Από τις χρυσές λίρες που παραδίδονταν με κιβώτια στο παλάτι του Ιμπν Σαούντ μέχρι τις αμερικανικές γεωτρήσεις που έφεραν το πετρέλαιο σε αρνητικές τιμές, ο μαύρος χρυσός δεν υπήρξε ποτέ απλώς ένα καύσιμο.
Υπήρξε νόμισμα ισχύος, εργαλείο εκβιασμού, μοχλός ανάπτυξης, αιτία πολέμων και κλειδί συμμαχιών. Καθώς η δεύτερη θητεία Τραμπ φέρνει ξανά στο προσκήνιο μια ενδεχόμενη συμφωνία με το Ιράν, που θα μπορούσε να ρίξει τις τιμές ως και τα 50 δολάρια το βαρέλι, η ιστορία των πετρελαϊκών τιμών μοιάζει πιο επίκαιρη από ποτέ.
Γιατί πίσω από κάθε άνοδο και κάθε κατάρρευση, κρύβεται μια σύγκρουση, μια τεχνολογική ανατροπή ή ένα διπλωματικό στοίχημα. Και το πετρέλαιο παραμένει το πιο πολιτικό εμπόρευμα στον πλανήτη.
Από τα 2,60 δολάρια στο σοκ
Το Bloomberg θυμίζει πως πριν από σχεδόν 80 χρόνια το βαρέλι του πετρελαίου δεν στοίχιζε ούτε 3 δολάρια. Τον Ιανουάριο του 1947 ο βασιλιάς Ιμπν Σαούντ καταφθάνει στο Νταχράν, στα κεντρικά της Arabian American Oil Company.
Ο κόσμος της ενέργειας αλλάζει, αλλά εκείνος δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται. Το πετρέλαιο πωλείται στα 2,60 δολάρια το βαρέλι. Οι εταιρείες καθορίζουν τις τιμές και πληρώνουν τον Σαούντ σε κιβώτια με χρυσά νομίσματα. Για τρεις δεκαετίες, οι τιμές μένουν σχεδόν ακίνητες. Ο κόσμος είναι φτηνός, γεωπολιτικά αθώος και ενεργειακά υποταγμένος.
Η ενεργειακή κρίση της δεκαετίας του ’70
Όλα αλλάζουν τη δεκαετία του ’70. Το 1973, εν μέσω του πολέμου του Γιομ Κιπούρ, η Σαουδική Αραβία και οι άλλες αραβικές πετρελαιοπαραγωγές χώρες επιβάλλουν εμπάργκο στους υποστηρικτές του Ισραήλ. Οι τιμές σχεδόν τριπλασιάζονται, από 24 δολ. σε 56 δολάρια, και ο κόσμος ξυπνά σε μια νέα εποχή — εκείνη των σοκ του πετρελαίου.
Η δημιουργία του ΟΠΕΚ το 1960 δεν είχε αρχικά επιφέρει ανατροπές· τώρα όμως, οι πετρελαιοπαραγωγοί διεκδικούν έλεγχο, έσοδα και εθνική κυριαρχία.
Το 1979 η Ιρανική Επανάσταση προκαλεί νέο σοκ: οι τιμές εκτινάσσονται από 56 σε πάνω από 125 δολάρια. Μετά από έναν χρόνο, με την πτώση του Σάχη και την άνοδο του Χομεϊνί, το πετρέλαιο ξεπερνά τα 150 δολάρια. Ταυτόχρονα, η Λιβύη του Καντάφι και το Ιράκ του Σαντάμ εθνικοποιούν τις πετρελαϊκές τους υποδομές. Οι ηγεσίες δεν είναι πλέον άβουλοι διαχειριστές· είναι γεωπολιτικοί παίκτες.
Ο Ρέιγκαν, η απότομη πτώση και η νέα άνοδος
Το 1981, ο Ρόναλντ Ρέιγκαν απορρυθμίζει τη βιομηχανία πετρελαίου στις ΗΠΑ. Η αγορά ελευθερώνεται, και η τιμή πέφτει από τα $113 στα $26 ως το 1986.
Αλλά η εφήμερη σταθερότητα διαλύεται το 1990: το Ιράκ εισβάλλει στο Κουβέιτ και η τιμή διπλασιάζεται — από $34 στα $77 μέσα σε μήνες.
Τα σοκ του 2008 και του 2020
Το 2008, έρχεται το μεγαλύτερο ίσως σοκ: η τιμή από 118 δολ. εκτινάσσεται στα 165 δολάρια, ενώ λίγο αργότερα, η χρηματοπιστωτική κρίση τη βυθίζει κάτω από τα 60 δολ.
