Επί μισό αιώνα κατοικούσε με την σύζυγό του Βέρα στο 7ο διαμέρισμα του Παρισιού, εχοντας αποτραβηχτεί από τα φώτα της δημοσιότητας, αρνούμενος οποιαδήποτε εμφανιση στην τηλεόραση για 35 ολόκληρα χρόνια που είχε ως αποτέλεσμα να διαγραφεί από την πραγματικότητα, γράφει χαρακτηριστικά η Le Monde.
Στα 90 του, ο διάσημος μυθιστοριογράφος έχει μόλις ξαναβρεί την Τσεχική εθνικότητά του, που έχασε κατά τον κομμουνισμό. Από την Πράγα στο Παρίσι, η «Le Monde» ανατρέχει σε μια σειρά άρθρων το ταξίδι αυτού του μυστικοπαθούς άνδρα. Αυτό το πρώτο μέρος εξερευνά τη ζωή του στην Τσεχοσλοβακία.
Για το παγκοσμιοποιημένο κοινό του, ο συγγραφέας του The Joke (1967) έχει γίνει ένας συγγραφέας-φάντασμα, όπως ο Ιρλανδός Samuel Beckett. Ωστόσο, τα μυθιστορήματά του έχουν μαγέψει εκατομμύρια αναγνώστες. Οι χαρακτήρες και οι καταστάσεις της παραμένουν χαραγμένες χωρίς να ξεχαστούν.
Ο Κούντερα είναι ένας από τους πιο πολυδιαβασμένους συγγραφείς στον κόσμο: οι 49 μεταφράσεις των δεκαεπτά βιβλίων του βρίσκονται στην είσοδο του διαμερίσματός του σαν διάδρομος στον Πύργο της Βαβέλ. Με το δοκίμιό του L’Art du roman (Gallimard, 1986), έγινε επίσης ένας συγγραφέας για τους συγγραφείς. Μίλησε με τους σπουδαιότερους, Γκαρσία Μάρκες, Ρούσντι, Ροθ, Σκιάσια, γνώρισε τον Ιταλό κινηματογραφιστή Φελίνι. Ένας πίνακας του φίλου του Βρετανού καλλιτέχνη Φράνσις Μπέικον διακοσμεί το διαμέρισμά του. Οι τίτλοι των μυθιστορημάτων του έχουν γίνει τοτέμ, αποσπάσματα από τα γραπτά του κατακλύζουν τα κοινωνικά δίκτυα, ο ράπερ Nekfeu τον παραθέτει στο κομμάτι του J’ai le seum. Την ίδια στιγμή, ο Μίλαν Κούντερ οργανώνει τη δική του εξαφάνιση.
«Έχω πάθει overdose με τον εαυτό μου»
Στη Γαλλία, όλα ξεκίνησαν μετά την επιτυχία του «Η αβάστακτη ελαφρότητα του είναι», το 1984. Στο Bernard Pivot, στα γυρίσματα της παράστασης Apostrophes, ανακαλύπτουμε τα μπλε μάτια του και τη γοητευτική προφορά του. Τα ΜΜΕ το θέλουν. «Έχω πάθει overdose με τον εαυτό μου», αναφέρει τότε μπροστά στον φίλο του δοκιμιογράφο Κρίστιαν Σάλμον, ο οποίος τον αμφισβητεί στο Paris Review.
Μετά πέφτει στη σιωπή. «Τον Ιούνιο του 1985 πήρε τη μεγάλη απόφαση: ποτέ άλλες συνεντεύξεις. Εκτός από (…) τα πνευματικά μου δικαιώματα, όλα τα δικά μου σχετικά με την αναφορά πρέπει να θεωρηθούν από αυτήν την ημερομηνία ως πλαστά. Στην ενδοσυνεννόηση του παριζιάνικου διαμερίσματος, το όνομα ενός από τους φίλους του μυθιστοριογράφους ή του Ισλανδού μεταφραστή του μπερδεύει τα κομμάτια. Για να σηκώσει η Βέρα Κούντερα το τηλέφωνο, πρέπει να δίνει έναν κωδικό.
Για ένα διάστημα, το ζευγάρι σκέφτηκε να αυτοεξοριστεί στην Ισλανδία, ακριβώς για να ζήσει ακόμα πιο ινκόγκνιτο. Θα ήθελαν επίσης να αναμειχθούν στα βουνά της Κορσικής, μετά από μια ειδυλλιακή διαμονή σε ένα σπίτι στη Bastelica. Ή στη Μαρτινίκα, κοντά στον φίλο του ζωγράφο Ernest Breleur. Αυτά τα δύο νησιά ήταν από τις αγαπημένες τους αποδράσεις, την εποχή που ζούσαν χωρίς διαβατήριο. Τελικά οι Κούντερα παρέμειναν Παριζιάνοι.
