Πολλά ερωτήματα προκάλεσε η αιφνιδιαστική μεταστροφή προς την Άγκυρα του Λίβυου στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, ο οποίος κινείται για την επικύρωση του παράνομου τουρκο-λιβυκού συμφώνου που είχε υπογράψει το 2019 η τότε κυβέρνηση Εθνικής Συμφιλίωσης της Τρίπολης.
Ο στρατάρχης Χαφτάρ, που ηγείται της κυβέρνησης του Τομπρούκ, στην ανατολική Λιβύη, αλλά είναι πλέον έτοιμος να θέσει υπό τον έλεγχό του ολόκληρη τη χώρα, είχε καταδικάσει το 2019 τη συμφωνία με την Τουρκία, τονίζοντας ότι είναι νομικά ανυπόστατη. Σύμφωνα με την τουρκική εθνικιστική εφημερίδα Aksam, η Βουλή του στρατάρχη Χαφτάρ στο Τομπρούκ, ανακοίνωσε τη σύσταση επιτροπής για την επικύρωση της Συμφωνίας Θαλάσσιας Δικαιοδοσίας του 2019.
Η Ελλάδα εκφράζει έντονη ανησυχία για την πιθανή αναγνώριση του τουρκολιβυκού μνημονίου από τη Βουλή των Αντιπροσώπων της Ανατολικής Λιβύης. Το Υπουργείο Εξωτερικών έχει επανειλημμένα τονίσει ότι η συμφωνία παραβιάζει το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, αγνοεί την ύπαρξη των ελληνικών νησιών και δεν έχει καμία νομική ισχύ, καθώς δεν έχει εγκριθεί από το λιβυκό κοινοβούλιο.
Ο γιος του Χαφτάρ στην Άγκυρα
Η στροφή του Χαλίφα Χαφτάρ, που μέχρι πρότινος θεωρείτο σύμμαχος της Ελλάδας στον περιορισμό της τουρκικής επιρροής, δημιουργεί νέα δεδομένα και περιπλέκει ακόμη περισσότερο τις διαπραγματεύσεις για την οριοθέτηση θαλάσσιων ζωνών.
Πριν δύο μήνες, είχε μεταβεί μάλιστα στην Άγκυρα ο γιος του Χαφτάρ, Σαντάμ Χαλίφα, που είναι αντιστράτηγος και διοικητής των χερσαίων δυνάμεων του Λιβυκού Εθνικού Στρατού, κατόπιν πρόσκλησης του Τούρκου Στρατηγού Σελτσούκ Μπαϊρακταρόγλου.
Ο γιος του Χαφτάρ συναντήθηκε τότε και με τον Τούρκο υπουργό Άμυνας Γιασάρ Γκιουλέρ και φαίνεται ότι συζητήθηκε η μεταστροφή της κυβέρνησης της Ανατολικής Λιβύης, έναντι της Αγκυρας.
Μάχες στη Λιβύη
Η κατάσταση περιπλέκεται από το γεγονός ότι ξέσπασαν πρόσφατα συγκρούσεις στη δυτική Λιβύη, γεγονός που εγείρει ανησυχίες για μια αναζωπύρωση του εμφυλίου πολέμου.
Η Αποστολή Υποστήριξης των Ηνωμένων Εθνών στη Λιβύη (UNSMIL) εξέφρασε τη βαθιά της ανησυχία για το γεγονός ότι η συνεχιζόμενη σύγκρουση σε πυκνοκατοικημένες περιοχές θέτει σε κίνδυνο ζωές αμάχων. Ο ΟΗΕ ζήτησε άμεση και άνευ όρων κατάπαυση του πυρός στους οικισμούς των πολιτών και καλεί τα μέρη να επιλύσουν τα προβλήματά τους μέσω διαλόγου.
Το σκηνικό μετασχηματίζεται και από τη μεριά της Αιγύπτου, η οποία αναζητά νέες ισορροπίες στην Τρίπολη, ενόψει και των ενδο-λιβυκών συγκρούσεων που έχουν ενταθεί το τελευταίο διάστημα.
Ο υπουργός Εξωτερικών της Αιγύπτου Μπαντρ Αμπντουλάτι συνομίλησε απευθείας με τον Τούρκο ομόλογό του Χακάν Φιντάν, λίγες μόλις ώρες μετά την έκρηξη των συγκρούσεων στην Τρίπολη. «Οι δύο υπουργοί υπογράμμισαν την υποστήριξή τους στην πολιτική διαδικασία υπό την ηγεσία της Λιβύης και τη διεξαγωγή των βουλευτικών και προεδρικών εκλογών, ενώ υπογράμμισαν και τη δέσμευσή τους στην ενότητα και ακεραιότητα των λιβυκών εδαφών», αναφέρεται σε κοινή ανακοίνωση.
Σύμφωνα με τον πρώην υφυπουργό Εξωτερικών της Αιγύπτου Σαλάχ Χαλίμε, «τα Ηνωμένα Έθνη ανέλαβαν δράση για να θέσουν υπό έλεγχο την κατάσταση στην Τρίπολη και να αποτρέψουν οποιαδήποτε ένοπλη σύγκρουση, καθώς και να συνεργαστούν με τις γειτονικές χώρες της Λιβύης, ώστε να επιτευχθεί ένα όραμα που θα οδηγήσει σε εκλογές για τον τερματισμό της αστάθειας στη Λιβύη, καθώς και στον σχηματισμό μιας νέας κυβέρνησης που θα επιβλέψει τις εκλογές αυτές».
