Επί δεκαετίες η Σουηδία συμβόλιζε τη σεξουαλική απελευθέρωση. Τόσο ώστε το 1960 ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντουάιτ Αϊζενχάουερ να δηλώσει ότι οι Σουηδοί «τείνουν προς την αμαρτία, τη γύμνια και τη μέθη».
Το 1971, όπως θυμίζει ο Economist, έγινε η δεύτερη χώρα στον κόσμο που νομιμοποίησε πλήρως την πορνογραφία. Ωστόσο, στο θέμα της πορνείας υπήρξε πολύ πιο αυστηρή: το 1999 εισήγαγε το αποκαλούμενο «Σκανδιναβικό Μοντέλο», το οποίο ποινικοποιεί την αγορά σεξ αλλά όχι την πώληση – ένα νομικό σχήμα που σκοπό έχει να μειώσει τη ζήτηση προστατεύοντας ταυτόχρονα τις γυναίκες.
Το μοντέλο αυτό υιοθετήθηκε έκτοτε από τη Γαλλία, την Ιρλανδία, το Ισραήλ και την Πολιτεία Μέιν των ΗΠΑ. Τώρα η Σουηδία επιχειρεί να επεκτείνει αυτό το μοντέλο και στον ψηφιακό κόσμο. Πρώτη παγκοσμίως ποινικοποιεί την πληρωμή για live σεξουαλικό περιεχόμενο.
Τι αλλάζει από 1η Ιουλίου
Από 1η Ιουλίου τίθεται σε ισχύ νέος νόμος που καθιστά ποινικό αδίκημα την πληρωμή για ζωντανό πορνογραφικό περιεχόμενο σε πλατφόρμες όπως το OnlyFans – χωρίς όμως να ποινικοποιεί τα άτομα που το προσφέρουν. Οι παραβάτες αντιμετωπίζουν ποινές έως και ενός έτους φυλάκισης.
Η νομοθεσία έρχεται σε μια εποχή που η τεχνολογία έχει μεταμορφώσει πλήρως τη σεξουαλική εργασία. Όπως εξηγεί ο Economist από την πορνεία του δρόμου, η εργασία μεταφέρεται σταδιακά στο διαδίκτυο: σε live cam sites, σε πλατφόρμες όπως το Snapchat, ακόμα και στο Grindr, όπου η ανταλλαγή σεξ για χρήματα, δώρα ή ναρκωτικά είναι πλέον κοινή.
Η γενιά Ζ αντιλαμβάνεται όλο και λιγότερο τις συναλλαγές αυτές ως «πορνεία». Μόνο το 56% των Βρετανών ηλικίας 18–25 ετών θεωρούν ότι το «sugaring» (σεξουαλική σχέση με οικονομικά ανταλλάγματα) συνιστά σεξουαλική εργασία, έναντι 70% στους άνω των 65.
Λειτουργεί όντως το σουηδικό μοντέλο;
Οι υπέρμαχοι της σουηδικής προσέγγισης υποστηρίζουν πως το ποσοστό των ανδρών που δηλώνουν ότι έχουν πληρώσει για σεξ μειώθηκε από 14% το 1996 σε 9% το 2017. Ωστόσο, οι επικριτές αντιτείνουν ότι η σεξουαλική εργασία απλώς μεταφέρθηκε στο εξωτερικό ή στο «υπόγειο». Η ίδια η σουηδική κυβέρνηση εκτιμά ότι το 80% των Σουηδών που πληρώνουν για σεξ το κάνουν εκτός χώρας.
Επιπλέον, οι διώξεις για αγορά σεξ αυξάνονται, αλλά το 2024 δεν υπήρξε ούτε μία καταδίκη για trafficking. Η αστυνομία επικεντρώνεται στους «πελάτες», αγνοώντας πολλές φορές τους πραγματικούς εκμεταλλευτές.
Το ψυχολογικό και κοινωνικό κόστος
Η θεωρητική βάση του σκανδιναβικού μοντέλου υποστηρίζει ότι οι περισσότερες ιερόδουλες εισέρχονται στο επάγγελμα λόγω τραυματικών εμπειριών ή φτώχειας, και χρειάζονται «απεξάρτηση» – όχι νομιμοποίηση. Σε πολλές περιπτώσεις αυτό είναι αλήθεια: ο Samuel Vahlund, για παράδειγμα, στράφηκε στην πορνεία μετά από σεξουαλική κακοποίηση και εξάρτηση από ουσίες. Πίστευε ότι συναινούσε, αλλά «απέκοπτε» τον εαυτό του κατά τη διάρκεια των επαφών.
Η Meghan Donevan, ερευνήτρια της σουηδικής οργάνωσης Talita, εντόπισε υψηλά ποσοστά παιδικής κακοποίησης και αυτοκτονικών τάσεων σε 120 άτομα που εργάστηκαν σε πορνογραφικό περιεχόμενο: το 88% είχε υποστεί σεξουαλική βία ως παιδί, το 69% είχε αποπειραθεί να αυτοκτονήσει.
Αντεπιχειρήματα και διεθνή παραδείγματα αποποινικοποίησης
Οι αντίπαλοι του μοντέλου προειδοποιούν ότι οδηγεί σε μεγαλύτερη περιθωριοποίηση και στιγματισμό, ιδίως για μετανάστριες και τρανς άτομα. Η European Sex Workers Rights Alliance υποστηρίζει ότι η νέα νομοθεσία θα καταστήσει ακόμη πιο αδύνατη την πρόσβασή τους σε υποστήριξη.
Αντίθετα, χώρες όπως το Βέλγιο, η Νέα Ζηλανδία και πολιτείες της Αυστραλίας (Βικτόρια, Κουίνσλαντ) ακολουθούν μια εντελώς διαφορετική διαδρομή: πλήρη αποποινικοποίηση και αναγνώριση της σεξουαλικής εργασίας ως επάγγελμα. Το 2022 το Βέλγιο έδωσε σεξουαλικά δικαιώματα, άδειες μητρότητας και συντάξεις στους εργαζομένους του χώρου. Το 2023 η Κόστα Ρίκα αναγνώρισε επισήμως τη σεξουαλική εργασία και θέσπισε ΑΦΜ και ΦΠΑ για τα έσοδα των sex workers.
Και τι γίνεται με το OnlyFans;
Το νομικό πλαίσιο για την «ψηφιακή πορνεία» είναι ακόμη πιο σύνθετο. Αν και ενέχει κινδύνους – π.χ. doxxing, εκμετάλλευση από πλατφόρμες ή studios – πολλοί εργαζόμενοι θεωρούν το διαδικτυακό σεξ πιο ασφαλές και με μεγαλύτερο έλεγχο από την πλευρά τους.
Η νομοθέτηση τέτοιων μορφών εργασίας θα πρέπει να βασίζεται σε στοιχεία και όχι σε ιδεολογικά σχήματα, λένε ειδικοί.
Η Σουηδία, αντί να ποινικοποιεί νέες μορφές, θα μπορούσε να μελετήσει εναλλακτικά μοντέλα με στόχο τη μείωση της βλάβης, την προστασία της υγείας και την κατοχύρωση των δικαιωμάτων – τόσο στον φυσικό όσο και στον ψηφιακό χώρο.
