Τους τελευταίους μήνες, δεκάδες έφηβοι, ακόμα και 14 ετών, έχουν συλληφθεί σε ολόκληρη την Ευρώπη με την κατηγορία ότι σχεδίαζαν επιθέσεις σε χώρους συναυλιών, εμπορικά κέντρα και λατρευτικούς τόπους, σύμφωνα με ρεπορτάζ της Wall Street Journal.
Στην Αυστρία, μια 14χρονη από το Μαυροβούνιο συνελήφθη τον Μάιο του περασμένου έτους, επειδή φέρεται να σχεδίαζε επίθεση κατά των «απίστων». Η αστυνομία κατέσχεσε από το σπίτι της ένα τσεκούρι, ένα μαχαίρι και προπαγανδιστικό υλικό του Ισλαμικού Κράτους. Ένας άλλος 14χρονος συνελήφθη τον Φεβρουάριο, καθώς σχεδίαζε επίθεση σε σιδηροδρομικό σταθμό, σύμφωνα με τις αυστριακές αρχές.
Τρεις συναυλίες της Τέιλορ Σουίφτ στη Βιέννη ακυρώθηκαν πέρυσι, όταν συνελήφθησαν τρεις ύποπτοι ηλικίας 17 έως 19 ετών για συνωμοσία σε μια «πλήρως ανεπτυγμένη» τρομοκρατική ενέργεια, που σύμφωνα με τη CIA θα μπορούσε να είχε στοιχίσει τη ζωή σε εκατοντάδες ανθρώπους.
Στρατολόγηση μέσω διαδικτύου
Οι νέοι έλκονται όλο και περισσότερο από διαδικτυακές κοινότητες που προωθούν ακραίες ιδέες, θεωρίες συνωμοσίας και βία. Ενώ οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν εδώ και χρόνια το πρόβλημα των ενόπλων επιθέσεων στα σχολεία, η Ευρώπη βλέπει πλέον να διαμορφώνεται μια νέα απειλή – με πυρήνα τον ισλαμιστικό εξτρεμισμό.
Πίσω από την κρίση της εφηβικής ριζοσπαστικοποίησης κρύβονται πολλοί παράγοντες: η άνευ προηγουμένου διάδοση της εξτρεμιστικής προπαγάνδας, εν μέρει λόγω της τεχνητής νοημοσύνης· η ισχυρή επιρροή των social media, όπως το TikTok, τα οποία διαθέτουν όλο και πιο εξελιγμένα εργαλεία για να κρατούν τους νέους καθηλωμένους· αλλά και η πολιτική αφύπνιση μιας γενιάς που διαμορφώνεται υπό το βάρος του πολέμου στη Γάζα.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Ασφάλειας του King’s College στο Λονδίνο, Πίτερ Νόιμαν, τα δύο τρίτα από τους 60 ισλαμιστές εξτρεμιστές που συνελήφθησαν σε όλη την Ευρώπη κατά τους πρώτους οκτώ μήνες μετά την έναρξη του πολέμου στη Γάζα (Οκτώβριος 2023) ήταν έφηβοι.
Η απειλή δεν περιορίζεται στον ισλαμιστικό χώρο. Τον Ιανουάριο, η βελγική αστυνομία συνέλαβε ένα 14χρονο αγόρι με νεοναζιστικές απόψεις, που σχεδίαζε επίθεση σε τέμενος. Το 1/3 των υποθέσεων τρομοκρατίας στο Βέλγιο την περίοδο 2022–2024 αφορούσε ανήλικους. Στη Βρετανία, σχεδόν ένας στους πέντε υπόπτους για τρομοκρατία είναι παιδί. Κατά την πανδημία, οι συλλήψεις για τρομοκρατία μειώθηκαν σε όλες τις ηλικίες – εκτός από μία: τα παιδιά.
Πώς «μπερδεύεται» η ακροδεξιά και η «λευκή υπεροχή» με τη τζιχαντιστική προπαγάνδα
«Αυτό που είναι καινούργιο, είναι ο αριθμός των νεαρών που εμπλέκονται άμεσα στον σχεδιασμό βίαιων επιθέσεων – και μάλιστα πολύ νεαρών», λέει στη WSJ ο Τομά Ρενάρ, διευθυντής του International Centre for Counter-Terrorism στη Χάγη.
Οι περισσότεροι ριζοσπαστικοποιούνται διαδικτυακά, γεγονός που καθιστά δύσκολο τον εντοπισμό τους. Το 93% των φονικών επιθέσεων στη Δύση την τελευταία πενταετία έγινε από «μοναχικούς λύκους», σύμφωνα με το Institute for Economics and Peace. Ο μέσος χρόνος ριζοσπαστικοποίησης το 2002 ήταν 16 μήνες· το 2015 είχε ήδη μειωθεί κατά 40%. Σήμερα, αρκούν μερικές εβδομάδες.