Στη συνέχεια όμως ανακάμπτει ταχύτατα στα $95. Ο κόσμος αντιλαμβάνεται ότι οι τιμές του πετρελαίου δεν ρυθμίζονται πλέον μόνο από γεωπολιτική· είναι απολύτως συνδεδεμένες με τις παγκόσμιες οικονομικές ροές και την ψυχολογία των αγορών.
Η πιο ριζική τομή έρχεται όμως από τις ΗΠΑ. Το fracking και η «σχιστολιθική επανάσταση» μετατρέπουν τη χώρα από καθαρό εισαγωγέα σε παγκόσμιο παραγωγό.
Από τα 87 δολάρια το βαρέλι το 2010, η τιμή πέφτει κάτω από τα 51 δολάρια ως το 2020. Η Λεκάνη του Τέξας παράγει όσο ολόκληρα κράτη-μέλη του ΟΠΕΚ. Και ύστερα, το απόλυτο σοκ: τον Απρίλιο του 2020, εν μέσω πανδημίας και παγκόσμιας ύφεσης, η τιμή πετρελαίου στις ΗΠΑ υποχωρεί αίφνης…υπό το μηδέν. Η αρνητική τιμή του Απριλίου του 2020(οι παραγωγοί πληρώνουν για να πάρουν το πετρέλαιο από τις αποθήκες τους) είναι ίσως το μεγαλύτερο σοκ που έχει βιώσει η αγορά.
Το πετρέλαιο ως καθρέφτης του κόσμου
Σήμερα, οι τιμές διαμορφώνονται από ένα εκρηκτικό μείγμα: τεχνολογία, γεωπολιτική, επενδυτική ψυχολογία και καιρικά φαινόμενα. Η πιθανή επιστροφή του Ιράν στις αγορές λόγω νέας συμφωνίας, η πολιτική του ΟΠΕΚ+, οι αμερικανικές εξορύξεις, ο πόλεμος στην Ουκρανία και η επιβράδυνση της Κίνας, όλα επηρεάζουν την τιμή. Το πετρέλαιο δεν είναι πια απλώς καύσιμο — είναι ο καθρέφτης του κόσμου.
Από τις καμήλες του Ιμπν Σαούντ ως τα data centers που τροφοδοτούν την τεχνητή νοημοσύνη, η ιστορία των τιμών του πετρελαίου είναι η ιστορία του 20ού και του 21ου αιώνα. Ένας καθρέφτης ισχύος, επιθυμίας, πόνου και προόδου.
Η εικόνα σήμερα
Σήμερα, οι τιμές του πετρελαίου κινούνται σε εύθραυστα επίπεδα, με το Brent κοντά στα 65 δολάρια και το αμερικανικό WTI λίγο πάνω από τα 62 δολάρια. Οι αγορές αντιδρούν νευρικά σε κάθε γεωπολιτικό σήμα, και το κλίμα παραμένει ευμετάβλητο. Η προοπτική μιας νέας συμφωνίας ΗΠΑ–Ιράν, την οποία προωθεί επιθετικά η κυβέρνηση Τραμπ στη δεύτερη θητεία του, δημιουργεί σοβαρές προσδοκίες για αύξηση της παγκόσμιας προσφοράς.
Αναλυτές εκτιμούν πως μια άρση των κυρώσεων και η επιστροφή του ιρανικού πετρελαίου στην αγορά θα μπορούσε να προσθέσει έως και 400.000 βαρέλια την ημέρα. Αν συνυπολογιστεί η σταθερά υψηλή παραγωγή από τον ΟΠΕΚ+, αλλά και η ανθεκτικότητα του αμερικανικού σχιστολιθικού κλάδου, τότε οι τιμές θα μπορούσαν να τεθούν υπό ισχυρή καθοδική πίεση.
Ορισμένοι αναλυτές δεν αποκλείουν, αν η συμφωνία με την Τεχεράνη ολοκληρωθεί και συνοδευτεί από αυξημένες εξαγωγές, να δούμε το Brent να διολισθαίνει ακόμη και κάτω από τα $55, ή ακόμη και στα $50. Αυτό βέβαια θα εξαρτηθεί από τη ζήτηση τους επόμενους μήνες, την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας και τη συμπεριφορά των μεγάλων παραγωγών.
Το πετρέλαιο επιστρέφει έτσι στο παλιό του δίλημμα: είναι εργαλείο στρατηγικής ή απλό προϊόν; Και ο κόσμος γύρω του —όπως πάντα— εξαρτάται από την απάντηση.
