Ο καρκίνος της γυναίκας είναι μια πολύπλοκη νόσος και διαχωρίζεται στον γυναικείο καρκίνο που αφορά στον καρκίνο του μαστού και στον γυναικολογικό που αφορά στο γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα όπως είναι ο καρκίνος των ωοθηκών και ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας. Ωστόσο, όλες οι μορφές είναι αντιμετωπίσιμες, αρκεί να υπάρχει πρόληψη και έγκαιρη διάγνωση, όπως επεσήμαναν οι επιστήμονες με αφορμή την επίσημη παρουσίαση της πανελλαδικής καμπάνιας ενημέρωσης και πρόληψης για τον καρκίνο της γυναίκας της Roche, «for HER».
Φτάσαμε στο 2016 και ακόμα μιλάμε για επάρατη και ανίατη νόσο, δημιουργώντας μια λάθος αντίληψη και αυξάνοντας τα ταμπού, επεσήμανε η Δρ. Ελένη Γαλάνη, Ογκολόγος – Παθολόγος, Αναπληρώτρια Διευθύντρια Β´ Ογκολογικής κλινικής Metropolitan Hospital, Μέλος ΔΣ ΕΟΠΕ.
Σύμφωνα με την κα Γαλάνη, η νόσος αντιμετωπίζεται πλέον σε πολλές μορφές της ενώ όλα τα στατιστικά δείχνουν ότι η θνητότητα από τη νόσο έχει μειωθεί παρόλο που έχουν αυξηθεί τα περιστατικά. Ο βασικός λόγος είναι η έγκαιρη διάγνωση ενώ έχουν βελτιωθεί κατά πολύ και οι θεραπευτικές επιλογές. Νέα φάρμακα και εξατομικευμένες θεραπείες έχουν δώσει στα χέρια των επιστημόνων υγείας ένα δυνατό όπλο να αντιμετωπίσουν τη νόσο.
«Τόσο ο πρώιμος όσο και ο προχωρημένος καρκίνος του μαστού κατά κανόνα γίνονται καλά», σημείωσε η κα Γαλάνη και πρόσθεσε, «ακόμα και αν κάνει μετάσταση αυτό δε σημαίνει απαραίτητα ότι η γυναίκα θα πεθάνει». Ωστόσο, η κα Γαλάνη επεσήμανε ότι οι ελληνίδες έχουν μια πολύ αρνητική πρωτιά σε σχέση με τις γυναίκες άλλων χωρών. Είναι πρωταθλήτριες στο κάπνισμα και ενώ σε όλε στις πολιτισμένες χώρες τα ποσοστά καπνιστριών μειώνονται, δυστυχώς στη χώρα μας αυξάνονται γεωμετρικά.
Η πρόληψη του καρκίνου θέλει απλά καθημερινά πράγματα, τόνισε η γιατρός. Αν τροποποιήσουμε την καθημερινότητά μας μειώνοντας ή και σταματώντας εντελώς το κάπνισμα, βάζοντας την άσκηση στη ζωή μας, προσπαθώντας να κάνουμε μια πιο υγιεινή διατροφή και αποφεύγοντας την κατανάλωση αλκοόλ, τότε θα έχουμε ένα καλό σωματικό βάρος που παίζει μεγάλο ρόλο και θα μπορέσουμε να κρατήσουμε όσο γίνεται τη νόσο μακριά. Μελέτες των τελευταίων ετών, έχουν δείξει όπως είπε, ότι ακόμα και 1 ποτήρι αλκοόλ ημερησίως είναι επιβαρυντικός παράγοντας ενώ, διαφάνηκε ότι γυναίκες που έχουν χειρουργηθεί και συνεχίζουν να καπνίζουν μετά την επέμβαση είχαν τις περισσότερες πιθανότητες να υποτροπιάσουν.
Ο Καθηγητής Μαιευτικής και Γυναικολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Διευθυντής της Δ’ Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής και Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Έρευνας και Αντιμετώπισης του Ιού των Θηλωμάτων (HPV) κ. Θεόδωρος Αγοραστός επεσήμανε την ανάγκη της πρόληψης, ειδικά όταν υπάρχει, όπως είπε και έφερε χαρακτηριστικό παράδειγμα τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, ο οποίος αντιμετωπίζεται προληπτικά μέσω του εμβολίου καθώς και του μοριακού τεστ (HPV TEST) και παρόλα αυτά οι γυναίκες είναι επιφυλακτικές ή αδιάφορες.