Οι ιδεολογίες στο διαδίκτυο είναι ρευστές: οι απόψεις συχνά συγχέονται, με κοινό υπόβαθρο τον μισογυνισμό, τον αυταρχισμό και την πίστη στη βία. Νεαροί λευκοί υπερασπιστές της υπεροχής της φυλής θαυμάζουν το Ισλαμικό Κράτος. Νέοι τζιχαντιστές υιοθετούν την αισθητική και τη ρητορική της ακροδεξιάς. Οι τρομοκρατικές οργανώσεις δεν δίνουν εντολές – πλημμυρίζουν τα social media με προπαγάνδα, δίνοντας στους νέους ιδεολογικό πλαίσιο και έμπνευση.
Η υπόθεση Γκαντάεφ
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα της νέας γενιάς εξτρεμιστών δικάζεται σήμερα στο Βέλγιο. Ο 19χρονος Τσετσένος πρόσφυγας Αμπντούλ Κερίμ Γκαντάεφ δεν έχει ξεπεράσει την απέλαση του πατέρα του από τη Γαλλία στη Ρωσία πριν από τέσσερα χρόνια. Αποξενώθηκε από το σχολείο και βυθίστηκε σε διαδικτυακές κοινότητες. Δημοσίευε απειλές τύπου «Bataclan 2.0», παραπέμποντας στην επίθεση του 2015 στο Παρίσι με 90 νεκρούς.
Η βελγική αστυνομία τον συνέλαβε μαζί με άλλους τρεις ανήλικους (ηλικίας 15–17). Στο τηλέφωνό του βρέθηκαν έρευνες για το Bataclan, το Charlie Hebdo, αλλά και φωτογραφία από το αποκεφαλισμένο κεφάλι του Γάλλου καθηγητή Πατί – θύμα τρομοκρατικής επίθεσης το 2020 από έναν επίσης Τσετσένο έφηβο. Στο δικαστήριο, ο Γκαντάεφ, με νευρική συμπεριφορά και παιδικό παρουσιαστικό, είπε: «Δεν νόμιζα ότι έκανα κάτι κακό».
Οι ανήλικοι οργανώνονταν μέσω του κρυπτογραφημένου app Signal. Συζητούσαν πώς θα αποκτήσουν όπλα και αντάλλασσαν φωτογραφίες του στόχου – της συναυλιακής αίθουσας Botanique στις Βρυξέλλες. Ο Γκαντάεφ φέρεται να δήλωσε ότι θα συμμετείχε «αν η επίθεση είναι καλά οργανωμένη».
Η βελγική εισαγγελία ζητά επταετή ποινή. Οι συνήγοροί του ισχυρίζονται ότι επρόκειτο για «performative» ρητορική, προβολή χωρίς πρόθεση πράξης – γεγονός που αναδεικνύει και το βασικό δίλημμα για τις Αρχές: πότε το μίσος μετατρέπεται σε δράση.
Η νέα γενιά της βίας είναι ήδη εδώ
Το 2023 σημειώθηκαν 120 τρομοκρατικά περιστατικά στην ΕΕ – τετραπλασιασμός σε σχέση με το 2022. Οι θάνατοι από τρομοκρατία αυξήθηκαν στη Δύση κατά 61%, ενώ οι επιτυχημένες επιθέσεις διπλασιάστηκαν.
Οι ΗΠΑ δεν δημοσιοποιούν στοιχεία για την ηλικία των υπόπτων, όμως οι ειδικοί βλέπουν παράλληλες τάσεις: η Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν μπορεί να εξήγαγαν τζιχαντιστική ιδεολογία, αλλά οι ΗΠΑ εξάγουν πλέον ακροδεξιό εξτρεμισμό.
«Το διαδίκτυο προσφέρει άφθονες ευκαιρίες στους εξτρεμιστές να προσεγγίσουν νέους μέσω φαινομενικά αθώων apps ή gaming platforms», εξηγεί εκπρόσωπος του FBI.
Οι περισσότεροι νέοι ριζοσπαστικοποιούνται όχι λόγω ιδεολογίας, αλλά λόγω προσωπικών τραυμάτων, ψυχολογικής πίεσης, μοναξιάς και απομόνωσης. Το TikTok, το YouTube και τα games γίνονται πύλες σε εξτρεμιστικές κοινότητες. Ο αλγόριθμος προτείνει όλο και πιο βίαιο περιεχόμενο. Η τεχνητή νοημοσύνη επιταχύνει τη ριζοσπαστικοποίηση, προσφέροντας «στρατολόγηση» με εικόνες και βίντεο που χτυπούν κατευθείαν στο θυμικό.
«Η τεχνητή νοημοσύνη κάνει πια αυτό που κάποτε έκανε ένας χαρισματικός στρατολόγος. Μόνο που το κάνει εκατό φορές πιο αποτελεσματικά», επισημαίνει στη WSJ η Τζούλια Έμπνερ, ειδικός στην online ριζοσπαστικοποίηση στο Institute for Strategic Dialogue και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