Ακόμα και οι φωτογραφίες του σπάνια διοχετεύονται στον Τύπο και είναι τραβηγμένες από τη σύζυγό του, μια εξαιρετική φωτογράφο.
Όταν ο Τσέχος πρωθυπουργός, ο «αντισυστημικός» ολιγάρχης Αντρέι Μπάμπις, πήγε στο σπίτι του στο Παρίσι τον Νοέμβριο του 2018, ο Κούντερα έθεσε τους όρους του: όχι κλισέ στην κυριακάτικη ανάρτηση του πολιτικού στο Facebook. «Είναι σαν έναν γέρο Ινδό που φοβάται ότι θα του κλέψουν την ψυχή», επαναλαμβάνει συχνά η Βέρα.
Ο Μίλαν Κούντερα πάντα προτιμούσε να αναφέρει τα λόγια του Φλομπέρ: «Ο καλλιτέχνης πρέπει να κάνει τους επόμενους να πιστέψουν ότι δεν έζησε ποτέ. Μισεί την τρέχουσα γεύση για «αδιακρισία», αυτό το «κεφαλαιώδες αμάρτημα» έγραψαν οι New York Times, το 1985. Έζησε σε μια εποχή θολών νερών και είναι επιφυλακτικός με τις σύγχρονες ερμηνείες της ζωής στην Ανατολή: «Η αστυνομία καταστρέφει [την ιδιωτική ζωή] στις κομμουνιστικές χώρες, οι δημοσιογράφοι την απειλούν σε δημοκρατικές χώρες», αναφέρει.
«Δεν μου αρέσει το μελόδραμα»
Προληπτικά, ο Κούντερα προτιμά να στέλνει σχέδια παρά γράμματα, πάντα περίεργους χαρακτήρες, αυτούς τους ήρωες για παιδιά με απαλά και στρογγυλά σχήματα. Αρχεία, δακτυλόγραφημένες σελίδες, ο Κούντερα δεν θέλει να αφήνουν κανένα ίχνος πίσω τους. Όταν, το φθινόπωρο του 2010, μετά από είκοσι τέσσερα χρόνια πλήρους απασχόλησης, η Βέρα σταμάτησε να διαχειρίζεται μόνη της τις υποθέσεις του συζύγου της και εμπιστεύτηκε τα δικαιώματα στον Αμερικανό λογοτεχνικό πράκτορα Andrew Wylie, γνωστό και ως «το Τσακάλι», συνέτριψε όλα τα συμβόλαια. «Τηλεφώνησα στους σκουπιδοσυλλέκτες και ένα τέταρτο του αιώνα από τη ζωή μου χάθηκε μπροστά στα μάτια μου μέσα σε κομφετί», εκμυστηρεύτηκε στο τσέχικο περιοδικό Host.
Μπροστά στον Φρανσουά Νουρισιέ, έναν πυλώνα της γαλλικής λογοτεχνικής ζωής που έχει πλέον εξαφανιστεί, ο Κούντερα είπε μια μέρα: «Δεν μου αρέσει να κάνω το μελόδραμα της ζωής μου. Τι ζωή όμως!
Από τη γέννησή του το 1929, στην Τσεχοσλοβακία, μέχρι την εισβολή του Χίτλερ, από την κατάληψη της εξουσίας από τους κομμουνιστές το 1948, έως την άνοιξη της Πράγας είκοσι χρόνια αργότερα, από την επιλογή της Γαλλίας ως πατρίδας του έως την επιστροφή της υπηκοότητάς του, στα τέλη Νοεμβρίου Το 2019, ένας αιώνας ιστορίας τυλίγεται γύρω από τον δικό του. «Στο πεπρωμένο του, όλη η τραγωδία της Ευρώπης της εποχής του ήταν χαραγμένη», έγραψε ο Κούντερα για έναν από τους αγαπημένους του μυθιστοριογράφους, τον Βιεννέζο Hermann Broch (1886-1951). Πέρασε από τον Ψυχρό Πόλεμο και συνοδεύει την αργή αποσύνθεση των ευρωπαϊκών ψευδαισθήσεων. Ένα αληθινό φανταστικό πεπρωμένο.
«Ο Μίλαν Κούντερα γεννήθηκε στην Τσεχοσλοβακία. Το 1975 μετακόμισε στη Γαλλία. Όταν γεννήθηκε στο Μπρνο η πρωτεύουσα της Μοραβίας ήταν η δεύτερη πόλη της πολύ νεαρής Τσεχοσλοβακίας. Η χώρα έχει χειραφετηθεί από το 1918 από την Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία, και αποτελούσε ένα μωσαϊκό εθνικοτήτων και γλωσσών που περιλάμβανε 50 εκατομμύρια κατοίκους, εκτεινόταν μέχρι την Ουκρανία και ήδη κατακλύζοταν από διάφορα γλωσσικά ιδιώματα. Μια μεταφορά για την Ευρώπη, σύμφωνα με τον Κούντερα, «μέγιστη ποικιλομορφία στον ελάχιστο χώρο», εξήγησε στο «Un Occident kidnappé», που δημοσιεύτηκε το 1983 στην επιθεώρηση Le Débat.
