Ύστερα από μήνες διαβουλεύσεων, εντάσεων και παρασκηνιακών πιέσεων, Ουάσιγκτον και Κίεβο κατέληξαν σε συμφωνία – ορόσημο για τον φυσικό πλούτο της Ουκρανίας.
Η συμφωνία προβλέπει τη δημιουργία επενδυτικού ταμείου για την αξιοποίηση κοιτασμάτων ορυκτών, πετρελαίου και φυσικού αερίου, με ισότιμη συμμετοχή ΗΠΑ και Ουκρανίας, και αναμένεται να αποτελέσει θεμέλιο μιας μακρόπνοης οικονομικής συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών.
Το Ταμείο και η διαχείριση των εσόδων
Βάσει της συμφωνίας, τα έσοδα θα μοιράζονται 50/50, η ιδιοκτησία των πόρων παραμένει στην Ουκρανία και δεν επιβάλλονται φόροι ούτε από την αμερικανική ούτε από την ουκρανική πλευρά.
Το Ταμείο θα διοικείται από ένα κοινό συμβούλιο, με τρία μέλη από κάθε χώρα, ενώ οι ΗΠΑ θα συμβάλλουν τόσο με κεφάλαια όσο και με τεχνολογία. Η Ουάσιγκτον θα έχει προνομιακή πρόσβαση σε επενδύσεις σχετικές με τα σπάνια ορυκτά της Ουκρανίας, και δικαίωμα πρώτης προτίμησης σε μελλοντικά projects.
Παρότι αρχικά υπήρχαν ανησυχίες για αμερικανικές απαιτήσεις «αποικιακού χαρακτήρα», το τελικό κείμενο είναι αισθητά πιο ευνοϊκό για την Ουκρανία. Οι πρώτες ροές εσόδων αναμένεται να επανεπενδυθούν σε έργα υποδομής και ανασυγκρότησης, χωρίς διανομή κερδών για τουλάχιστον μία δεκαετία.
Η Ουάσιγκτον προβάλλει τη συμφωνία ως μήνυμα προς τη Μόσχα: ότι η Ουκρανία παραμένει κυρίαρχη, ελεύθερη και αναπτυσσόμενη. Ο Τραμπ, από την πλευρά του, μίλησε για «συμβολική αποπληρωμή» της αμερικανικής βοήθειας προς το Κίεβο και προέβλεψε ότι η παρουσία αμερικανικών εταιρειών στην Ουκρανία θα λειτουργήσει αποτρεπτικά για «κακόβουλους δρώντες».
Η ανακοινωθείσα συμφωνία πρέπει ακόμη να επικυρωθεί από τη Βουλή της Ουκρανίας, ενώ δεν είναι σαφές αν ενσωματώνει ρητή εγγύηση ασφαλείας από την Ουάσιγκτον — κάτι που ο Ζελένσκι επεδίωκε σθεναρά.
Ο ορυκτός πλούτος της Ουκρανίας
Η Ουκρανία διαθέτει περίπου το 5% των παγκόσμιων αποθεμάτων κρίσιμων πρώτων υλών, σύμφωνα με εκτιμήσεις του Κιέβου. Οι πόροι αυτοί, που βρίσκονται στο υπέδαφος της χώρας αλλά σε μεγάλο βαθμό παραμένουν ανεκμετάλλευτοι, αποτελούν κλειδί για τη μετάβαση σε μια πράσινη οικονομία και για τη στρατηγική ανεξαρτησία της Δύσης από χώρες όπως η Κίνα και η Ρωσία.
- Γραφίτης: Με 19 εκατ. τόνους αποδεδειγμένων αποθεμάτων, η Ουκρανία συγκαταλέγεται στις 5 κορυφαίες χώρες παγκοσμίως. Ο γραφίτης είναι κρίσιμος για τις μπαταρίες ηλεκτρικών οχημάτων.
- Λίθιο: Η χώρα διαθέτει το 30% των κοιτασμάτων της Ευρώπης, αλλά κανένα από αυτά δεν έχει ακόμη αξιοποιηθεί.
- Τιτάνιο: Το 7% των ευρωπαϊκών αποθεμάτων βρίσκεται στην Ουκρανία. Το ελαφρύ αυτό μέταλλο χρησιμοποιείται σε αεροναυπηγική και βιομηχανικές εφαρμογές.
- Σπάνιες γαίες: Αν και δεν έχουν πλήρως αποχαρτογραφηθεί, η Ουκρανία υποστηρίζει πως διαθέτει σημαντικά αποθέματα. Οι σπάνιες γαίες είναι απαραίτητες για ανεμογεννήτριες, ηλεκτρονικά, οπλικά συστήματα και υποδομές υψηλής τεχνολογίας.
