Από την έντυπη έκδοση
Της Νατάσας Στασινού
[email protected]
Τον Μάιο του 2017 οι «New York Times» σχολίαζαν πως τα δεδομένα της Βενεζουέλας θυμίζουν χώρα σε εμφύλιο πόλεμο. Ενάμιση χρόνο μετά εκφράζονται φόβοι ότι η χώρα βρίσκεται όντως στα πρόθυρα εμφυλίου και οι πολίτες στα όρια της εξαθλίωσης. Η οικονομική κατάρρευση είναι πλέον πλήρης. Πώς όμως έφτασε σε αυτό το σημείο το άλλοτε πλουσιότερο κράτος της Λατινικής Αμερικής, το οποίο μάλιστα φιλοξενεί αποδεδειγμένα τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου στον κόσμο;
Η εικόνα σήμερα
O Nίκολας Μαδούρο φέρει φυσικά μεγάλο μερίδιο ευθύνης. Από τον Απρίλιο του 2013, όταν ανέλαβε την εξουσία, έως και τον Αύγουστο του 2018 το μπολιβάρ είχε χάσει το 99,9% της αξίας του έναντι του δολαρίου και ο πληθωρισμός κάλπαζε ανεξέλεγκτος. Τότε, η αιφνίδια απόφαση του Μαδούρο να εκδώσει το «νέο μπολιβάρ», ορίζοντας την επίσημη ισοτιμία στα 6 εκατ. μπολιβάρ ανά δολάριο (από 285.000 μπολιβάρ ανά δολάριο που ίσχυε έως τότε), αντί να βελτιώσει, επιδείνωσε περαιτέρω τα πράγματα. Ο πληθωρισμός, καλπάζοντας ανεξέλεγκτος επί χρόνια, έχει εκτιναχθεί στο 1.000.000%. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως ό,τι χρήματα και αν έχει κάποιος στην κατοχή του, δεν έχουν απολύτως καμία αξία.
Δεν εκπλήσσει λοιπόν το γεγονός ότι περίπου 1,6 εκατομμύριο, από τους συνολικά 2,3 εκατομμύρια Βενεζουελάνους που ζουν εκτός χώρας, έφυγαν από το 2015 και έπειτα, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης.
Δεν θα έπρεπε να αιφνιδιάζει, αλλά πάντως σοκάρει, και η έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού το 2017, που έδειξε πως η πρόσβαση στο 85% των φαρμάκων ήταν εξαιρετικά δύσκολη έως αδύνατη, πως σε ποσοστό 67% οι πολίτες έπεφταν το βράδυ στο κρεβάτι τους πεινασμένοι και ότι κατά μέσο όρο έχαναν, χωρίς να το επιδιώκουν, 11 κιλά ετησίως.
H αύξηση του κατώτατου μισθού κατά 3.400% δεν πέτυχε να αλλάξει την κατάσταση.
Η «κληρονομιά» του Τσάβες
Ωστόσο, ο κατήφορος της οικονομίας άρχισε πολύ πριν αναλάβει τα ηνία της ο Μαδούρο. Ο προκάτοχός του, Ούγκο Τσάβες, του κληροδότησε ουκ ολίγα προβλήματα. Ο Τσάβες κήρυξε από την πρώτη στιγμή τον πόλεμο στις «ελίτ, που κατέκλεβαν τον λαό» και στους πολιτικούς αντιπάλους, που ήθελαν «να ξεπουλήσουν την εθνική περιουσία». Προέβη πράγματι σε αναδιανομή του πλούτου και στήριξη των κατώτερων στρωμάτων, αλλά το έκανε στηριζόμενος σε ένα διχαστικό μήνυμα (λαός εναντίον ελίτ) και πιστεύοντας ότι οι ροές του πετρελαίου θα αρκούν εσαεί για τη χρηματοδότηση των σχεδίων του.
Η πρώτη μεγάλη οικονομική κρίση που κλήθηκε να αντιμετωπίσει ο Τσάβες ήταν η απεργιακή κινητοποίηση στην κρατικά ελεγχόμενη πετρελαιοβιομηχανία PDVSA, το 2003. Είχε από την πρώτη στιγμή αποκηρύξει την εταιρεία για τους δεσμούς της με την επιχειρηματική ελίτ και τις ΗΠΑ. Όταν η απεργία κατέρρευσε, απέλυσε 18.000 εργαζόμενους της εταιρείας και τους αντικατέστησε με… 100.000 υποστηρικτές του. Μεγάλο μέρος των κερδών της PDVSA κατευθυνόταν σε προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας, επιδόματα και επιδοτήσεις, αλλά και σε «μπόνους» σε έμπιστους του προέδρου, όπως και σε κρυφές συναλλαγές.
Τελικά, το 2011 περίπου 500 εκατ. δολάρια έκαναν φτερά από το συνταξιοδοτικό ταμείο του πετρελαϊκού κολοσσού για να βρεθούν σε μία… πυραμίδα. Ήταν η αρχή του τέλους για την εταιρεία, που είδε εξοπλισμό και παραγωγή να φθίνουν επικίνδυνα. Μία έκρηξη σε διυλιστήριο το 2012, που άφησε πίσω της 40 νεκρούς, έδωσε το οριστικό χτύπημα.