«Με τα δύο αυτά «όπλα» μπορούμε να ελαττώσουμε σημαντικά ή και να εξαλείψουμε τον καρκίνο τραχήλου της μήτρας, καθώς και τις πρώτες ενδείξεις για νέα μέθοδο πληθυσμιακού ελέγχου για την πρόληψη του καρκίνου των ωοθηκών», σημείωσε ο καθηγητής και συνέχισε. Αυτές οι επαναστατικές καινοτόμες προσεγγίσεις ενδυναμώνουν τις προοπτικές ουσιαστικής θωράκισης των γυναικών από τους πλέον συχνούς καρκίνους και προσφέρουν νέες αισιόδοξες προοπτικές όσον αφορά στην προστασία της υγείας τους από μεγαλύτερες απειλές». Τόνισε μάλιστα ότι χώρες όπως η Ολλανδία, η Αυστραλία ακόμα και η Τουρκία προσανατολίζονται στο να γίνει πρώτης προτεραιότητας το HPV test, ενώ η χώρα με τα καλύτερα αποτελέσματα ήταν και είναι η Φινλανδία και αυτό λόγω πρόληψης και έγκαιρης διάγνωσης.
«Στην προσπάθεια για την σωστή και επιτυχή αντιμετώπιση των διαφορετικών μορφών του γυναικείου και γυναικολογικού καρκίνου, η γνώση και η έγκυρη ενημέρωση των ίδιων των γυναικών αποτελεί πρωταρχικό και καθοριστικό παράγοντα. Ο ρόλος μας ως εξειδικευμένοι επιστήμονες στον καρκίνο εκτείνεται – πολύ πέρα από τη θεραπευτική αντιμετώπιση – στην ευαισθητοποίηση του κοινού για την έγκαιρη διάγνωση και αποτελεσματική θεραπεία των συγκεκριμένων καρκίνων, που στην πλειοψηφία θα μπορούσαν να προληφθούν» τόνισαν οι ομιλητές.
Επιδημιολογικά στοιχεία των καρκίνων των γυναικών
Ο καρκίνος του μαστού
Όπως αναφέρουν οι ειδικοί, ο καρκίνος του μαστού είναι η πιο κοινή μορφή καρκίνου στις γυναίκες καθώς παγκοσμίως περισσότερες από 1,6 εκ. γυναίκες διαγιγνώσκονται με την νόσο ετησίως. Στην Ευρώπη περισσότερες από 450.000 διαγιγνώσκονται με καρκίνο του μαστού και περίπου 140.000 χάνουν τη ζωή τους από τη νόσο σε ετήσια βάση. Σύμφωνα με επιδημιολογικά στοιχεία που προκύπτουν από το πανελλήνιο αρχείο νεοπλασιών των παθολογοανατομικών εργαστηρίων για το 2011 η επίπτωση του καρκίνου του μαστού εκτιμάται στα 6.454 περιστατικά (στοιχεία από το 97-98% του συνόλου των εργαστηρίων). Το 27-28% των γυναικών αυτών είναι ηλικίας κάτω των 50 ετών ενώ το 45% των γυναικών που θα διαγνωσθούν με καρκίνο του μαστού θα προβούν σε μαστεκτομή.
Εφόσον ο καρκίνος του μαστού διαγνωστεί και αντιμετωπιστεί έγκαιρα, η πρόγνωση είναι πολύ καλή. Ωστόσο, και ο μεταστατικός καρκίνος του μαστού αντιμετωπίζεται ικανοποιητικά και στην περίπτωση του HER2 θετικού μεταστατικού καρκίνου του μαστού η διάμεση επιβίωση μπορεί να ξεπεράσει τα πέντε έτη.
Ο HER2-θετικός καρκίνος του μαστού
Περίπου μία στις πέντε γυναίκες που διαγιγνώσκονται με καρκίνο του μαστού, θα έχουν έναν τύπο που λέγεται HER2-θετικός καρκίνος του μαστού και αντιπροσωπεύει το 18–20% όλων των περιπτώσεων καρκίνου του μαστού. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα επιθετική μορφή της νόσου, η οποία, αν αφεθεί χωρίς θεραπεία, σχετίζεται με γρηγορότερη επιδείνωση της νόσου καθώς και με μικρότερα ποσοστά συνολικής επιβίωσης σε σχέση με άλλους τύπους της ασθένειας. Ο HER2 είναι μία διαμεμβρανική πρωτεΐνη που ανήκει στην οικογένεια των υποδοχέων του επιδερμικού αυξητικού παράγοντα (EGF). Εμπλέκεται στις οδούς μεταγωγής σήματος που οδηγούν τελικά σε κυτταρική επιβίωση, διαίρεση και διαφοροποίηση των κυττάρων. Στα καρκινικά κύτταρα, η αυξημένη έκφραση του HER2 υποδοχέα μπορεί να οδηγήσει σε ταχύτερη εξέλιξη της νόσου, μειωμένη επιβίωση και μεγαλύτερη πιθανότητα υποτροπής
Καθώς η νόσος εξελίσσεται, η διαχείρισή της γίνεται ακόμα πιο περίπλοκη και οι θεραπευτικές επιλογές περιορίζονται σημαντικά σε σχέση με τα πρώιμα στάδια. Το γεγονός αυτό υπογραμμίζει την αναγκαιότητα για πρωτοποριακές θεραπείες που μπορούν να βελτιώσουν τα αποτελέσματα για τις ασθενείς αυτές.