- Άλλα μέταλλα: Χαλκός, νικέλιο, κοβάλτιο, μαγγάνιο, άργυρος, μόλυβδος, ουράνιο και βηρύλλιο εντοπίζονται σε σημαντικές ποσότητες.
Ωστόσο, σύμφωνα με έκθεση της SecDev, το 63% των ουκρανικών ανθρακωρυχείων και το 50% των αποθεμάτων σε μαγγάνιο, ταντάλιο, καίσιο και σπάνιες γαίες βρίσκονται σήμερα σε περιοχές που ελέγχει η Ρωσία.
Αυτό προσδίδει στο γεωοικονομικό παιχνίδι χαρακτήρα μηδενικού αθροίσματος: ό,τι χάνει η Ουκρανία, το κερδίζει η Μόσχα.
Τι επιδιώκει η Ουάσιγκτον, τι κερδίζει η Ουκρανία
Η συμφωνία εντάσσεται στην ευρύτερη στρατηγική των ΗΠΑ να απεξαρτηθούν από την κινεζική κυριαρχία σε σπάνιες γαίες και κρίσιμες πρώτες ύλες.
Η Κίνα ελέγχει περίπου το 75% της παγκόσμιας αγοράς, και τα τελευταία χρόνια έχει περιορίσει δραστικά τις εξαγωγές προς τη Δύση. Τον Δεκέμβριο, επέβαλε πλήρη απαγόρευση εξαγωγών ορισμένων σπάνιων γαιών προς τις ΗΠΑ, κλιμακώνοντας τον εμπορικό πόλεμο με την Ουάσιγκτον.
Παράλληλα, η συμφωνία δίνει στις ΗΠΑ στρατηγικό έρεισμα στην Ουκρανία: όχι μόνο γεωπολιτικό, αλλά και οικονομικό. Όσο μεγαλύτερη η αμερικανική συμμετοχή σε projects εξόρυξης, τόσο ισχυρότερο και το αντικίνητρο για τη Ρωσία να επιχειρήσει νέες καταλήψεις ή καταστροφή υποδομών.
Προκλήσεις και επόμενα βήματα
Η υλοποίηση της συμφωνίας δεν θα είναι απλή. Περίπου το 25% της ουκρανικής επικράτειας είναι μολυσμένο με νάρκες, κυρίως στα ανατολικά. Η αποναρκοθέτηση είναι προϋπόθεση για την εξόρυξη. Επιπλέον, μόλις το 15% των γνωστών κοιτασμάτων αξιοποιούνταν ενεργά πριν το 2022, λόγω έλλειψης επενδύσεων.
Παρότι η συμφωνία δεν προσφέρει άμεση απόδοση, η είσοδος της αμερικανικής τεχνολογίας, χρηματοδότησης και τεχνογνωσίας μπορεί να μεταμορφώσει τον εξορυκτικό τομέα της Ουκρανίας.
Όπως δήλωσε η επικεφαλής της Geological Investment Group, «με τα κεφάλαια και τις τεχνολογίες των ΗΠΑ, μπορούμε να δημιουργήσουμε θέσεις εργασίας, εισόδημα και να αναπτύξουμε τη μεταπολεμική Ουκρανία».
Η ρωσική αντίδραση
Η Μόσχα παρακολουθεί στενά τη συμφωνία ΗΠΑ–Ουκρανίας, αν και επίσημα δεν έχει εκδώσει ανακοίνωση. Ο Βλαντίμιρ Πούτιν, σε συνέντευξή του νωρίτερα φέτος, είχε διαβεβαιώσει ότι «η Ρωσία διαθέτει σημαντικά περισσότερους πόρους απ’ ό,τι η Ουκρανία» και ότι είναι «έτοιμη να προσφέρει τη συνεκμετάλλευση των φυσικών της πόρων σε αμερικανούς εταίρους», εννοώντας προφανώς τα κατεχόμενα ουκρανικά εδάφη.
Πρόκειται για ευθεία αμφισβήτηση της ουκρανικής κυριαρχίας και ταυτόχρονα για προσπάθεια υπονόμευσης της συμφωνίας. Ειδικοί επισημαίνουν ότι ο έλεγχος των στρατηγικών αποθεμάτων αποτελεί πλέον βασικό εργαλείο του Κρεμλίνου στον πόλεμο φθοράς: όχι μόνο για την ενίσχυση της ρωσικής οικονομίας, αλλά και για την επαναχάραξη των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού.
Ορισμένοι ρώσοι αξιωματούχοι, εκτός μικροφώνου, περιέγραψαν τη συμφωνία ΗΠΑ–Ουκρανίας ως «νομιμοποίηση της λεηλασίας από τους Αμερικανούς», μια ρητορική που παραπέμπει ευθέως σε σοβιετικού τύπου αφήγημα.
