Σε μια περιοδεία που συνδυάζει realpolitik, business και γεωπολιτική ανατροπή, ο Ντόναλντ Τραμπ επαναπροσδιορίζει τη στρατηγική των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, ανατρέποντας σταθερές δεκαετιών. «Δεν υπάρχουν πια μόνιμοι εχθροί», δηλώνει. Και ο κόσμος αλλάζει.
Η δήλωση αυτή –με ισχυρό ιστορικό και συμβολικό βάρος– ανατρέπει δεκαετίες αμερικανικής πολιτικής και προκαλεί αμηχανία σε παραδοσιακούς συμμάχους όπως το Ισραήλ. «Κάποιοι από τους πιο στενούς μας συμμάχους είναι χώρες με τις οποίες έχουμε πολεμήσει στο παρελθόν», είπε χαρακτηριστικά ο Τραμπ.
Η «ψήφος» στον Αλ Σαράα της Συρίας
Η σημαντικότερη εξέλιξη ήταν η συνάντηση με τον νέο πρόεδρο της Συρίας, Aχμέντ αλ-Σαράα, πρώην ηγέτη παρακλαδιού της Αλ Κάιντα, ο οποίος ανέλαβε την εξουσία τον Δεκέμβριο μετά την ανατροπή του Μπασάρ αλ Άσαντ. Η απόφαση για άρση κυρώσεων χαρακτηρίζεται από αναλυτές ως «μεγάλη ώθηση» στη Δαμασκό, την οποία ο Τραμπ κάλεσε, σύμφωνα με τον Λευκό Οίκο, να εξομαλύνει τις σχέσεις της με το Ισραήλ. Ο ίδιος ο Τραμπ αποτίμησε τη συνάντηση (την πρώτη μεταξύ Αμερικανού και Σύρου ηγέτη από το 2000) ως «σπουδαία».
O πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών συναντήθηκε σήμερα με τον προσωρινό πρόεδρο της Συρίας Aχμέντ Αλ-Σαράα στο Ριάντ, στο περιθώριο της επίσκεψής του στη Σαουδική Αραβία και των επαφών του με ηγέτες του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (GCC).
Η επιλογή αυτή έγινε παρά τις αντιρρήσεις εντός της αμερικανικής κυβέρνησης και τη σφοδρή αντίθεση του Ισραήλ, που θεωρεί τον Σαράα ακραίο ισλαμιστή. Ο ίδιος έχει αποκηρύξει την Αλ Κάιντα από το 2016 και είχε προηγουμένως περάσει πέντε χρόνια σε αμερικανική φυλακή στο Ιράκ. Τον Δεκέμβριο, οι ΗΠΑ αφαίρεσαν και την επικήρυξη 10 εκατ. δολαρίων που εκκρεμούσε εις βάρος του.
Από την πλευρά του ο Σύρος ηγέτης, ο οποίος απολαμβάνει της απόλυτης στήριξης του Τούρκου προέδρου, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, προσκάλεσε τους αμερικανικούς ενεργειακούς κολοσσούς να επενδύσουν στη χώρα του.
Το άνοιγμα στο Ιράν και το μήνυμα προς το Τελ Αβίβ
Ο Τραμπ δήλωσε έτοιμος να διαπραγματευτεί με την Τεχεράνη για περιορισμό του πυρηνικού της προγράμματος με αντάλλαγμα άρση κυρώσεων, επιμένοντας όμως πως δεν θα επιτρέψει στο Ιράν να αποκτήσει πυρηνικό όπλο. Προειδοποίησε ότι, αν δεν υπάρξει συμφωνία, το Ιράν θα αντιμετωπίσει «μαξιμαλιστική πίεση».
Η προσέγγιση αυτή θεωρείται πλήγμα για την ισραηλινή ηγεσία, η οποία ήδη δυσανασχετεί με την απόφαση του Τραμπ να μην επισκεφθεί το Ισραήλ στο πλαίσιο της περιοδείας του. Η άλλοτε «ειδική σχέση» Τραμπ – Νετανιάχου δεν φαίνεται να υφίσταται πια. Ο Αμερικανός πρόεδρος φέρεται να έχει εξοργιστεί με την επιμονή του Ισραηλινού πρωθυπουργού να συνεχίζει τον πόλεμο στη Γάζα. Και φαίνεται κυρίως να πιστεύει ότι ο Νετανιάχου δεν χωράει πια στα σχέδιά του.