Ο HER2-αρνητικός καρκίνος του μαστού
Περίπου το 80% των γυναικών που διαγιγνώσκονται με καρκίνο του μαστού δεν θα έχει αυξημένη έκφραση του HER2 υποδοχέα, κατά συνέπεια ταξινομείται ως HER2-αρνητικός καρκίνος του μαστού. Από τους HER2-αρνητικούς καρκίνους του μαστού περίπου το 75-80% θα εκφράζουν ορμονικούς υποδοχείς, ενώ το υπόλοιπο 20-25% ονομάζεται τριπλά αρνητικός καρκίνος του μαστού (TNBC). Εδώ οι ειδικοί επισημαίνουν τη μεγάλη ανάγκη που υπάρχει να βρεθούν αποτελεσματικές θεραπείες για τον HER2-αρνητικό καρκίνο του μαστού.
Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας
Με περισσότερα από 525.000 νέα περιστατικά κάθε χρόνο παγκοσμίως ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι η 4η πιο κοινή μορφή καρκίνου στη γυναίκα μετά τον καρκίνο του μαστού (25,1%) και τον καρκίνο του παχέος εντέρου (9,2%). Η έγκαιρη διάγνωση παίζει καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση της νόσου καθώς λιγότερο από το 1/5 των ασθενών που θα διαγνωσθούν με καρκίνο του τραχήλου της μήτρας σε στάδιο IV έχουν πιθανότητες επιβίωσης περισσότερες από 5 έτη.
Σε παγκόσμιο επίπεδο περισσότερα από 85% των περιστατικών καρκίνου του τραχήλου της μήτρας εμφανίζονται στις αναπτυσσόμενες χώρες ενώ οι αναπτυγμένες χώρες παρουσιάζουν το 1/3 του ποσοστού θνησιμότητας σε σχέση με τις αναπτυσσόμενες χώρες. Συνολικά, τα ποσοστά θνησιμότητας από καρκίνο του τραχήλου της μήτρας είναι ~52% στις αναπτυσσόμενες χώρες και μόνο ~43% στις αναπτυγμένες. Το ½ των γυναικών που θα διαγνωστούν με καρκίνο του τραχήλου της μήτρας είναι μεταξύ 20 και 45 ετών στην πιο παραγωγική με άλλα λόγια περίοδο της ζωής μιας γυναίκας.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, τα τελευταία 4 χρόνια έχει αλλάξει η θεραπευτική προσέγγιση με τα νέα μόρια που έχουν προστεθεί στη φαρέτρα των γιατρών τα οποία έχουν επεκτείνει το προσδόκιμο επιβίωσης των ασθενών με προχωρημένο καρκίνο του τραχήλου της μήτρας.
Ο καρκίνος των ωοθηκών
Ο καρκίνος των ωοθηκών αποτελεί την 5η συχνότερα εμφανιζόμενη μορφή καρκίνου στις γυναίκες στην Ευρώπη και είναι η 1η αιτία θανάτου ανάμεσα στους γυναικολογικούς καρκίνους στην Ελλάδα. Στη χώρα μας πάνω από 900 περιστατικά καρκίνου ωοθηκών διαγιγνώσκονται κάθε χρόνο, ενώ περισσότερες από 400 γυναίκες χάνουν τη ζωή τους από τη νόσο σε ετήσια βάση. Στην Ευρώπη, περισσότερες από 70.000 γυναίκες το χρόνο διαγιγνώσκονται με καρκίνο των ωοθηκών και περίπου 45.000 γυναίκες χάνουν τη ζωή τους από τη νόσο σε ετήσια βάση.
Η προχωρημένη νόσος του καρκίνου των ωοθηκών έχει πτωχή πρόγνωση, αφού τα ποσοστά 5 ετούς επιβίωσης δεν ξεπερνούν το 25%, ενώ την τελευταία τετραετία έχει μεταβληθεί το θεραπευτικό τοπίο, με την ανάπτυξη και χρήση νέων μορίων, αλλάζοντας το προσδόκιμο επιβίωσης των ασθενών με προχωρημένο καρκίνο των ωοθηκών.
