Skip to main content

«Ιπτάμενες αλεπούδες»: Πώς ένας θανατηφόρος ιός βρήκε νέους τρόπους να μολύνει τους ανθρώπους

Ο ιός Nipah που βλάπτει τον εγκέφαλο βρήκε έναν τρόπο να μεταπηδήσει από τις νυχτερίδες στους ανθρώπους χωρίς ενδιάμεσο ξενιστή.

Οι “ιπτάμενες αλεπούδες” – οι μεγαλύτερες σε μέγεθος νυχτερίδες του κόσμου- πετούν από φύλο σε φύλο στα δέντρα όλης της τροπικής Ασίας. Τη νύχτα, κάνουν εφόδους σε οπωρώνες και φυτείες που έχουν αντικαταστήσει το φυσικό τους περιβάλλον, για να αναζητήσουν τροφή.

Είναι βρώμικοι. Αφήνουν πίσω τους μισοφαγωμένα φρούτα, μολυσμένα με πτύελα και περιττώματα, που συχνά μεταφέρουν έναν θανατηφόρο ιό.

Σε ένα αγρόκτημα στη Μαλαισία, οι χοίροι έφαγαν τα μολυσμένα φρούτα. Μετέδωσαν τον ιό στους ανθρώπους, οι οποίοι προσβλήθηκαν από -αρχικά – μια άγνωστη ασθένεια που προκαλεί οιδήματα στον εγκέφαλο.

Περισσότεροι από 100 πέθαναν πριν οι υγειονομικές αρχές εντοπίσουν τον ιό στις νυχτερίδες.

Το Reuters έκανε μια εκτεταμένη έρευνα, παρακολουθώντας την θανατηφόρα πορεία του νέου παθογόνου και πώς έφτασε να απειλεί τους ανθρώπους.

 Η περίπτωση του 26χρονου Σαμπίθ

Στις 3 Μαΐου 2018, ο Μοχάμεντ Σαμπίθ, κατοικος στις νοτιοδυτικές ακτές της Ινδίας, ξύπνησε με πυρετό

Ο 26χρονος βοηθός ηλεκτρολόγου εισήχθη σε ένα κοινοτικό νοσοκομείο σε θάλαμο με άλλους ασθενείς. Μέσα στις επόμενες 24 ώρες, τα συμπτώματά του επιδεινώθηκαν: εμετός, παραλήρημα, τρόμος και βίαιος βήχας. Το προσωπικό τον παρέπεμψε σε ένα ιατρικό κέντρο όπου εξετάστηκε για ασθένειες που μεταδίδονται από κουνούπια, όπως ο δάγκειος πυρετός και η ελονοσία.

Όλα βγήκαν αρνητικά. Οι γιατροί του χορήγησαν αντιβιοτικά και αντιιικά φάρμακα, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Οι πνεύμονές του γέμισαν με υγρό, τα επίπεδα οξυγόνου του έπεσαν και, στις 5 Μαΐου, ο Σαμπίθ  “δεν υπήρχε πια”, δήλωσε στο Reuters ο μικρότερος αδελφός του, Μουταλίμπ.

Το ιατρικό προσωπικό κατέγραψε ως αιτία θανάτου του ως ιογενή εγκεφαλίτιδα, αλλά στην πραγματικότητα δεν ήξεραν τι τον σκότωσε. Θα περνούσαν σχεδόν δύο εβδομάδες προτού οι γιατροί συνειδητοποιήσουν ότι ο Σαμπίθ είχε προσβληθεί από έναν ιό από νυχτερίδες, ένα γεγονός γνωστό ως ζωονοσογόνος διάχυση, όταν ένα παθογόνο μεταπηδά από το ένα είδος στο άλλο.

Μέχρι τότε, άλλα 22 άτομα – μεταξύ των οποίων ο πατέρας του, ο μεγαλύτερος αδελφός του, μια θεία του, εργαζόμενοι στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης και ασθενείς που είχαν μοιραστεί το δωμάτιό του – είχαν μολυνθεί, σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες που δημοσιεύθηκαν μετά το ξέσπασμα της επιδημίας. Από αυτούς που νόσησαν, μόνο δύο άτομα επέζησαν.

«Επιδέξιοι» στο να βρίσκουν νέους οδούς μόλυνσης

Καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ζουν κοντά σε νυχτερίδες και άλλα ζώα που είναι ξενιστές θανατηφόρων ιών, τα συγκεκριμένα παθογόνα βρίσκουν νέους οδούς για να μολύνουν τους ανθρώπους συχνά με θανατηφόρες συνέπειες.

