© Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη
Έρευνες εις βάθος, σε 6 επιμέρους αγορές αγαθών και υπηρεσιών, διενεργεί η Επιτροπή Ανταγωνισμού, αξιοποιώντας τη χρήση ενός μίγματος εργαλείων, κατασταλτικών και προληπτικών, αλλά και της ΑΙ και εν γένει ψηφιακών μέσων έρευνας, προκειμένου να διαπιστώσει αντι-ανταγωνιστικές συμπεριφορές.
Η πρόεδρος της Επιτροπής Ανταγωνισμού, Ειρήνη Σαρπ, η οποία σπανίως ανοίγει τα χαρτιά της, αποκαλύπτει, σε αποκλειστική συνέντευξή της στη «Ν», ότι στο επίκεντρο του ελεγκτικού ενδιαφέροντος της Αρχής βρίσκονται οι κλάδοι τροφίμων, ενέργειας, υπηρεσιών και προϊόντων υγείας, μεταφορών, ηλεκτρονικού εμπορίου – ψηφιακών τεχνολογιών και χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Αν και η ίδια δέχεται ότι «δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις» για την αντιμετώπιση της ακρίβειας, αναλύει το πώς αναπτύσσονται μηχανισμοί ανίχνευσης τιμολογιακών παραβάσεων και επισημαίνει ότι η Ανεξάρτητη Αρχή καλείται, παράλληλα, να ανταποκριθεί σε νέες προκλήσεις και νέες μορφές αντιανταγωνιστικών συμπεριφορών, όπως η αλγοριθμική συμπαιγνία -ένα αναδυόμενο πεδίο διεθνώς-, αλλά και στη νέα πραγματικότητα που διαμορφώνει ο ραγδαίος ψηφιακός μετασχηματισμός της οικονομίας. Σημειώνει, μάλιστα, ότι από πλευράς της Επιτροπής βρίσκονται υπό εξέλιξη υποθέσεις που αφορούν πιθανές παραβάσεις του δικαίου ανταγωνισμού σε ψηφιακές αγορές, ορισμένες εκ των οποίων βαίνουν προς ολοκλήρωση. Αναφερόμενη ειδικότερα στην αξιοποίηση της τεχνολογίας, η κ. Σαρπ σημειώνει ότι η Επιτροπή Ανταγωνισμού εφαρμόζει, μεταξύ άλλων, και μεθόδους τεχνητής νοημοσύνης που θα της επιτρέψουν να ανιχνεύσουν κατά τρόπο αυτοματοποιημένο ύποπτα μοτίβα συμπεριφορών, ενώ, παράλληλα, αναπτύσσει εσωτερικά εργαλεία με χρήση επίσης μεθόδων τεχνητής νοημοσύνης για την ανάλυση στοιχείων.
Ποιες είναι οι προτεραιότητές σας για την επόμενη διετία; Ποιοι τομείς θα τεθούν στο μικροσκόπιο της ανεξάρτητης Αρχής και ποια εργαλεία σκοπεύετε να αξιοποιήσετε περαιτέρω;
«Με βάση το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τη δράση μας, προτεραιότητά μας είναι οι υποθέσεις που αφορούν ενδεχόμενες αντι-ανταγωνιστικές πρακτικές με σημαντικό αντίκτυπο στην άνοδο των τιμών, στον περιορισμό της παραγωγής και στην επιδείνωση της ποιότητας των προσφερόμενων προϊόντων και υπηρεσιών. Περαιτέρω, με την πρόσφατη αναθεώρηση της απόφασης της Επιτροπής για την προτεραιοποίηση υποθέσεων το 2024, ορίσθηκαν ως τομείς ιδιαίτερου ενδιαφέροντος οι αγορές τροφίμων, ενέργειας, υπηρεσιών και προϊόντων υγείας, μεταφορών, ηλεκτρονικού εμπορίου – ψηφιακών τεχνολογιών και χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Στο ως άνω πλαίσιο, η δράση μας θα επικεντρωθεί στην καταπολέμηση των καρτελικών συμπαιγνιών και άλλων σοβαρών περιορισμών του ανταγωνισμού. Ωστόσο, μία αποτελεσματική πολιτική ανταγωνισμού απαιτεί τη χρήση ενός μίγματος εργαλείων, όχι μόνο κατασταλτικών, αλλά και προληπτικών, προκειμένου να ανταποκρίνεται στις πολύπλοκες προκλήσεις των σύγχρονων αγορών. Προς τούτο, θα συνεχίσουμε να αξιοποιούμε εργαλεία, όπως οι κλαδικές έρευνες και η χαρτογράφηση αγορών, που χρησιμεύουν για τη διερεύνηση των αιτίων τυχόν στρεβλώσεων του ανταγωνισμού και μπορούν να οδηγήσουν στην εκκίνηση αυτεπάγγελτων ερευνών ή/και, ενδεχομένως, σε κανονιστικές παρεμβάσεις».
