Την περίοδο 2008-2017 έφυγαν από τη χώρα περίπου 500.000 άνθρωποι, κυρίως νέοι και νέες, με υψηλά προσόντα και σύγχρονες εξειδικεύσεις. Σήμερα όλο και περισσότεροι, είτε δεν σκοπεύουν να γυρίσουν, είτε τοποθετούν τον επαναπατρισμό τους στο απώτερο μέλλον και υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, όπως μαρτυρούν έρευνες. Για να ανακοπεί η φύγη, αλλά και να επιστρέψει ανθρώπινο κεφάλαιο στη χώρα, ο ΣΕΒ επισημαίνει την ανάγκη για μία σειρά φορολογικών και όχι μόνο κινήτρων.
Ζητούμενο, όπως επισημαίνει ο ΣΕΒ, είναι η αποτελεσματική διαχείριση του ανθρωπίνου κεφαλαίου και των ροών εργαζομένων υψηλών δεξιοτήτων, ώστε αυτές να λειτουργούν και προς όφελος της Ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας. Αυτό που πρέπει να επιδιώξουμε, εξηγεί, είναι η άμβλυνση των μαζικών εκροών του ανθρώπινου κεφαλαίου που στερεί από την οικονομία πολύτιμους πόρους και η δημιουργία προϋποθέσεων για την επιστροφή ταλέντων (brain gain) και την αξιοποίηση της Διασποράς (brain circulation). Στο πλαίσιο αυτό προτείνει παρεμβάσεις που αφορούν σε δύο βασικούς άξονες:
Ο πρώτος άξονας αφορά στη γενική αναβάθμιση των παραγωγικών δυνατοτήτων μέσα από βελτίωση του επιχειρηματικού και επενδυτικού περιβάλλοντος. Για τον ΣΕΒ αυτό συνδέεται με την αύξηση του μεριδίου της βιομηχανίας στο 12% του ΑΕΠ, την παραγωγική μεγέθυνση, τον ψηφιακό μετασχηματισμό, τις επενδύσεις, την παραγωγή διεθνώς εμπορεύσιμων προϊόντων, τη συμμετοχή σε διεθνείς αλυσίδες αξίας και εργαζόμενους με σύγχρονες γνώσεις και δεξιότητες.
Βασική προϋπόθεση είναι επίσης η μείωση της φορολογικής επιβάρυνσης της εργασίας και του μη μισθολογικού κόστους, που επηρεάζει υπέρμετρα τα εισοδήματα των μισθωτών του ιδιωτικού τομέα. Επισημαίνεται ότι το πολύ υψηλό μη μισθολογικό κόστος της παραγωγικής εργασίας αλλά και η υπερφορολόγηση (έως 65% του μισθού σε ασφαλιστικές εισφορές και φόρους), έχουν συμβάλει σημαντικά στην αύξηση του brain drain και αν δεν αντιμετωπιστούν, πολύ δύσκολα θα δημιουργηθούν οι συνθήκες για την αντιμετώπιση του φαινομένου.
Ο δεύτερος άξονας αφορά σε στοχευμένες παρεμβάσεις για την ανάσχεση των εκροών και την επιστροφή ανθρώπινου δυναμικού που έχει μεταναστεύσει.
Α) Παρεμβάσεις που ενθαρρύνουν τον επαναπατρισμό
Εκτός των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, η προσέλκυση Ελλήνων που εργάζονται στο εξωτερικό μπορεί να επιταχυνθεί μέσα από την παροχή κινήτρων προς τις επιχειρήσεις που τους προσλαμβάνουν (π.χ. επιδότηση μισθού/εργοδοτικών εισφορών). Τέτοιες πρωτοβουλίες όμως πρέπει να πληρούν ορισμένες κρίσιμες προϋποθέσεις προκειμένου να είναι αποτελεσματικές:
- Να στοχεύουν σε επαγγέλματα και ειδικότητες που συνδέονται με τον ψηφιακό μετασχηματισμό και στην αύξηση των παραγωγικών και εξαγωγικών επιδόσεων της χώρας.