Ο ιός Nipah, η ασθένεια που σκότωσε τον Σαμπίθ, έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα επιδέξιος στο να βρίσκει νέες οδούς μόλυνσης. Μεταδίδεται από τις ασιατικές νυχτερίδες και είναι υπεύθυνος για προηγούμενες επιδημίες στη Μαλαισία και το Μπαγκλαντές. Ο Nipah θεωρείται ως ένα από τα πιο επικίνδυνα παθογόνα που κυκλοφορούν στη φύση. Δεν υπάρχει εμβόλιο για την πρόληψη της μόλυνσης και καμία θεραπεία.

Γιατρός που είχε πρόσφατα διαβάσει για το Nipah πρότεινε να εξεταστεί η σορός του Σαμπιθ. Το ένα τεστ μετά το άλλο έβγαιναν θετικά, όπως και τα δείγματα από μια αποικία νυχτερίδων που είχαν κάνει φωλιά κοντά στο σπίτι του.

Οι αρχές απομόνωσαν γρήγορα όλους όσους μπορούσαν να βρουν από τις επαφές του  26χρονου σταματώντας το ξέσπασμα επιδημίας.

«Ζώνες άλματος»

Μια έρευνα του Reuters σχετικά με τις συνθήκες που καθιστούν πιθανές τέτοιες επιδημίες δείχνει ότι από τη στιγμή που ο Σαμπίθ αρρώστησε, αυτή η γωνιά της Ινδίας μετατράπηκε σε ένα από τα πιο πιθανά μέρη στη Γη για μετάδοση του ιού στους ανθρώπους από τις νυχτερίδες, τις κύριες πηγές νέων ασθενειών από την άγρια φύση.

Το πρακτορείο ονόμασε αυτές τις περιοχές “ζώνες άλματος”.

Τι φέρνει πιο «κοντά» νυχτερίδες και ανθρώπους

Η αποψίλωση των δασών και η ανάπτυξη φέρνουν τον άνθρωπο όλο και πιο κοντά στις άλλοτε απομακρυσμένες περιοχές αναπαραγωγής των νυχτερίδων και των ιών που μεταφέρουν. Στην Κεράλα, μια τροπική περιοχή που περιβάλλει τη γενέτειρα του Σαμπίθ, η εκτεταμένη καταστροφή των δέντρων και η ραγδαία αστικοποίηση τις τελευταίες δεκαετίες δημιούργησαν ιδανικές συνθήκες για την εμφάνιση ενός νέου ιού όπως είναι ο Nipah.

Το ξέσπασμα του 2018 ήταν η πρώτη γνωστή εμφάνισή του. Από τότε υπήρξαν τουλάχιστον δύο περιστατικά εξάπλωσης στην Κεράλα – σε έναν 21χρονο φοιτητή που επέζησε το 2019 και σε ένα 13χρονο αγόρι που πέθανε το 2021.

Η Πράγια Γιαντάβ, επικεφαλής επιστήμονας στην έρευνα για τον ιό στο Εθνικό Ινστιτούτο Ιολογίας της Ινδίας, δήλωσε ότι η επέκταση του ανθρώπινου πληθυσμού στην Κεράλα και παγκοσμίως έχει οδηγήσει σε απώλεια οικοτόπων, μείωση της βιοποικιλότητας και μετανάστευση των ζώων πιο κοντά στους ανθρώπους, “γεγονός που τελικά βοηθά τον ιό να μεταπηδήσει από τις νυχτερίδες στους ανθρώπους”.

Μόλυνση των φρούτων

Ενώ οι επιστήμονες είναι βέβαιοι ότι ο ιός που μόλυνε τον Σάμπιθ προήλθε από νυχτερίδες, δεν είναι σαφές πώς ο νεαρός Ινδός ήρθε σε επαφή μαζί του . Το Nipah μπορεί να μολύνει τους ανθρώπους όταν τα μάτια, η μύτη ή το στόμα τους έρθουν σε επαφή με υγρά που περιέχουν τον ιό – σάλιο, ούρα, αίμα και ρινικά ή αναπνευστικά σταγονίδια.

