Kαθώς η Ουάσιγκτον σφίγγει το χέρι της Τεχεράνης με το ένα χέρι και κρατά τη ράβδο των κυρώσεων με το άλλο, τα βλέμματα στρέφονται στην αγορά πετρελαίου.
Ένα deal ΗΠΑ – Ιράν για το πυρηνικό πρόγραμμα μπορεί να ενισχύσει την προσφορά ή να οδηγήσει σε μία σύγκρουση που θα μπλοκάρει το 20% του παγκόσμιου εφοδιασμού.
Το τελευταίο διάστημα έχουμε αισθητή πτώση των τιμών, κοντά στα 60 – 65 δολάρια το βαρέλι, ενώ δεν λείπουν οι προειδοποιήσεις αναλυτών για πτώση έως και τα 50 – 55 δολάρια το βαρέλι. Πίσω από αυτή τη διόρθωση κρύβεται η προσδοκία ότι μια συμφωνία ΗΠΑ–Ιράν θα μπορούσε να ενισχύσει την παγκόσμια προσφορά πετρελαίου κατά 1 έως 2 εκατ. βαρέλια ημερησίως τους επόμενους μήνες. Ωστόσο, οι πραγματικές επιπτώσεις ενδέχεται να αποδειχθούν πολύ πιο σύνθετες — και γεωπολιτικά εύθραυστες.
Ο Ντόναλντ Τραμπ δήλωσε πως έχει σταλεί πρόταση στην Τεχεράνη και προειδοποίησε ότι «πρέπει να κινηθούν γρήγορα ή κάτι πολύ κακό θα συμβεί». Παρά τις δηλώσεις προόδου («η Τεχεράνη έχει “κάπως” συμφωνήσει στους όρους»), παραμένουν σοβαρές διαφωνίες και ερωτήματα – όπως το εάν θα γίνει δεκτός ο εμπλουτισμός ουρανίου και σε ποιο βαθμό.
Το πετρέλαιο ως μοχλός πίεσης – αλλά και αυταπάτης
Η αγορά αντιδρά σαν να πρόκειται για μια άμεση επάνοδο του ιρανικού πετρελαίου στην αγορά, όμως η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη. Όπως επισημαίνει στο Market Watch ο Άνας Αλχάτζι της Energy Outlook Advisors, οι κυρώσεις και οι λίστες αποκλεισμού δεξαμενόπλοιων έχουν περιορισμένη επίδραση: «Σχεδόν όλο το ιρανικό πετρέλαιο πηγαίνει στην Κίνα», λέει.
Οι υπολογισμοί της εταιρείας του κάνουν λόγο για 1,5–1,6 εκατ. βαρέλια ημερησίως δια θαλάσσης και επιπλέον 100.000–150.000 βαρέλια οδικώς. Συχνά χρησιμοποιούνται ενδιάμεσοι σταθμοί (π.χ. στη Μαλαισία ή τα ΗΑΕ) για να αποκρύπτεται η προέλευση.
Έτσι, μια ενδεχόμενη συμφωνία δεν θα αυξήσει απαραίτητα την παραγωγή — αλλά θα κάνει ορατές αποστολές που ήδη υπάρχουν. Δηλαδή, «θα νομίζει κάποιος ότι αυξήθηκαν οι εξαγωγές, ενώ απλώς σταμάτησαν να κρύβονται».
Αν επιτευχθεί πλήρης άρση κυρώσεων, αναλυτές εκτιμούν ότι το Ιράν θα μπορούσε να αυξήσει τις εξαγωγές του κατά 1 εκατ. βαρέλια ημερησίως μέσα σε λίγους μήνες, και έως 2 εκατ. εντός έτους. Η αύξηση αυτή θα πίεζε περαιτέρω τις τιμές σε μια περίοδο όπου ήδη υπάρχουν προσδοκίες για επιπλέον παραγωγή από ΗΠΑ και Σαουδική Αραβία. Ωστόσο, αυτό δεν είναι το μόνο σενάριο.
