«Ο Πάπας εκοιμήθη, ζήτω ο νέος Πάπας». Φρενήρεις και παράξενες μέρες ζει το Βατικανό, όπου η θλίψη για την απώλεια του Πάπα Φραγκίσκου συνυπάρχει πλέον με τις σκέψεις για τη διαδοχή του. Σε ένα εξαιρετικά περίπλοκο παγκόσμιο σκηνικό και με μια βαθιά διχασμένη Καθολική Εκκλησία.
Το Βατικανό οδεύει προς ένα κονκλάβιο σε τρεις εβδομάδες, στο οποίο έχουν ήδη εμφανιστεί 15 παπικοί υποψήφιοι και το ερώτημα είναι αν ο διάδοχος του Φραγκίσκου θα πορευτεί στα χνάρια του ή θα αλλάξει ρότα. Ο νέος Ποντίφικας θα πρέπει να κρατήσει το τιμόνι του Καθολικής Εκκλησίας σε αχαρτογράφητες θάλασσες, ίσως όπως κανένας από τους πρόσφατους προκατόχους του.
«Ο Φραγκίσκος ήταν ένας Πάπας που ήθελε μια πραγματικά Οικουμενική Εκκλησία, ικανή να αντισταθεί στους ανέμους του χρόνου, να απορρίψει τη βία και τον πόλεμο», λέει στη Ναυτεμπορική βετεράνος Ιταλός διπλωμάτης, γνώστης της «εσωτερικής αυλής» στο Βατικανό. «Αυτό που μένει ως κληρονομιά από τον Πάπα Φραγκίσκο ήταν η ανάγκη να ενώσει τον κόσμο, να συνδυάσει τους κόκκους της παγκόσμιας πολιτικής και να εκτονώσει τις συγκρούσεις που σημαδεύουν την εποχή μας, της οποίας οι αθώοι είναι οι πρώτοι που πληρώνουν το τίμημα», λέει ο διπλωμάτης, που θέλει να διατηρήσει την ανωνυμία του. «Ο Φραγκίσκος αντιστάθηκε στον άνεμο του χρόνου, για να χρησιμοποιήσω τη φόρμουλα του Καμύ, που στην εποχή μας είναι ένας αέρας πολέμου, επανεξοπλισμών, βίας και κρίσης των μεγάλων ιδεών και δογμάτων που έχουν σημαδέψει στη σύγχρονη ιστορία τη δυνατότητα απελευθέρωσης της ανθρωπότητας»
Αχαρτογράφητα νερά
Σε μια άκρως γεωπολιτική φάση της ιστορίας, φαίνεται δύσκολο για το επόμενο κονκλάβιο να αγνοήσει τις προκλήσεις που θα πρέπει και θα θέλει να αντιμετωπίσει ο νέος Πάπας. Από την Αμερική του Ντόναλντ Τραμπ μέχρι την Κίνα, από τη Μέση Ανατολή έως την υποσαχάρια Αφρική, η ατζέντα της Αγίας Έδρας ήταν ξεκάθαρη.
Όπως έγραψε ο ο Τζον Αλεν, εκδότης του περιοδικού Crux , που ειδικεύεται στην κάλυψη του Βατικανού, με τον Πάπα Φραγκίσκο η Εκκλησία πλέον «έχει σημασία, μετράει»
Οι πάπες καλούνται να ηγηθούν τόσο ad extra όσο και ad intra , δηλαδή στον ευρύτερο κόσμο και στο εσωτερικό της Καθολικής Εκκλησίας. Και στα δύο μέτωπα, ο Φραγκίσκος ήταν ένας παράγοντας αλλαγής.
Ο Φραγκίσκος είχε τέσσερις βασικές προτεραιότητες:
-Την προστασία του περιβάλλοντος
-Τους μετανάστες και τους πρόσφυγες.
-Τον διασκεθρησκειακό διάλογο, ειδικά με το Ισλάμ
-Και την προσπάθεια επίλυσης των συγκρούσεων και εδραίωσης της ειρήνης σε όλον τον κόσμο- από την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία μέχρι την Ουκρανία και τη Γάζα.
«Ο Φραγκίσκος ήταν ο πρώτος πραγματικά πολυμερής Πάπας της ιστορίας. Για τον πόλεμο στην Ουκρανία, για παράδειγμα, ο Φραγκίσκος πήρε μια ουσιαστική θέση, πιο κοντά σε αυτή της Κίνας, της Ινδίας και της Βραζιλίας, παρά σε εκείνη της Ουάσιγκτον, του Λονδίνου ή των Βρυξελλών, εκφράζοντας συμπόνια για τα Ουκρανικά θύματα, αλλά αρνούμενος να καταδικάσει τη Ρωσία κατηγορηματικά και υποδηλώνοντας ότι μπορεί να ευθύνεται εν μέρει το ΝΑΤΟ. «Συνολικά, γράφει ο Τζον Αλεν, «η φιλοδοξία του Πάπα ήταν να εμπνεύσει μια εκδοχή του 21ου αιώνα της διαδικασίας του Ελσίνκι της δεκαετίας του 1970, η οποία συνέβαλε στο να μειώσει τις εντάσεις στο απόγειο του Ψυχρού Πολέμου».
Αποτέλεσμα της πολυμέρειας του Φραγκίσκου ήταν μια περιστασιακά τεταμένη σχέση με την Αμερική. Όπως πολλοί λατινοαμερικανοί ιεράρχες, ο Αργεντίνος Πάπας ανέλαβε τα καθήκοντά του, διατηρώντας μια αμφίθυμη στάση απέναντι στις Ηνωμένες Πολιτείες, δεδομένης της ιστορίας τους στην περιοχή. Σε όλη τη διάρκεια της παπικής του θητείας, μερικές από τις πιο έντονες επικρίσεις κατά του Φραγκίσκου προέρχονταν από Αμερικανούς συντηρητικούς, τόσο κοσμικούς όσο και Καθολικούς.