Ερευνητές που μελέτησαν την περιοχή, όπου ζούσε ο Σαμπιθ βρήκαν σημάδια από δαγκώματα νυχτερίδων σε γκουάβα, μάνγκο και μούρα που συλλέχθηκαν από την περιοχή γύρω από το σπίτι της οικογένειας και τα μέρη όπου εργαζόταν, όταν αρρώστησε.

Ο Μουταλίμπ, σήμερα 23 ετών, δήλωσε στο Reuters ότι ο ίδιος και ο Σαμπίθ μάζευαν συχνά φρούτα κάτω από τα δέντρα της περιοχής και τα έτρωγαν. “Δεν τρώγαμε τα μάνγκο αν είχαν σημάδια δαγκώματος, αλλά γκουάβα τρώγαμε αφού αφαιρούσαμε το δαγκωμένο μέρος”. Η μητέρα τους, Μαριγιάμ λέει ότι η κατανάλωση φρούτων από το έδαφος είναι κοινή πρακτική στο χωριό.

Οι δοκιμές στο εργαστήριο του Yadav στο Εθνικό Ινστιτούτο Ιολογίας βρήκαν Nipah σε 13 από τις 52 ιπτάμενες αλεπούδες που αιχμαλώτισαν οι επιστήμονες κοντά στο σπίτι του Σαμπίθ.

Εξαιρετικά υψηλά ποσοστά θνησιμότητας

Το ξέσπασμα της μόλυνσης από τον Nipah είναι ιδιαίτερα θανατηφόρο. Μια επιδημία του 1998 στη Μαλαισία σκότωσε σχεδόν το 40% των θυμάτων της. Τα κρούσματα στο Μπαγκλαντές που εμφανίστηκαν το 2001 είχαν ποσοστό θνησιμότητας περίπου 70%.

Φόβοι για μετάλλαξη και προοπτική πανδημίας

Το στέλεχος της Κεράλα, εντωμεταξύ, είναι διαφορετικό από εκείνα που εμφανίστηκαν στο Μπαγκλαντές και τη Μαλαισία, αλλά δεν είναι ακόμη σαφές πώς αυτό επηρεάζει τη μολυσματικότητα, τη θανατηφόρα δράση ή την κλινική πορεία του ιού.

Το υψηλό ποσοστό θνησιμότητας, η μολυσματικότητά του και η έλλειψη θεραπείας έχουν τοποθετήσει τον ιό Nipah στον κατάλογο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας με τους παθογόνους μικροοργανισμούς υψηλής προτεραιότητας, με προοπτική επιδημίας.

Οι επιστήμονες υποψιάζονται ότι ο Nipah ζει ανάμεσα στις ιπτάμενες αλεπούδες εδώ και χιλιετίες.

Ο ιός μολύνει τα κύτταρα ζωτικών οργάνων

Όμως οι διαρροές των τελευταίων δεκαετιών έχουν καταδείξει μια ευελιξία που διαθέτει ο ιός: την ικανότητά του να μολύνει κύτταρα που διαθέτουν οι υποδοχείς που ρυθμίζουν τι εισέρχεται ή εξέρχεται στα ζωτικά όργανα και το κεντρικό νευρικό σύστημα. Επειδή όλα τα θηλαστικά διαθέτουν παρόμοιους υποδοχείς, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων, ο κίνδυνος μόλυνσης είναι μεγάλος.

Είτε ο Σαμπίθ έφαγε μολυσμένα φρούτα είτε ήρθε με κάποιο άλλο τρόπο σε άμεση επαφή με νυχτερίδα, ο ιός εισήλθε στα κύτταρά του. Από εκεί, πολλαπλασιάστηκε και μόλυνε τον εγκέφαλο και την αναπνευστική του οδό, σύμφωνα με τις περιγραφές των επιστημόνων για τον τρόπο εξέλιξης της νόσου. Μόλις άρχισε να βήχει, ο Nipah μεταδόθηκε μέσω των σταγονίδιων.

Ο θανατηφόρος «βήχας» των χοίρων

Στα πρώτα ξεσπάσματα της επιδημίας αυτός μηχανισμός λειτούργησε πιο αργά.

Το 1998, η παραγωγή χοίρων στη Μαλαισία βρισκόταν σε υψηλό επίπεδο. Με κίνητρο την αυξανόμενη ζήτηση για χοιρινό κρέας, ο πληθυσμός των γουρουνιών εκείνο το έτος εκτινάχθηκε σε 3 εκατομμύρια ζώα, σύμφωνα με μια μελέτη, μια αύξηση 50% σε λιγότερο από μια δεκαετία. Για επιπλέον εισόδημα, πολλοί χοιροτρόφοι φύτεψαν επίσης οπωρώνες.

