Δεν λείπουν οι εξηγήσεις για το φρένο που έχει τραβήξει η Wall Street φέτος. Εξωφρενικές αποτιμήσεις, επιτόκια-ρεκόρ σε πραγματικούς όρους, πολιτική αβεβαιότητα στο ζενίθ και ένα δημόσιο χρέος που φλερτάρει με το μη βιώσιμο. Κι όμως, η μεγαλύτερη απειλή για το χρηματιστήριο των ΗΠΑ ίσως δεν είναι ούτε οι αγορές, ούτε η Fed.
Όπως προειδοποιεί ο Φίλιξ Μάρτιν στη στήλη Breakingviews του Reuters, ο παράγοντας που αυτή τη στιγμή πιέζει όσο κανείς άλλος τη χρηματιστηριακή αγορά είναι η γήρανση του πληθυσμού.
Η «θεωρία του δημογραφικού κραχ», που είχε προκαλέσει πανικό τη δεκαετία του ’90, επιστρέφει. Η υπόθεση ήταν απλή και τρομακτική: οι baby boomers (γεννημένοι 1946–1964), ως μια ασυνήθιστα πολυπληθής γενιά, πρώτα διοχέτευσαν αμύθητο πλούτο στην αγορά καθώς έμπαιναν στα χρόνια της κορύφωσης των εισοδημάτων τους. Αλλά αργότερα – στην εποχή της συνταξιοδότησης – θα άρχιζαν να πουλούν μαζικά, ξεφορτώνοντας μετοχές και ομόλογα σε πολύ λιγότερους αγοραστές: τη μικρότερη Generation X.
Oι φόβοι άρχισαν δεκαετίες πριν
Το ερώτημα, όπως το είχε θέσει ο γκουρού των επενδύσεων Τζέρεμι Σίγκελ το 1998, ήταν απλό και αιχμηρό: «Να πουλήσουν; Μα σε ποιον; Ποιοι θα αγοράσουν τρισεκατομμύρια σε περιουσιακά στοιχεία των boomers;». Η δεκαετία του ’80 και του ’90 φάνηκαν να επιβεβαιώνουν το πρώτο μισό της πρόβλεψης: οι αποτιμήσεις εκτοξεύθηκαν, η διάσημη κυκλικά προσαρμοσμένη αναλογία τιμής προς κέρδη του Ρόμπερτ Σίλερ εκτοξεύτηκε από κάτω από τις 7 μονάδες το 1982 σε πάνω από 44 το 2000.
Όμως η καταστροφή δεν ήρθε. Η «φούσκα» του dot.com έσπασε, αλλά γρήγορα αναπληρώθηκε. Οι boomers δεν αποσύρθηκαν μαζικά: συνέχισαν να δουλεύουν, έμειναν υγιέστεροι από τις προηγούμενες γενιές, ενώ οι ροές σε συνταξιοδοτικά ταμεία ενισχύθηκαν. Πάνω απ’ όλα, η παγκοσμιοποίηση των αγορών επέτρεψε την απορρόφηση της προσφοράς μετοχών από ένα παγκόσμιο κύμα ζήτησης: Ευρώπη, Κίνα και Ιαπωνία αγόραζαν αχόρταγα αμερικανικά assets.
Από το δημογραφικό κραχ στο market melt – up
Η θεωρία του «δημογραφικού κραχ» μπήκε στο συρτάρι. Αντικαταστάθηκε από μια πιο αισιόδοξη: το “market melt-up”, δηλαδή η ιδέα ότι οι πολιτικές στήριξης, η νομισματική χαλάρωση και το παγκόσμιο χρήμα θα κρατούν για πάντα το χρηματιστήριο σε άνοδο.
Αλλά η πραγματικότητα επιστρέφει. Από το 2021, οι ροές από τα συνταξιοδοτικά ταμεία στις ΗΠΑ είναι πια αρνητικές. Οι παλιοί αποταμιευτές έχουν γίνει καθαροί πωλητές. Τα «defined benefit» ταμεία άρχισαν να πουλούν εδώ και μια δεκαετία. Πλέον όμως ακόμα και τα νεότερα προγράμματα, όπου δεν υπάρχει εγγύηση συντάξεων αλλά ατομικοί λογαριασμοί, περνούν στην απέναντι όχθη. Το ξεπούλημα των boomers έχει αρχίσει.
Το πρόβλημα: δεν υπάρχει αρκετή επόμενη γενιά για να αγοράσει. Το 1990 υπήρχαν 5,5 άτομα σε ηλικία εργασίας για κάθε πολίτη άνω των 65. Το 2023 ο λόγος είχε πέσει κάτω από το 4. Οι Κασσάνδρες του ’90 είχαν προειδοποιήσει: αν η ζήτηση δεν συμβαδίζει με την προσφορά, η αγορά μπορεί να βυθιστεί κατά 30%. Και ίσως αυτό να ήταν και αισιόδοξο.
Πώς το σενάριο γίνεται και πάλι σκοτεινό
Δύο νέοι δημογραφικοί παράγοντες απειλούν να κάνουν το σενάριο ακόμα πιο σκοτεινό.
- Πρώτον, οι χώρες που στήριξαν με τις αποταμιεύσεις τους τη Wall Street –Ευρώπη, Κίνα, Ιαπωνία– γερνάνε και αυτές ραγδαία. Ο παγκόσμιος επενδυτής που αγόραζε ό,τι πουλούσαν οι boomers, πλέον πουλάει και ο ίδιος. Η κρίση είναι ταυτόχρονη, παγκόσμια και αλληλοτροφοδοτούμενη, εξηγεί ο αρθρογράφος.
- Δεύτερον, οι boomers έχασαν την πολιτική τους υπεροχή. Μέχρι το 2010 αποτελούσαν πάνω από το 1/3 των ψηφοφόρων. Από το 2016 και μετά, οι millennials και η Gen Z πήραν το πάνω χέρι. Το πολιτικό πλαίσιο που ευνόησε επί δεκαετίες την παγκοσμιοποίηση και τις αγορές –χαμηλή φορολογία, ήπιος πληθωρισμός, φιλελεύθερη εμπορική πολιτική– αρχίζει να κλονίζεται.
Ο νεαρός αντιπρόεδρος Τζέι Ντι Βανς και οι ψηφοφόροι του δεν έχουν το ίδιο συμφέρον να σώσουν τις αποταμιεύσεις των boomers. Και κάπου εκεί, η Wall Street μένει χωρίς δίχτυ ασφαλείας. «Λένε ότι οι ανοδικές αγορές δεν πεθαίνουν από γηρατειά. Μπορεί αυτή τη φορά να κάνουν λάθος», καταλήγει.
