Η φράση του Χάρι Τρούμαν, «Ύφεση (recession) είναι όταν χάνει τη δουλειά του ο γείτονάς σου. Κατάθλιψη (depression) είναι όταν τη χάνεις εσύ», αποτυπώνει με κυνική σαφήνεια μια βαθύτερη αλήθεια, που δεν αφορά αποκλειστικά την οικονομία: οι κοινωνίες – και κυρίως οι πολιτικές ηγεσίες – αντιλαμβάνονται το μέγεθος ενός προβλήματος μόνο όταν αυτό χτυπά την πόρτα τους. Μέχρι τότε, η απόσταση λειτουργεί σαν πανοπλία αδιαφορίας.
Τείνουμε να αναγνωρίζουμε τη σοβαρότητα ενός κινδύνου μόνο όταν αυτός διαρρηγνύει το προστατευτικό μας περίβλημα. Όσο κάτι μένει «μακριά», αντιμετωπίζεται ως αφηρημένο, διαχειρίσιμο, σχεδόν αδιάφορο.
Η στάση της Ευρώπης απέναντι στις αναζωπυρώσεις της έντασης μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν είναι ενδεικτική. Δύο πυρηνικές δυνάμεις, με ιστορικό συγκρούσεων και ένα ανοιχτό μέτωπο στο Κασμίρ, στέκονται ξανά σε επικίνδυνη τροχιά. Και όμως, η Δύση παραμένει παγερά αμέτοχη, σαν να πρόκειται για έναν τοπικό καβγά, δίχως διεθνείς συνέπειες. Η υπόθεση μοιάζει «μακρινή», δεν μας αγγίζει, δεν μας απειλεί. Μέχρι να μας απειλήσει.
Είδαμε το μοτίβο αρχικά στη Συρία. Όταν ξέσπασε ο εμφύλιος η Ευρώπη παρακολουθούσε. Όταν οι λέμβοι έφτασαν στα νησιά του Αιγαίου και οι καταυλισμοί ξεφύτρωναν στις πόλεις, ξαφνικά η «κρίση» έγινε «δική μας». Ανάλογη στάση στο Σαχέλ, στο Ναγκόρνο Καραμπάχ ή και στην ενεργειακή κρίση, που αντιληφθήκαμε τις εξαρτήσεις μας κατόπιν εορτής. Το ίδιο και σε κρίσεις υγείας. Θανατηφόροι ιοί όπως του Έμπολα ήταν μια «μακρινή τραγωδία» μέχρι να φοβηθούμε μην ταξιδέψουν με αεροπλάνο.
Η πρόληψη θεωρείται πολυτέλεια. Προτιμάμε την επιδιόρθωση πάνω από τα ερείπια. Η παρέμβαση έρχεται μόνο όταν το κόστος της απραξίας καθίσταται αφόρητο. Η Ευρώπη, ιδίως, παρουσιάζει μια ιδιότυπη στρατηγική αδράνειας: αντιδρά μόνο όταν κάτι απειλεί άμεσα την ευημερία της, και ποτέ όταν διακυβεύονται αρχές ή μακροπρόθεσμα συμφέροντα.
Αν υπάρχει ένα δίδαγμα από τις αλλεπάλληλες κρίσεις που έχουμε βιώσει τις δύο τελευταίες δεκαετίες είναι ότι δεν αρκεί να περιμένουμε τη φωτιά να φτάσει κοντά μας για να αναγνωρίσουμε τον κίνδυνο. Γιατί όταν καίγεται το σπίτι του γείτονα, είναι ήδη πολύ αργά.