Στην κοιλάδα Κίντα, περίπου 200 χλμ. βόρεια της Κουάλα Λουμπούρ, άρχισαν να “συνωστίζονται” στην ίδια περιοχή χοίροι και δένδρα μάνγκο . Οι ιπτάμενες αλεπούδες που κάποτε ζούσαν σε δάση, τρώγοντας άγρια φρούτα και νέκταρ των ανθισμένων δέντρων, καθώς ο βιότοπός τους μειωνόταν, άρχισαν να τρέφονται με καλλιεργούμενα φρούτα.

Μια φάρμα οποροφόρων εγκαταστάθηκε κοντά σε ένα αγρόκτημα με 30.000 γουρούνια. Οι εργάτες της φάρμας δήλωσαν αργότερα στους επιστήμονες ότι οι ιπτάμενες αλεπούδες τη νύχτα έκαναν επιδρομές στα δέντρα, των οποίων τα κλαδιά κρέμονταν πάνω από τα χοιροστάσια.

«Είναι αηδιαστικοί θηρευτές”, δήλωσε η Τζουλιέτ Πούγιαμ, επιδημιολόγος στο Πανεπιστήμιο Stellenbosch της Νότιας Αφρικής.”Έχουν την τάση να γλύφουν και να πετούν στο έδαφος ότι τρώνε. Έχουν επίσης την τάση να ουρούν και να αφοδεύουν» λεει.

Κάποια στιγμή, ο ιός μόλυνε τους χοίρους. Τα ζώα άρχισαν να βήχουν.

Η υπεύθυυνοι της φάρμας, χωρίς να έχουν υποψιαστεί κάτι, πούλησαν τα χοιρίδια σε άλλες φάρμες ενώ έστειλε τα ώριμα γουρούνια για σφαγή. Σύντομα, κάποιοι από τους εργάτες της φάρμας και οι οδηγοί που μετέφεραν τα ζώα αρρώστησαν. Οι εργαζόμενοι στα σφαγεία αρρώστησαν επίσης. Σε αντίθεση με τους χοίρους, το κύριο σύμπτωμα των εργαζομένων ήταν ο πυρετός και όχι ο βήχας.

Επειδή πολλά θύματα πέθαναν από φλεγμονή του εγκεφάλου, οι υπεύθυνοι για την δημόσια υγεία υποψιάστηκαν αρχικά την ιαπωνική εγκεφαλίτιδα, μια ασθένεια που μεταδίδεται από κουνούπια με παρόμοια συμπτώματα. Ψέκασαν την περιοχή με εντομοκτόνα, αλλά ο ιός συνέχισε να εξαπλώνεται.

Τον Μάρτιο του 1999, οι επιστήμονες ανέλυσαν το νωτιαίο μυελό ενός θύματος . Ο Καου Μπινγκ Τσούα, ιολόγος από τη Μαλαισία, ταυτοποίησε το παθογόνο, που αργότερα ονομάστηκε Nipah. Η κυβέρνηση της Μαλαισίας διέταξε αμέσως μετά τη σφαγή ενός εκατομμυρίου χοίρων, τερματίζοντας την επιδημία που μόλυνε σχεδόν 300 ανθρώπους και σκότωσε περισσότερους από 100.

H αποψίλωση δασών στέλνει τις νυχτερίδες πιο κοντά στους ανθρώπους

Ένα χρόνο αργότερα, μια ομάδα επιστημόνων βρήκε το ίδιο στέλεχος του ιού Nipah σε ιπτάμενες αλεπούδες. Η αιτία της επιδημίας κατέστη σαφής: η αποψίλωση των δασών ακολουθούμενη από την ανάπτυξη χοιροστασίων κοντά σε οπωρώνες. Η κυβέρνηση της Μαλαισίας έθεσε περιοριστικούς κανόνες. Η χώρα δεν έχει καταγράψει έκτοτε κανένα ξέσπασμα επιδημίας.

Το 2001, ο Nipah βρήκε άλλο μονοπάτι, 4.000 χιλιόμετρα μακριά, και πάλι υποβοηθούμενος από τη στενή γειτνίαση νυχτερίδων και ανθρώπων. Ξεκινώντας από τη βορειοανατολική Ινδία και στη συνέχεια από το Μπαγκλαντές, ασθενείς εμφανίστηκαν στα νοσοκομεία με πυρετό. Αυτή τη φορά, πολλοί είχαν βήχα.