Οι ψηφιακές πλατφόρμες και η οικονομία δεδομένων διαμορφώνουν νέους όρους ανταγωνισμού. Ποια είναι η προσέγγιση της Επιτροπής στις ψηφιακές αγορές;
«Οι αρχές ανταγωνισμού οφείλουν να ανταποκριθούν στη νέα πραγματικότητα που διαμορφώνει ο ραγδαίος ψηφιακός μετασχηματισμός της οικονομίας. Από πλευράς της Επιτροπής, βρίσκονται υπό εξέλιξη υποθέσεις που αφορούν πιθανές παραβάσεις του δικαίου ανταγωνισμού σε ψηφιακές αγορές, ορισμένες δε εξ αυτών βαίνουν προς ολοκλήρωση. Επίσης, ως μέλος του Ευρωπαϊκού Δικτύου Αρχών και διεθνών οργανισμών, η Επιτροπή μετέχει σε ομάδες εργασίας και λοιπά fora για τις ψηφιακές αγορές, με στόχο την ανταλλαγή τεχνογνωσίας και την ευθυγράμμιση πρακτικών. Παραλλήλως, έχει ορισθεί ως εθνική αρμόδια αρχή για την εφαρμογή της Πράξης για τις Ψηφιακές Αγορές (Digital Markets Act – DMA), με την επιφύλαξη των ειδικών ρυθμίσεων που αφορούν τις αρμοδιότητες της ΕΕΤΤ, και είναι αρμόδια να συνδράμει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά την παρακολούθηση της συμμόρφωσης των μεγάλων ψηφιακών πλατφορμών με την DMA. Πέραν δε αυτών, καλούμαστε να ανταποκριθούμε σε νέες προκλήσεις και νέες μορφές αντι-ανταγωνιστικών συμπεριφορών, όπως η αλγοριθμική συμπαιγνία, ένα αναδυόμενο πεδίο διεθνώς».
Η Επιτροπή αξιοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη προκειμένου να καταστεί αποτελεσματικότερη στο έργο της;
«Η Επιτροπή επενδύει στην αξιοποίηση της επιστήμης δεδομένων, της τεχνητής νοημοσύνης και της χρήσης προηγμένων τεχνολογικών εργαλείων. Ήδη, συλλέγουμε σε πραγματικό χρόνο δεδομένα αγοράς από δημόσια προσβάσιμες βάσεις δεδομένων, όπως, για παράδειγμα, το fuelprices για τις τιμές των καυσίμων, ώστε κατά την επεξεργασία τους να εφαρμόσουμε, μεταξύ άλλων, και μεθόδους τεχνητής νοημοσύνης που θα μας επιτρέψουν να ανιχνεύσουμε κατά τρόπο αυτοματοποιημένο ύποπτα μοτίβα συμπεριφορών. Επίσης, αναπτύσσουμε εσωτερικά εργαλεία με χρήση μεθόδων τεχνητής νοημοσύνης για την ανάλυση των στοιχείων, τα οποία συλλέγουμε στο πλαίσιο των ερευνών μας, με στόχο την επίσπευση της ολοκλήρωσης των υποθέσεων. Διαθέτουμε στο δυναμικό μας ειδικούς της πληροφορικής, ενώ βαίνει προς ολοκλήρωση η διαδικασία ανάδειξης του νέου επικεφαλής Τεχνολογίας. Παραλλήλως, βρίσκεται υπό εξέλιξη η διαδικασία πρόσληψης νέων επιστημόνων, μεταξύ αυτών και ειδικών στην επιστήμη δεδομένων και τη χρήση τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης. Επιπλέον, συμμετέχουμε στο συγχρηματοδοτούμενο από την Ε.Ε. έργο DATACROS III, που στοχεύει στην ανάπτυξη ενός εργαλείου τεχνητής νοημοσύνης για την ενίσχυση των διασυνοριακών οικονομικών ερευνών κατά του οργανωμένου εγκλήματος, συμπεριλαμβανομένων των καρτελικών συμπράξεων, ιδίως στον τομέα των δημοσίων συμβάσεων».