Το «δώρο» σε Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν και Ερντογάν
Η άρση των κυρώσεων στη Συρία ήρθε κατόπιν «παρότρυνσης» του Σαουδάραβα διαδόχου Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν (MbS), ενώ αποτελούσε πάγιο αίτημα και του Τούρκου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος είχε μάλιστα τηλεδιάσκεψη με τον Τραμπ και τους ηγέτες Σαουδικής Αραβίας και Συρίας.
«Ω, τι κάνω για τον πρίγκιπα», είπε αστειευόμενος ο Τραμπ. Οι δύο άνδρες επέδειξαν θερμή προσωπική σχέση, εντελώς διαφορετική από την ψυχρότητα της επίσκεψης Μπάιντεν το 2022. Ο Τραμπ εξήρε επανειλημμένα τον πρίγκιπα: «Είναι απίστευτος άνθρωπος. Τον ξέρω χρόνια. Δεν υπάρχει κανένας σαν αυτόν». Δεν χρειάζεται να θυμίσουμε τους επαίνους του που προς τον Τούρκο πρόεδρο, ο οποίος βγαίνει επίσης εμφανώς κερδισμένος από τις εξελίξεις.
Η επίσκεψη είχε και έντονο οικονομικό και επιχειρηματικό χαρακτήρα. Ο Τραμπ ανακοίνωσε συμφωνίες ύψους 600 δισ. δολαρίων, συμπεριλαμβανομένων 142 δισ. για εξοπλιστικά συμβόλαια με 12 αμερικανικές αμυντικές εταιρείες και αγορά 100 Boeing από την Qatar Airways.
Παράλληλα, το Κατάρ χάρισε στις ΗΠΑ ένα πολυτελές Boeing 747-8, το οποίο πρόκειται να χρησιμοποιηθεί ως Air Force One και μελλοντικά να φιλοξενηθεί στη βιβλιοθήκη Τραμπ, προκαλώντας αντιδράσεις για πιθανούς κινδύνους διαφθοράς.
Αναθεώρηση χωρίς «βαλίτσα» – ο Τραμπ ως πραγματιστής
Η στρατηγική του Τραμπ μοιάζει λιγότερο ιδεολογική και περισσότερο πραγματιστική, όπως επισημαίνει και η Washington Post. Εγκαταλείποντας την πολιτική των «ατελείωτων πολέμων», αποφεύγει δαπανηρές επεμβάσεις, αναγνωρίζει τα όρια της αμερικανικής ισχύος και προτάσσει την οικονομική διάσταση.
«Δεν κουβαλάω βαλίτσα, αφήνω την πόρτα μου ανοιχτή και βλέπω τι θα προκύψει κάθε μέρα», έχει γράψει ο ίδιος. Αυτή η αυτοσχέδια διπλωματία, αν και απρόβλεπτη, του επιτρέπει να κινείται ευέλικτα σε περιοχές έντασης όπως η Υεμένη, η Ουκρανία, η Ινδία–Πακιστάν και πλέον το Ιράν.
Ο Τραμπ επιχειρεί να αναδιατάξει τη γεωπολιτική σκακιέρα της Μέσης Ανατολής, προσεγγίζοντας παλιούς αντιπάλους και ενισχύοντας δεσμούς με περιφερειακούς ηγέτες που έχουν πολιτικό και οικονομικό βάρος. Είτε πρόκειται για τον Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, τον Ερντογάν ή ακόμα και τον Άχμεντ αλ-Σάραα, ο Αμερικανός πρόεδρος δεν διστάζει να ξεπεράσει κόκκινες γραμμές της διπλωματίας.
Στο φόντο, η αβεβαιότητα των αγορών, η ανάγκη για νέες ροές κεφαλαίων και οι γεωπολιτικές ανακατατάξεις οδηγούν την Ουάσιγκτον σε έναν ρεαλιστικό αναπροσανατολισμό. Το δόγμα Τραμπ δεν καταργεί την ισχύ – απλώς την επαναδιατυπώνει μέσα από το πρίσμα της διαπραγμάτευσης και του οικονομικού συμφέροντος.
