Από την έντυπη έκδοση
Tης Αγγελικής Κοτσοβού
[email protected]
To ευρώ συμπλήρωσε φέτος το 15ο έτος από την εποχή που κυκλοφόρησαν επισήμως τα κέρματα και χαρτονομίσματα στις 12 χώρες-μέλη που αποτελούσαν τότε την «οικογένεια» της Ευρωζώνης, τρία χρόνια μετά την καθιέρωσή του ως νομισματική μονάδα.
Η πρώτη 15ετία κάθε άλλο παρά εύκολη ήταν, με το ενιαίο νόμισμα αντιμέτωπο με αλλεπάλληλες προκλήσεις, όπως η πιστωτική κρίση του 2008, αλλά και η μετέπειτα κρίση χρέους, που δοκίμασε τις αντοχές της Ευρωζώνης. Αλλά και το 2016 αποδείχτηκε μια ιδιαίτερα δύσκολη χρονιά, με το δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου υπέρ του Brexit, αλλά και την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στις αμερικανικές εκλογές του Νοεμβρίου να οδηγούν το ευρώ σε ναδίρ πολλών ετών. Παρά τις δοκιμασίες, έχει έως τώρα καταφέρει να παραμείνει ακλόνητο, απολαμβάνοντας ευρεία στήριξη μεταξύ των πολιτών των 19 πλέον χωρών-μελών της Ευρωζώνης και ειδικότερα μεταξύ της νέας γενιάς, που δεν γνώρισε κάποιο άλλο νόμισμα.
Το ευρώ καθιερώθηκε τον Ιανουάριο του 1999, αρχικά ως νομισματική μονάδα που χρησιμοποιείτο σε λογιστικές και χρηματοπιστωτικές συναλλαγές.
Τα νομίσματα και χαρτονομίσματα ευρώ κυκλοφόρησαν την 1η Ιανουαρίου 2002. Σήμερα, το 56% των πολιτών έχει θετική γνώμη για το ευρώ, σύμφωνα με την τελευταία δημοσκόπηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το ποσοστό είναι ακόμη μεγαλύτερο μεταξύ εκείνων ηλικίας 15-24 ετών, στο 68%.
Το ενιαίο νόμισμα κατάφερε να επιβιώσει της πιστωτικής κρίσης που άρχισε με την κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008 και στη συνέχεια εξαπλώθηκε και στην Ευρώπη, με πρώτο «θύμα» την Ελλάδα, που βρέθηκε στο χείλος της χρεοκοπίας και το 2010 υπέγραψε το πρώτο μνημόνιο. Η κρίση γρήγορα μεταδόθηκε και στις υπόλοιπες αδύναμες χώρες-μέλη της Ευρωζώνης, όπως η Ιρλανδία και η Πορτογαλία, με τα προγράμματα οικονομικής στήριξης να αποδεικνύονται σημαντική δοκιμασία για την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη.
Η προσφυγή των υπερχρεωμένων χωρών στον μηχανισμό στήριξης δεν ήταν αρκετή για την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των επενδυτών, με τις ανησυχίες να εκτοξεύουν σε επικίνδυνα επίπεδα το κόστος δανεισμού των χωρών του Νότου, βάζοντας σε κλοιό πιέσεων και το ευρώ. Χρειάστηκε η δυναμική παρέμβαση του προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι, ο οποίος τον Ιούλιο του 2012 δεσμεύτηκε να κάνει «ό,τι είναι αναγκαίο» για τη διαφύλαξη της σταθερότητας του ενιαίου νομίσματος. Τα επόμενα χρόνια ο κ. Ντράγκι τήρησε επανειλημμένως τη δέσμευσή του, μειώνοντας τα επιτόκια ακόμη και κάτω από το μηδέν, ενώ τον Μάρτιο του 2015 έσπασε ακόμη ένα ταμπού, θέτοντας σε εφαρμογή πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης.
Τα προβλήματα της Ελλάδας δεν σταμάτησαν στο πρώτο μνημόνιο, ούτε στο δεύτερο, το οποίο συνοδεύτηκε και από το «κούρεμα» χρέους. Η χώρα βρέθηκε και πάλι στο χείλος της εξόδου από την Ευρωζώνη το καλοκαίρι του 2015. Το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου και το μετέπειτα «θρίλερ» των μαραθώνιων διαπραγματεύσεων με τους Ευρωπαίους εταίρους οδήγησαν στην υπογραφή του τρίτου και πιο σκληρού μνημονίου. Εκείνη την περίοδο ο πρόεδρος της Κομισιόν Ζαν Κλοντ Γιούνκερ διεμήνυε ότι «η Ελλάδα είναι και θα παραμείνει αμετάκλητο μέλος της Ευρωζώνης».
