος να χρησιμοποιηθεί με τρόπο που να οδηγήσει στην παραχάραξη της ιστορίας, όπως για την αποσιώπηση περιπτώσεων Πολωνών που συνεργάστηκαν με τους κατακτητές ναζιστές από φόβο μήπως καταλήξουν στις φυλακές. Η υπόθεση έχει ξεπεράσει πλέον μια κλασική περίπτωση διαμάχης ιστορικών και έχει μεταφερθεί και σε διπλωματικό επίπεδο. Πολιτικοί στις ΗΠΑ και το Ισραήλ επικρίνουν το νόμο και οι σχέσεις της Πολωνίας με τις δύο αυτές χώρες έχουν χειροτερέψει. Για να διασώσει τη φήμη της χώρας του ο πρωθυπουργός Ματέους Μοραβιέσκι πέρασε σε διπλωματική αντεπίθεση.
Η ομιλία του στην κρατική τηλεόραση μεταδόθηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στα αγγλικά, ενώ έχει προσκαλέσει ομάδα Ισραηλινών δημοσιογράφων στην Πολωνία. Παράλληλα διοργάνωσε για και δημοσιογράφους από την Πολωνία και το Ισραήλ επίσκεψη σε μουσείο στο χωριό Μαρκόβα, όπου καταγράφεται η τύχη της Βικτόρια και του Γιόζεφ Ούλμα. Την περίοδο της ναζιστικής κατοχής έκρυψαν στο σπίτι του οκτώ εβραίους γείτονές τους, που όμως προδόθηκαν από κατοίκους του χωριού. Κατόπιν αυτού Γερμανοί στρατιώτες εκτέλεσαν όλους τους εβραίους και την οικογένεια Ούλμα, μεταξύ αυτών και τα έξι παιδιά της. «Κανένας εβραίος δεν θα μπορούσε να επιζήσει από το Ολοκαύτωμα χωρίς την βοήθεια των Πολωνών», υποστηρίζει ο κ. Μοραβιέσκι.
Παραχάραξη τηςιστορίας
Το 1995, η Βικτώρια και ο Γιόζεφ Ούλμα αναδείχθηκαν «Δίκαιοι των Εθνών». Ο τίτλος απονέμεται σε μη εβραίους, που ρίσκαραν τη ζωή τους για να σώσουν εβραίους από το Ολοκαύτωμα. Κάθε «Δίκαιος» έχει συμβολικά και ένα δέντρο στο Μουσείο Γιαντ Βασέμ της Ιερουσαλήμ. Από τους 26.513 μη εβραίους, στους οποίους αποδόθηκε ο τίτλος μέχρι τέλος του 2016, οι 6.706 προέρχονται από την Πολωνία. Πρόκειται και για τον μεγαλύτερο αριθμό. Βέβαια ο Πολωνός πρωθυπουργός υποστηρίζει ότι ο πραγματικός αριθμός είναι πολύ μεγαλύτερος. «Στην υπό ναζιστική κατοχή Πολωνία επιβλήθηκε η θανατική ποινή σε όσους βοήθησαν εβραίους, γι’ αυτό στο Γιαντ Βασέμ λείπει ένα δέντρο, το πιο σημαντικό, το δέντρο για την Πολωνία». Γι’ αυτήν τη δήλωση βέβαια επικρίθηκε, επειδή ο συγκεκριμένος τίτλος δίδεται σε φυσικά πρόσωπα και όχι σε χώρες. Αλλά όχι μόνο γι αυτό. Ομάδα ιστορικών κατηγορεί την πολωνική κυβέρνηση για μονομερή αφήγηση των ιστορικών γεγονότων και κατά συνέπεια παραχάραξη της ιστορίας.
Από πολωνικής πλευράς υπάρχουν εκπρόσωποι του πνευματικού κόσμου, οι οποίοι βλέπουν δυνητικό κίνδυνο από την ασαφή διατύπωση του νέου νόμου που θα μπορούσε να γίνει «λάστιχο» στην εφαρμογή του. Για παράδειγμα από τις προβλεπόμενες ποινές εξαιρούνται επιστήμονες και καλλιτέχνες. Ανάμεσα στους επικριτές ανήκει και ο Αμερικανοπολωνός ιστορικός Τόμας Γκρος, που το 2000 με το βιβλίο του «Οι Γείτονες» προκάλεσε μεγάλη αίσθηση. Σε αυτό διηγείται το πογκρόμ εβραίων στο χωριό Γεντβάμπνε, στην ανατολική Πολωνία, στο οποίο συμμετείχαν κυρίως Πολωνοί κάτοικοι. Κατά την άποψή του ο νέος νόμος δίνει θεωρητικά τη δυνατότητα σε Πολωνούς δικαστές να δικάζουν κάθε εβραίο επιζώντα, σε περίπτωση που εξιστορεί τα παθήματά του σε πολωνικό έδαφος. Ο Πολωνός ιστορικός κατηγορεί τη συντηρητική κυβέρνηση ότι με ταυτόν τον τρόπο «θέλει να απαγορεύσει την αλήθεια».