Και πάλι όμως όσο οι τιμές του πετρελαίου παρέμεναν υψηλές υπήρχε η δυνατότητα για μεγάλα έργα υποδομών, φιλόδοξα προγράμματα κοινωνικού κράτους και αναδιανομής, που περιόρισαν το ποσοστό της φτώχειας από το 50% το 1998 σε περίπου 30% το 2012. Και ο Τσάβες μπορούσε να «κρύβει» έως έναν βαθμό την αποτυχία των μαζικών εθνικοποιήσεων, την αυξανόμενη εξάρτηση από τις εξαγωγές ενέργειας και το γεγονός ότι χτύπησε τη διεφθαρμένη ελίτ, εγκαθιδρύοντας μία δική του. Όταν μετά τον θάνατό του, τον Μάρτιο του 2012, τον διαδέχθηκε ο Νίκολας Μαδούρο, η οικονομία είχε ήδη λάβει μία κατεύθυνση προς τον… γκρεμό, αν και με αργά βήματα. Την ώθηση έδωσε το 2014 η κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου και στη συνέχεια η συνεχής ολίσθηση του νέου προέδρου στον αυταρχισμό.
Το πρόγραμμα εθνικοποιήσεων
Ενέργεια
- Το 2007 η κυβέρνηση Τσάβες απέκτησε πλειοψηφικό μερίδιο σε τέσσερα τεράστια πετρελαϊκά projects αξίας περίπου 30 δισ. δολαρίων. Οι αμερικανικές Exxon Mobil και ConocoPhilips σταμάτησαν τις δραστηριότητές τους και προσέφυγαν στον μηχανισμό διαιτησίας της Παγκόσμιας Τράπεζας. Η γαλλική Total και η νορβηγική StatoilHydro έλαβαν αποζημίωση περίπου 1 δισ. δολαρίων για το μερίδιο που παρέδωσαν. Η βρετανική BP και η αμερικανική Chevron παρέμειναν ως μέτοχοι μειοψηφίας.
- Το 2008 το Καράκας επέβαλε φόρο 50% επί των τιμών που ξεπερνούσαν τα 70 δολάρια το βαρέλι και 60% για κάθε τιμή άνω των 100 δολαρίων. Το πετρέλαιο έφτασε στα 147 δολάρια εκείνη τη χρονιά, αλλά σύντομα έπεσε και πάλι.
- Το 2009 ο Τσάβες απέκτησε τον έλεγχο μεγάλου project φυσικού αερίου της Williams Cos. Έναν χρόνο αργότερα προέβη στην κατάσχεση 11 εγκαταστάσεων της Helmerich & Payne.
*Στον έλεγχο του κράτους ήδη από το 2007 είχε περάσει και η επιχείρηση ηλεκτρικού ρεύματος AES. Καταβλήθηκε στην εταιρεία το ποσό των 740 εκατ. δολαρίων για μερίδιο 82%.
Αγροτικός τομέας
- Το 2009 η κυβέρνηση εθνικοποίησε μονάδα παραγωγής ρυζιού της αμερικανικής Cargill.
- Τον Οκτώβριο του 2010 ακολούθησε η Fertinitro, εκ των κορυφαίων παραγωγών λιπασμάτων στον κόσμο, και η εξαγορά της Agroislena, μεγάλης τοπικής εταιρείας. Είχαν προηγηθεί κατασχέσεις γης χωρίς τίτλους ιδιοκτησίας, ενώ στον έλεγχο του κράτους πέρασαν εν μια νυκτί και φάρμες που θεωρήθηκαν μη παραγωγικές.
Μεταλλευτικές
- Το 2011 αποφασίστηκε η εθνικοποίηση της βιομηχανίας παραγωγής χρυσού. Δύο χρόνια νωρίτερα, η κυβέρνηση είχε εθνικοποιήσει το project Brisas της Gold Reserve, ενώ είχε πληρώσει 2 δισ. δολάρια για πλειοψηφικό μερίδιο στη χαλυβουργία Ternium.
Τράπεζες
- Το 2009 το Καράκας πλήρωσε 1 δισ. δολάρια για την Banco de Venezuela, μονάδα της ισπανικής Santander.
- Τον Ιούνιο του 2010 πέρασε υπό κρατικό έλεγχο η Banco Federal, μεσαίου μεγέθους τράπεζα, που συνδεόταν με τον αντικυβερνητικό τηλεοπτικό σταθμό Globovision. H κυβέρνηση επικαλέστηκε για την εθνικοποίηση προβλήματα ρευστότητας και κίνδυνο απάτης.
- Παράλληλα, από τον Νοέμβριο του 2009 έως και το 2011 μπήκε λουκέτο σε αρκετά μικρά τραπεζικά ιδρύματα.
Τηλεπικοινωνίες
- Το 2007 το κράτος εξαγόρασε μερίδιο 28,5% της αμερικανικής Verizon στην κορυφαία εταιρεία τηλεπικοινωνιών της χώρας, CANTV, έναντι 572 εκατ. δολ. και εξασφάλισε έτσι τον έλεγχό της.