Το 2016 επεφύλασσε νέες δυσάρεστες εκπλήξεις, με την απόφαση των Βρετανών στο δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου για έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση να αποτελεί την πρώτη, σημαντική νίκη του λαϊκισμού στην Ευρώπη, ενισχύοντας τα ευρωσκεπτικιστικά κόμματα.
Το επόμενο βήμα έγινε με την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στις εκλογές της 8ης Νοεμβρίου. Οι δεσμεύσεις του για φιλοαναπτυξιακές πολιτικές και οι προσδοκίες για περισσότερες αυξήσεις επιτοκίων από τη Φέντεραλ Ριζέρβ οδήγησαν τον Δεκέμβριο το ενιαίο νόμισμα σε ναδίρ 14 ετών έναντι του δολαρίου.
Το μέλλον του ευρώ επισκιάζεται από νέες, αυτή τη φορά πολιτικές προκλήσεις. Οι κρίσιμες εκλογικές αναμετρήσεις σε Ολλανδία, Γαλλία και Γερμανία στη διάρκεια του 2017 θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε μια νέα, αυτή τη φορά πολιτική κρίση, που θα δοκιμάσει εκ νέου τις αντοχές της Ευρωζώνης και του ενιαίου νομίσματος. «Οικονομικά νομίζω ότι μπορούμε να ανησυχούμε λιγότερο, διότι η Ευρωζώνη ανακάμπτει και πάλι. Αυτό όμως που θα πρέπει να μας κάνει να ανησυχήσουμε είναι η πολιτική αβεβαιότητα» υπογράμμιζε σε πρόσφατες δηλώσεις της η Μαρία Δεμερτζή, deputy director του Ινστιτούτου Bruegel.
Στις συμπληγάδες κρίσεων
Μεγάλο μέρος της απώλειας εμπιστοσύνης του ευρωπαϊκού ενιαίου νομίσματος αποδίδεται στις πολλαπλές κρίσεις που έχουν κλονίσει την Ευρωζώνη τα τελευταία έτη.
Ο Εμανουέλ Τοντ, που συμβούλευε τον Γάλλο πρώην πρόεδρο Ζακ Σιράκ και τον προκάτοχό του Φρανσουά Μιτεράν, αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο η Γαλλία έβλεπε τη Γερμανία: «Πίσω από την ευφορία του ευρώ υπάρχει η ευχή να εξαφανιστεί η Γερμανία ως κορυφαία χρηματοοικονομική δύναμη». Αντίστοιχα με τη Συμφωνία Σένγκεν το ευρώ αναδείχτηκε σε σύμβολο της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Όλοι ευελπιστούσαν ότι θα λειτουργούσε ως αντίδοτο απέναντι στην ακαμψία και στην απόσταση των ευρωπαϊκών θεσμών, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα στους πολίτες ότι θα έκαναν ένα σημαντικό βήμα για τον επιμερισμό της ευθύνης χωρίς να χάσουν την εθνική τους ταυτότητα.
Λίγο αργότερα, το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα έδωσε την εντύπωση ότι δημιουργήθηκε για να υπηρετήσει τα συμφέροντα των ισχυρότερων κρατών της Ε.Ε., Γερμανία και Γαλλία, οι οποίες πρώτες παραβίασαν τους δημοσιονομικούς κανόνες, χωρίς κυρώσεις από τις Βρυξέλλες. Τα χαμηλά επιτόκια της ΕΚΤ που τόσο πολύ χρειαζόταν η Γερμανία για την ανάπτυξή της συνέβαλαν σε μία κατασκευαστική έξαρση στις χώρες του Νότου και στην Ιρλανδία, με αποτέλεσμα να υπερθερμανθεί η οικονομία τους και να δημιουργηθούν φούσκες και εν συνεχεία η κρίση χρέους. Και μετά, ήρθε το δόγμα της λιτότητας, εξέλιξη που αποξένωσε τους πολίτες από τις Βρυξέλλες αλλά και από τις ίδιες τις κυβερνήσεις τους.