Μπορείτε να αναφέρετε παραδείγματα νομικών εργαλείων που έχει στη διάθεσή της η Επιτροπή και έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά; Και, από την άλλη πλευρά, εργαλεία που δεν έχουν επιφέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα;
«Ένα από τα νομικά εργαλεία που έχει συμβάλει σημαντικά στην αποτελεσματικότητα της δράσης της είναι η Διαδικασία Διευθέτησης Διαφορών. Στο πλαίσιο της διαδικασίας αυτής, οι ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις παραδέχονται, εκούσια και ανεπιφύλακτα, τη συμμετοχή τους σε παράβαση του δικαίου ανταγωνισμού έναντι μείωσης του προστίμου κατά 15%. Η διαδικασία βασίζεται στο πρότυπο της διαδικασίας settlement της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και επιτρέπει την επιβολή αποτρεπτικών προστίμων, ελαχιστοποιώντας το ενδεχόμενο δικαστικής αμφισβήτησης των αποφάσεών μας. Από την άλλη πλευρά, το Πρόγραμμα Επιείκειας, το οποίο είναι η σημαντικότερη ίσως πηγή πληροφόρησης για την αποκάλυψη μυστικών καρτελικών συμπράξεων, δεν φαίνεται να αποδίδει ικανοποιητικά στην Ελλάδα. Να σημειώσω εδώ ότι στο πλαίσιο του Προγράμματος Επιείκειας, μέλος ή μέλη ενός καρτέλ παρέχουν στην Επιτροπή κρίσιμα στοιχεία για τη δράση του καρτέλ, έναντι απαλλαγής από τα πρόστιμα ή μείωσής τους. Αντίστοιχο νομικό πλαίσιο υφίσταται στις πλέον προηγμένες χώρες και αξιοποιείται στο έπακρο από τις ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις. Δράττομαι, λοιπόν, της ευκαιρίας να ενθαρρύνω όσες επιχειρήσεις θεωρούν ότι θα μπορούσαν να συμβάλουν κατ’ αυτόν τον τρόπο στις έρευνές μας να εξετάσουν σοβαρά τα οφέλη που προσφέρει η υπαγωγή στο πρόγραμμα αυτό».
Είναι γνωστό ότι οι καθυστερήσεις στη λήψη αποφάσεων αποδυναμώνουν το έργο της Επιτροπής. Υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης των χρόνων ελέγχου και κρίσης;
«Θα ήθελα καταρχάς να σημειώσω ότι πολλές από τις υποθέσεις μας είναι ιδιαίτερα σύνθετες. Απαιτούν επίπονη επεξεργασία και ανάλυση και, φυσικά, την τήρηση όλων των εγγυήσεων δίκαιης διαδικασίας που επιβάλλονται από το ενωσιακό και το εθνικό δίκαιο, η οποία κατ’ ανάγκη αυξάνει τον χρόνο ολοκλήρωσης των εκκρεμών υποθέσεων και τα περιθώρια δικαστικής αμφισβήτησης των αποφάσεων της Επιτροπής. Παρά ταύτα, το 2024 η Επιτροπή εξέδωσε 59 αποφάσεις και πράξεις, αριθμός που αποτυπώνει τη συνέπεια και τη συνέχεια του έργου μας. Παράλληλα, η μέση ηλικία των υποθέσεων της Γενικής Διεύθυνσης Ανταγωνισμού, του ερευνητικού βραχίονα της Επιτροπής, δεν υπερβαίνει τους 18 μήνες, χρόνος που είναι σημαντικά πιο σύντομος σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και εντός των διεθνώς αποδεκτών ορίων. Επομένως, τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι η Επιτροπή λειτουργεί με εντατικούς ρυθμούς και υψηλό επίπεδο επαγγελματισμού. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν περιθώρια περαιτέρω βελτίωσης».