Αξίζει να σημειωθεί μάλιστα ότι πριν την επίσημη ανάληψη της εξουσίας από τον πρόεδρο Τραμπ, ο Φραγκίσκος διόρισε τον φιλελεύθερο καρδινάλιο του Σαν Ντιέγκο, Ρόμπερτ Μακ Ιλρόι ως τον κύριο συνομιλητή της αμερικανικής εκκλησίας με την κυβέρνηση Τραμπ. Ο Μακ Ιλρόι είναι υπέρ των μεταναστών και ισχυρός επικριτής της κοινωνικής ανισότητας.
Μια άλλη χώρα που αισθάνθηκε συχνά θιγμένη από τον Πάπα Φραγκίσκο ήταν το Ισραήλ, ηγετικά στελέχη του οποίου κατηγόρησαν τον Ποντίφικα για ψευδή ηθική ισοδυναμία , καθώς καταδίκασε τόσο τις τρομοκρατικές επιθέσεις της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023, όσο και τις σφαγές στη Γάζα. Αρκετοί Εβραίοι ηγέτες κατηγόρησαν μάλιστα τον Φραγκίσκο ότι πυροδότησε μια «κρίση» στις εβραιοκαθολικές σχέσεις.
« Στην πραγματικότητα, ο Πάπας Φραγκίσκος ήταν εκείνος ο άνθρωπος που τραγουδούσε στην εποχή μας, ακόμα κι αν η μελωδία του δεν ήταν πάντα μουσική στα αυτιά όλων. Αυτός ο ποντίφικας από τα «άκρα της γης» έστειλε έναν στρατό από «ιεραποστόλους του ελέους» ,από την πολιορκητική, φρουρά που ήταν η Καθολική Εκκλησία πριν από την εκλογή του», λέει ο Τζον Αλεν .
Βατικανό και γεωπολιτική
Για την ιστορία πάντως, το Βατικανό συνδέθηκε συχνά με την παγκόσμια γεωπολιτική σκηνή. Ο Πολωνός Πάπας Ιωάννης Παύλος Β`, που εξελέγη τον Οκτώβριο του 1978 φαίνεται ξεκάθαρα από την ιστορία ότι είχε «επιλεγεί» από μια εξελισσόμενη γεωπολιτική κατάσταση. Σπάζοντας μάλιστα την παράδοση ο Πάπας να είναι Ιταλός, ο κατά κόσμον Κάρολος Ιωσήφ Βοϊτίλα -Ιωάννης Παύλος Β` -διαδραμάτισε ρόλο στην πτώση της ΕΣΣΔ.Το 1978, άλλωστε, η Πολωνία ήταν ακόμη δορυφόρος της ΕΣΣΔ .
Εβδομήντα πέντε χρόνια νωρίτερα επίσης-στο πρώτο Κονκλάβιο του 20ου αιώνα – η ευρωπαϊκή γεωπολιτική είχε παίξει έναν εξίσου ισχυρό αλλά αντίθετο ρόλο. Το 1903 η Αυτοκρατορία των Αψβούργων άσκησε βέτο στην εκλογή του φιλογάλλου Καρδινάλιου, Μαριάνο Ραμπόλα, και επέβαλε έναν από τους υπηκόους της, τον πατριάρχη της Βενετίας, Τζουζέπε Μελχιόρε Σάρτο ως Πάπα Πίου Ι. Με τον θάνατό του το 1914, η Καθολική Εκκλησία έδειξε ότι είχε εισέλθει στον Εικοστό αιώνα ,χωρίς την αδράνεια του 19ου αιώνα.
Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος είχε ξεκινήσει λίγες εβδομάδες νωρίτερα και το Κονκλάβιο εξέλεξε Πάπα τον Αρχιεπίσκοπο της Μπολόνια, Τζιάκομο Ντάλα Κιέζα ως Βενέδικτο XV. Ο Πάπας είχε απευθύνει μάλιστα την περίφημη έκκληση του 1917 κατά της «άχρηστης σφαγής», η οποία στο μεταξύ είχε γίνει πιο τρομακτική από ποτέ στην ιστορία. Η ποιμαντική κραυγή πόνου του Βενέδικτου XV συνέπεσε σε πολλά, με τα «Δεκατέσσερα Σημεία» με τα οποία ο τότε Πρόεδρος των ΗΠΑ Γούντροου Γουίλσον υπαγόρευσε τις συνθήκες ειρήνης σε μια κατεστραμμένη Ευρώπη, δύο χρόνια αργότερα.
Η γεωπολιτική υπαγόρευσε το προφίλ ενός Πάπα ακόμα και το 1939, όταν ήδη χτυπούσαν τα τύμπανα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το Κονκλάβιο σε μια αστραπιαία σύσκεψη, εξέλεξε τότε τον Εουτζένιο Πατσέλι , υπουργό Εξωτερικών του Βατικανού, ως Πάπα Πίο IB’, που κατηγορήθηκε πώς δεν είχε το κουράγιο να υψώσει το ανάστημά του εναντίον των Ναζί ούτε συμπαραστάθηκε στους διωκόμενους Εβραίους.
Διαβάστε ακόμη
Φραγκίσκος: Ο πορτιέρης που έγινε Πάπας και άλλαξε την Εκκλησία
Παπικό Κονκλάβιο: Η μοναδική διαδικασία και το πρωτόκολλο της «απόλυτης μυστικότητας»