- Να διέπονται από απλό πλαίσιο προϋποθέσεων και διαδικασιών στην υλοποίηση.
- Να διασφαλίζεται ότι κάθε πρόσληψη που ενισχύεται αυξάνει τη συνολική απασχόληση (όχι υποκατάσταση θέσεων).
- Να κλιμακώνεται η ενίσχυση ανάλογα με το επίπεδο προσόντων και την εμπειρία του επαναπατριζόμενου εργαζόμενου.
B) Οριζόντιες παρεμβάσεις που συμβάλουν στη διακράτηση και στην επιστροφή
Πολιτικές που στοχεύουν στην ενθάρρυνση της έρευνας και της διασύνδεσής της με τις επιχειρήσεις είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την αντιμετώπιση του brain drain, τόσο για την ανάσχεση των εκροών επιστημονικού δυναμικού, όσο και για την επιστροφή των επιστημόνων του εξωτερικού. Σε αυτήν την κατεύθυνση θα συμβάλουν:
- Θέσπιση κινήτρων που ενθαρρύνουν τις επενδύσεις σε έρευνα και ανάπτυξη, όπως αυτά που θεσπιστήκαν τα τελευταία χρόνια αξιοποιώντας προτάσεις του ΣΕΒ (υπερ-εκπτώσεις 130% για δαπάνες R&D, φοροαπαλλαγές για τη συγκέντρωση κεφαλαίου για R&D, παροχή κίνητρων ευρεσιτεχνίας).
- Διαμόρφωση ευνοϊκού περιβάλλοντος για τη συνεργασία πανεπιστημίων-επιχειρήσεων. Η εκπόνηση βιομηχανικών διδακτορικών αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα συνέργειας που θα πρέπει να ενθαρρυνθεί με τη διαμόρφωση κατάλληλου θεσμικού πλαισίου και την παροχή κινήτρων.
- Η ανάπτυξη εταιρειών τεχνοβλαστών (spin-off) από τα πανεπιστημιακά ή ερευνητικά ιδρύματα με στόχο την οικονομική αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων τους.
- Η δημιουργία ενός οικοσυστήματος καινοτομίας νεοφυών επιχειρήσεων (start ups) για την ανάπτυξη κλάδων έντασης γνώσης.
Γ) Παρεμβάσεις για την ανάσχεση των μαζικών εκροών
Πρώτο ζητούμενο είναι να αναγνωριστεί η διαφορά μεταξύ των παρεμβάσεων για την ανάσχεση των εκροών νεοεισερχομένων στην αγορά εργασίας, και αυτών για τους ήδη απασχολούμενους ή άνεργους. Κάθε ομάδα έχει άλλες ανάγκες, αντιμετωπίζει διαφορετικές προκλήσεις και χρειάζεται εξειδικευμένες πολιτικές.
Οι αναγκαίες παρεμβάσεις για την ανάσχεση των εκροών νεοεισερχόμενων στην αγορά εργασίας περιλαμβάνουν:
- Διευκόλυνση της μετάβασης από την εκπαίδευση στην αγορά εργασίας, μέσω της εισαγωγής μεθόδων μάθησης με βάση την εργασία (πχ πρακτική άσκηση) και της ουσιαστικής αναβάθμισης των γραφείων διασύνδεσης των πανεπιστημίων με την απαραίτητη υλικοτεχνική υποδομή και ανθρώπινο δυναμικό.
- Καλύτερη διασύνδεση των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας και του παραγωγικού μετασχηματισμού. H αναντιστοιχία προσφοράς και εγχώριας ζήτησης ανθρώπινου δυναμικού (βλ. εδώ) επιδεινώνει το brain drain. Καίρια προϋπόθεση σε αυτή την κατεύθυνση είναι και η ουσιαστική αναβάθμιση του επαγγελματικού προσανατολισμού, η ενημέρωση για τα επαγγέλματα με μέλλον και η σύγχρονη επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση σε συνεργασία με τις επιχειρήσεις.
Μπορείτε να δείτε αναλυτικά τις προτάσεις του ΣΕΒ εδώ.