Το εγχώριο επιχειρείν παρουσιάζει έντονα χαρακτηριστικά ολιγοπωλίου σε αρκετούς τομείς. Πώς αντιμετωπίζει αυτό το φαινόμενο η Επιτροπή και σε ποιους κλάδους εντοπίζει τα σοβαρότερα προβλήματα;
«Η ελληνική αγορά, μεταξύ άλλων, λόγω του περιορισμένου μεγέθους της, παρουσιάζει σε ορισμένους τομείς χαρακτηριστικά που ευνοούν τη διαμόρφωση ολιγοπωλιακών συνθηκών. Πρέπει να διευκρινίσω, ωστόσο, ότι η ολιγοπωλιακή δομή μίας αγοράς δεν συνεπάγεται αφ’ εαυτής παραβίαση των κανόνων ανταγωνισμού. Υπό συνθήκες ολιγοπωλίου, ο συντονισμός της συμπεριφοράς των μελών του ολιγοπωλίου οφείλεται στην ίδια τη δομή της αγοράς. Αντιθέτως, η ύπαρξη παράνομων συμπράξεων, όπως τα καρτέλ, προϋποθέτει συμφωνία ή τουλάχιστον ένα minimum αμοιβαίων επαφών μεταξύ ανταγωνιστών. Μονομερείς συμπεριφορές εντός ολιγοπωλιακών αγορών θα μπορούσαν να είναι παραβατικές υπό τις προϋποθέσεις του άρθρου 1Α ν. 3959/2011, που απαγορεύει την πρόσκληση σε απαγορευμένη σύμπραξη και την ανακοίνωση μελλοντικών προθέσεων τιμολόγησης προϊόντων και υπηρεσιών μεταξύ ανταγωνιστών. Εξάλλου, η έννοια της συλλογικής δεσπόζουσας θέσης, που κατέχουν από κοινού δύο ή περισσότερες επιχειρήσεις, είναι συναφής με την ολιγοπωλιακή δομή μίας αγοράς. Δεν είναι, όμως, αφ’ εαυτής παραβατική. Οι κανόνες ανταγωνισμού απαγορεύουν την καταχρηστική εκμετάλλευση της δεσπόζουσας θέσης, ατομικής ή συλλογικής, όχι καθ’ εαυτή την κατοχή της. Σε κάθε περίπτωση, η Επιτροπή παρεμβαίνει τόσο κατασταλτικά, όταν έχει ενδείξεις παράβασης, όσο και προληπτικά, κατά την εφαρμογή του δικαίου συγκεντρώσεων, κατά την οποία αξιολογείται και η πιθανότητα δημιουργίας συλλογικής δεσπόζουσας θέσης μεταξύ της οντότητας που προκύπτει από τη συγκέντρωση και των ανταγωνιστών της. Επιπλέον, η Επιτροπή χρησιμοποιεί εναλλακτικά εργαλεία, όπως οι κλαδικές έρευνες ή η χαρτογράφηση αγορών, για να εντοπίσει τα αίτια τυχόν στρεβλώσεων του ανταγωνισμού. Έτσι, η χαρτογράφηση που διενήργησε η Επιτροπή στον κλάδο της ακτοπλοΐας ανέδειξε ότι η αγορά αυτή διαθέτει χαρακτηριστικά ολιγοπωλίου. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή αποφάσισε την εκκίνηση κλαδικής έρευνας για την εις βάθος διερεύνηση της λειτουργίας της. Στον συγκεκριμένο κλάδο, βρίσκονται υπό εξέλιξη και αυτεπάγγελτες έρευνες για παραβάσεις του δικαίου ανταγωνισμού. Επίσης, με τις πρώτες απόψεις της Επιτροπής στο πλαίσιο της κανονιστικής της παρέμβασης στον κλάδο των πετρελαιοειδών, διαπιστώθηκαν συνθήκες δυοπωλίου με υψηλό βαθμό συγκέντρωσης και διαρθρωτικές στρεβλώσεις στην αγορά διύλισης πετρελαίου».