Τα Στενά του Ορμούζ
Ο Τραμπ έχει απειλήσει με δευτερογενείς κυρώσεις για οποιαδήποτε χώρα αγοράζει ιρανικό πετρέλαιο — και έχει διαμηνύσει ότι εάν δεν υπάρξει συμφωνία, «θα υπάρξει βίαιη απάντηση που όμοιά της δεν έχετε ξαναδεί».
Εάν εφαρμοστούν αυστηρά οι δευτερογενείς κυρώσεις, οι εξαγωγές θα μπορούσαν να πέσουν κάτω από το 1 εκατ. βαρέλια την ημέρα, εκτιμά ο Φιλίτι. Επιπλέον, ενδεχόμενη στρατιωτική δράση κατά του Ιράν θα μπορούσε να καταστρέψει κρίσιμες υποδομές παραγωγής, διύλισης ή μεταφοράς πετρελαίου, με αποτέλεσμα άμεση και παρατεταμένη μείωση εξαγωγών.
Το πλέον ακραίο σενάριο θα ήταν εμπλοκή στα Στενά του Ορμούζ — το σημείο διέλευσης περίπου του 20% της παγκόσμιας προσφοράς πετρελαίου. Ένα κλείσιμο των Στενών θα μπορούσε να τινάξει τις τιμές στα ύψη. Θα βλέπαμε το μπρεντ πολύ γρήγορα να επιστρέφει στα 80 ή και 100 δολάρια το βαρέλι. Το εάν θα μπορούσαν να σπάσουν το φράγμα αυτό οι τιμές, θα εξαρτιόταν από τη διάρκεια της κρίσης.
Οι γεωπολιτικές σταθερές και το απρόβλεπτο της αγοράς
Το ευρύτερο γεωπολιτικό πλαίσιο εντείνει τη μεταβλητότητα. H επαναπροσέγγιση ΗΠΑ – Σαουδικής Αραβίας και ο ρόλος της Κίνας ως σταθερού αγοραστή του ιρανικού πετρελαίου δημιουργούν ένα πολύπλοκο πλέγμα αλληλεξαρτήσεων.
Η Σαουδική Αραβία παραμένει η χώρα με τη μεγαλύτερη εφεδρική παραγωγική ικανότητα παγκοσμίως και μπορεί να αναπροσαρμόσει την παγκόσμια ισορροπία προσφοράς – ζήτησης, είτε επιλέγοντας αυξημένη παραγωγή είτε ενισχύοντας τις τιμές μέσω περιορισμών.
Η Ουάσιγκτον φαίνεται να επιδιώκει έναν διπλό στόχο: τη σταθερότητα στις τιμές για τους Αμερικανούς καταναλωτές και τη διατήρηση του στρατηγικού ελέγχου στις ενεργειακές ισορροπίες της Μέσης Ανατολής.
Η αγορά πετρελαίου δεν αντιδρά πλέον μηχανικά στην προσφορά ή τη ζήτηση. Κάθε ανακοίνωση, διαρροή ή απειλή από Ουάσιγκτον, Τεχεράνη ή Ριάντ αναδιαμορφώνει προσδοκίες, επηρεάζει συμβόλαια και ενεργοποιεί αλγόριθμους.
Ακόμα και αν υπάρξει συμφωνία ΗΠΑ–Ιράν, η επίπτωση στις τιμές θα εξαρτηθεί όχι μόνο από το τι συμφωνήθηκε, αλλά και από το πόσο πιστεύει η αγορά ότι θα εφαρμοστεί — και για πόσο. Για την ώρα, το πετρέλαιο αποτυπώνει περισσότερο γεωπολιτικές εικασίες παρά θεμελιώδη στοιχεία. Αλλά σε μια παγκόσμια οικονομία εξαρτημένη ακόμη από το βαρέλι, κάθε διαπραγμάτευση στην Τεχεράνη μπορεί να σημαίνει διακύμανση στο ταμείο του πρατηρίου.