Πέρασμα σε ανθρώπους και μέσω των χυμών

Από τους 91 ανθρώπους που μολύνθηκαν, πέθαναν 62. Τα Κέντρα Ελέγχου Ασθενειών των ΗΠΑ εντοπίσαν ένα νέο στέλεχος του ιού.

Σε αντίθεση με τη Μαλαισία, όπου τα περισσότερα θύματα είχαν άμεση επαφή με μολυσμένους χοίρους, το συγκεκριμένο στέλεχος περνούσε από άτομο σε άτομο. Προκαλούσε βήχα και μεταδιδόταν επίσης μέσω σταγονιδίων.

Ωστόσο, οι γιατροί δεν ήταν ακόμη σίγουροι για το πώς ο ιός είχε διαχυθεί.

Το 2005, ένα ξέσπασμα στην Τανγκέιλ, μια κεντρική περιοχή του Μπαγκλαντές, σκότωσε 11 από τα 12 θύματα. Ψάχνοντας για στοιχεία στις καθημερινές συνήθειες των θυμάτων, οι επιστήμονες εντόπισαν ένα κοινό στοιχείο: Επτά από τους αρρώστους είχαν καταναλώσει ωμό χυμό χουρμαδιάς, ένα γλυκό, τοπικό έδεσμα που λαμβάνεται από τα δέντρα της περιοχής.

Ένας άντρας, του οποίου ο μικρός γιος ήταν ένα από τα θύματα, είπε ότι συχνά άκουγε νυχτερίδες στα δέντρα πάνω από τις βρύσες που έβαζε γύρω από το σπίτι του και μερικές φορές έβρισκε περιττώματα στο χυμό που μάζευε. Εκτός από τις βρύσες στα οικιακά δέντρα, ο χυμός των χουρμαδιών συλλέγεται σε φυτείες. Με κάμερες υπερύθρων, οι επιστήμονες κινηματογράφησαν ιπτάμενες αλεπούδες σε φυτείες της περιοχής να γλείφουν το σιρόπι και το σάλιο και τα ούρα τους να στάζουν στους κουβάδες από κάτω.

Μέσω του χυμού, όπως έδειξαν οι μελέτες, ο ιός μόλυνε τους ανθρώπους απευθείας, χωρίς να περάσει από άλλο ζώο.

Οι μελέτες έδειξαν ότι οι νυχτερίδες είχαν μεταλλαχθεί και πρσαρμοστεί στις νέες συνθήκες διαβίωσης: Διαχωρίστηκαν σε μικρότερες αποικίες διάσπαρτες στα χωριά, όπου τρέφονταν με ανθρώπινες πηγές τροφής.

Η νέα απειλή από την Κίνα

Η χώρα που γέννησε δύο παγκόσμιες πανδημίες κορωνοϊού τις τελευταίες δύο δεκαετίες ανοίγει δρόμο για μια νέα.

Η Κίνα χρηματοδότησε τον σιδηρόδρομο Κίνας-Λάος, μια σύνδεση υψηλής ταχύτητας από τα νότια σύνορά της προς την πρωτεύουσα του Λάος. Η κατασκευή αποψιλώνει  μια λωρίδα 422 χιλιομέτρων δάσους που φιλοξενεί δεκάδες είδη νυχτερίδων, οι οποίες πάλι θα  διασκορπιστούν σε άλλες-κατοικημένες- περιοχές.

Η ανάπτυξη και ο τουρισμός ήδη επιταχύνονται κατά μήκος των δρομολογίων – και, όπως προειδοποιούν οι επιστήμονες, αυξάνουν τον κίνδυνο να εμφανιστεί ένας νέος παθογόνος ιός πανδημίας.

Οι νυχτερίδες αποτελούν μέρος του πολιτισμού και της οικονομίας του Λάος. Η κυβέρνηση παραχωρεί άδειες σε παραγωγούς που συλλέγουν γκουανό,( περιττώματα νυχτερίδων) από τις πολλές σπηλιές που υπάρχουν στην περιοχή. Το γκουανό χρησιμοποιείται ως λίπασμα.

Οι νυχτερίδες επίσης αποτελούν μέρος της τοπικής διατροφής Οι επιστήμονες βρήκαν κορωνοϊό σε δείγματα που ελήφθησαν από μια αγορά.

naftemporiki.gr