Η ακρίβεια παραμένει ψηλά στην ατζέντα της δημόσιας συζήτησης. Κατά τη γνώμη σας, σε τι βαθμό επιδρά ο αδύναμος ανταγωνισμός στη διατήρηση των υψηλών τιμών;
«Οι υψηλές τιμές συναρτώνται με μία σειρά παραμέτρων. Σαφώς, σημαντική παράμετρος που συμβάλλει στη διαμόρφωση υψηλών τιμών είναι και η απουσία επαρκούς ανταγωνισμού, η οποία περιορίζει τα κίνητρα για προσφορά καλύτερων τιμών ή υπηρεσιών, μειώνει την καινοτομία και αυξάνει τη συγκέντρωση ισχύος. Αυτή η δυναμική περιορίζει τις επιλογές, επιβαρύνει τον τελικό καταναλωτή και υπονομεύει την οικονομική ανάπτυξη. Επισημαίνω, πάντως, ότι η διαπίστωση υψηλών τιμών δεν συνεπάγεται αυτομάτως παραβίαση του δικαίου ανταγωνισμού».
Η Επιτροπή έχει διεξαγάγει μια σειρά από έρευνες σε συγκεκριμένες αγορές όπου παρατηρούνται αυξήσεις τιμών. Ποια ήταν τα ευρήματα και ποια μέτρα έχουν ληφθεί ή θα ληφθούν;
«Σε εξέλιξη βρίσκονται, μεταξύ άλλων, έρευνες στον τραπεζικό κλάδο, τον κλάδο των πετρελαιοειδών και την ακτοπλοΐα. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά τον τραπεζικό, ξεκινήσαμε, με έναυσμα το χαμηλό επίπεδο των επιτοκίων καταθέσεων των ελληνικών τραπεζών σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, μία προκαταρκτική έρευνα σε δημόσιες πηγές. Από την έρευνα αυτή διαπιστώθηκε, μεταξύ άλλων, περιορισμένη ή καθυστερημένη μετακύλιση στους καταναλωτές των αυξήσεων του επιτοκίου διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων, στις οποίες προχώρησε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Στη βάση των πρώτων ευρημάτων, εκκινήσαμε κλαδική έρευνα. Η Επιτροπή θα δημοσιεύσει Ενδιάμεση Έκθεση με τα πρώτα πορίσματα της έρευνάς της, η οποία θα τεθεί σε δημόσια διαβούλευση, και θα ακολουθήσει η Τελική της Έκθεση, η οποία θα δημοσιευθεί».
Τις πταίει για την ακρίβεια
Μπορείτε να μας δώσετε παραδείγματα από άλλες χώρες της Ε.Ε. όπου παρεμβάσεις των αρχών ανταγωνισμού συνέβαλαν καθοριστικά στον περιορισμό της ακρίβειας; Υπάρχουν καλές πρακτικές που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν και στην Ελλάδα;
«Δυστυχώς, δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις. Οι αρχές ανταγωνισμού σε ενωσιακό επίπεδο και διεθνώς εστιάζουν στη διερεύνηση μορφών αντι-ανταγωνιστικής συμπεριφοράς που έχουν άμεσο αντίκτυπο στα επίπεδα των τιμών, όπως είναι οι συμφωνίες καθορισμού τιμών μεταξύ ανταγωνιστών. Παραλλήλως, αναπτύσσονται μηχανισμοί ανίχνευσης παραβάσεων, για παράδειγμα με ψηφιακά εργαλεία παρακολούθησης των τιμών. Επίσης, γίνεται ευρεία χρήση των κλαδικών ερευνών για την καλύτερη κατανόηση των αγορών. Όταν οι υψηλές τιμές προκαλούνται από στρεβλώσεις στη δομή των αγορών, οι αρχές ανταγωνισμού παρεμβαίνουν, επιβάλλοντας συγκεκριμένα μέτρα, συμπεριφοράς ή και διαρθρωτικά, εφόσον διαθέτουν τη σχετική νομική δυνατότητα. Η ελληνική αρχή ανταγωνισμού είναι από τις πρώτες αρχές που απέκτησαν τη δυνατότητα αυτή, μέσω του εργαλείου της κανονιστικής παρέμβασης. Πρόσφατα, επανενεργοποιήθηκε, με την Έκθεση Ντράγκι, η συζήτηση ως προς τον εμπλουτισμό των εξουσιών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με έναν τέτοιο μηχανισμό».