Τουρκικές εφημερίδες γράφουν ότι «στο πλαίσιο του σημαντικού ρόλου της Τουρκίας στη δυτική Λιβύη και της επικοινωνίας της με την κυβέρνηση του Αμπντελχαμίντ Αλ Ντμπεϊμπά, το τελευταίο διάστημα υπάρχει συμφωνία απόψεων μεταξύ Καΐρου και Άγκυρας σε διάφορα θέματα, συμπεριλαμβανομένης και της Λιβύης», με την εκτίμηση πως η Αίγυπτος θα συντονιστεί τόσο με την Ιταλία όσο και με τις ΗΠΑ.
Δεν έχει νομική ισχύ
Η υπογραφή της τουρκο-λιβυκού συμφώνου στις 27 Νοεμβρίου 2019, από την κυβέρνηση του Αμπντελχαμίντ Αλ Ντμπεϊμπά, είχε προκαλέσει την άμεση αντίδραση της Ελλάδας. Το Υπουργείο Εξωτερικών έχει επανειλημμένα τονίσει ότι η συμφωνία παραβιάζει το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, αγνοεί την ύπαρξη των ελληνικών νησιών και δεν έχει καμία νομική ισχύ, καθώς δεν έχει εγκριθεί από το λιβυκό κοινοβούλιο. «Η Ελλάδα επαναλαμβάνει πως το τουρκο-λιβυκό σύμφωνο είναι παράνομο και αντίθετο προς το Διεθνές Δίκαιο. Τα όποια προβλήματα με τις οριοθετήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο πρέπει να επιλύονται ειρηνικά στη βάση του Διεθνούς Δικαίου και του Δικαίου της Θάλασσας», τονίζουν διπλωματικές πηγές.
Με επιστολή μάλιστα που επιδόθηκε στον ΟΗΕ τον περασμένο Ιανουάριο, η Ελλάδα χαρακτηρίζει αντίθετη προς το Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας την κίνηση της Λιβύης να καταθέσει δική της επιστολή στον ΟΗΕ με την οποία κηρύττει συνορεύουσα ζώνη.
Στην επιστολή της, η Ελλάδα δηλώνει ότι οι συντεταγμένες και ο χάρτης που περιέχεται στη λιβυκή επιστολή είναι αντίθετες προς το Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας:
- Πρώτον, γιατί κλείνει τον κόλπο της Σύρτης, κίνηση με την οποία η Ελλάδα έχει εναντιωθεί από το 1974.
- Δεύτερον, γιατί χρησιμοποιεί ευθείες γραμμές βάσης που είναι αντίθετες επίσης με το Διεθνές Δίκαιο
- Τρίτον, γιατί οι συντεταγμένες που έχει καταθέσει η Λιβύη ακολουθούν την παράνομη οριοθέτηση του τουρκολιβυκού μνημονίου του 2019.
Οριοθέτηση με Λιβύη
Η Ελλάδα, ουσιαστικά, έχει ήδη οριοθετήσει την ΑΟΖ της με την Λιβύη από το 2011, με τον νόμο 4001 του τότε υπουργού Ενέργειας, Γιάννη Μανιάτη, με τον οποίο οριοθετήθηκε μονομερώς η υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ με αυτή της Λιβύης, δίνοντας πλήρη επήρεια στην Γαύδο.
Όπως αναφέρει ο καθηγητής Θεόδωρος Καρυώτης, «το πρόβλημα των οριοθετήσεων θαλασσίων ζωνών μεταξύ της Ελλάδος και των γειτονικών της χωρών απετέλεσε επί μακρό χρονικό διάστημα παράπλευρη απώλεια των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Η Ελλάδα έχει θαλάσσια σύνορα με έξι κράτη: την Τουρκία, την Κύπρο, την Αίγυπτο, την Λιβύη, την Ιταλία και την Αλβανία. Η Ελλάδα, μέχρι σήμερα, έχει κάνει μιάμιση οριοθέτηση ΑΟΖ. Έχει πραγματοποιήσει μια εύκολη οριοθέτηση ΑΟΖ με την Ιταλία και την αποκαλώ ‘εύκολη’ διότι είχαμε ήδη κάνει οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας με τους Ιταλούς το 1977 επί κυβέρνησης Κωνσταντίνου Καραμανλή και η οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ συμπίπτουν».
Η πιο σημαντική, από όλες τις οριοθετήσεις, είναι αυτή με την Αίγυπτο, καθώς θα πρέπει να δώσει πλήρη επήρεια στο σύμπλεγμα του Καστελόριζου. Όμως, δυστυχώς- λέει ο καθηγητής Καρυώτης-, η Ελλάδα, στις 6 Αυγούστου 2021, πραγματοποίησε μια τμηματική οριοθέτηση με την Αίγυπτο. Το Δίκαιο της Θάλασσας δεν προβλέπει πουθενά στις διατάξεις του μια τμηματική οριοθέτηση ΑΟΖ.