Πατέρας πιανίστας και μουσικολόγος
Το Μπρνο είναι μια επαρχιακή πόλη με θέα από έναν καθεδρικό ναό και ένα κάστρο. Παρά τους λόφους του, δεν έχει τη γοητεία της Πράγας, αλλά είναι ένα ζωντανό πολιτιστικό κέντρο: μόλις 130 χιλιόμετρα το χωρίζουν από τη Βιέννη, τη φουσκωτή πρωτεύουσα όπου εφευρέθηκε η νεωτερικότητα του αυγή αιώνα – οι ζωγράφοι Klimt και Schiele, Freud και ψυχανάλυση, η μουσική επανάσταση του Άλμπαν Μπεργκ, μετά τον Μάλερ.
Η ατμόσφαιρα είναι κοσμοπολίτικη: περίεργο σήμερα να συναντάς μια τουριστική αφίσα του «περιφερειακού τουριστικού γραφείου» της πόλης, που χρονολογείται από το 1936, που εξυμνεί στα γαλλικά τα πλεονεκτήματα του Μπρνο. Τότε, στην Τσεχοσλοβακία, πολλοί μιλούσαν ακόμη γερμανικά.
Για τη μητέρα του, Μιλάντα, ο συγγραφέας Κούντερα δεν είπε ποτέ λέξη. Η σκιά της ομορφιάς της δεν γλιστράει στο The Book of Laughter and Forgetting (1979), ένα από τα πιο προσωπικά. Αναφορά είναι ο πατέρας του, Λούντβικ Κούντερα, εξαιρετικός πιανίστας και μουσικολόγος, καθηγητής στο ωδείο, μελλοντικός πρύτανης της μουσικής ακαδημίας στο Μπρνο, μετά τον πόλεμο. Ένα πνεύμα πρωτοπορίας: «Τη δεκαετία του 1920, έφερε τα κομμάτια για πιάνο του Darius Milhaud από το Παρίσι και τα έπαιξε στην Τσεχοσλοβακία μπροστά στο αραιό (πολύ αραιό) κοινό στις συναυλίες σύγχρονης μουσικής», λέει ο Kundera στο A meeting , που δημοσιεύτηκε στο 2009 από τον εκδότη του, Gallimard.
Ο πατέρας του Milan Kundera ήταν μαθητής του συνθέτη Leos Janacek, ο οποίος είναι πολύ λίγο γνωστός στη Γαλλία. Στο Παρίσι, το Μιλάνο θα προσπαθήσει να τον βγάλει από τη σκιά, ακόμη και να καταγράφει παραστάσεις όπερας ή τα κουαρτέτα του για το L’Avant-Scène.
Όσοι γνώριζαν το πρώτο διαμέρισμα του ζευγαριού Κούντερα, τη rue Littré, στη συνοικία Montparnasse, θυμούνται τις τρεις φωτογραφίες που βρίσκονταν στο γραφείο του συγγραφέα: ένα στιγμιότυπο του διάσημου Βιεννέζου Hermann Broch, του λογοτεχνικού υπερεγώ του , μία του Janacek και μία του πατέρα του.
Ο Κούντερα ολοκλήρωσε τη δευτεροβάθμια εκπαίδευσή του στο Μπρνο το 1948 και έπειτα σπούδασε Λογοτεχνία και Αισθητική στη Σχολή Τεχνών του Πανεπιστημίου του Καρόλου στην Πράγα. Έπειτα από δύο ακαδημαϊκούς κύκλους μετεγγράφηκε στη Σχολή Κινηματογράφου της Ακαδημίας Θεάματος της Πράγας και αρχικά παρακολούθησε διαλέξεις στη σκηνοθεσία και στη σεναριογραφία.
Ο ίδιος ανήκε σε μια γενιά νεαρών Τσέχων που διαθέτοντας ελάχιστη έως ανύπαρκτη τριβή με την προπολεμική Δημοκρατία της Τσεχοσλοβακίας, η ιδεολογία τους επηρεάστηκε δραστικά από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη γερμανική κατοχή. Ήδη από τα εφηβικά του χρόνια ο Κούντερα γράφτηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα της Τσεχοσλοβακίας με ενεργή κοινωνική και πολιτική δράση, η οποία το 1950 οδήγησε στην απότομη παύση των ακαδημαϊκών σπουδών του. Την ίδια χρονιά ο Μίλαν Κούντερα και ο συγγραφέας Ζαν Τρεφούλκα εκδιώχθηκαν από το Κομμουνιστικό Κόμμα με την κατηγορία των “αντικομματικών δραστηριοτήτων”. Ο κομμουνισμός με συνεπήρε τόσο πολύ όσο ο Στραβίνσκι, ο Πικάσο και ο σουρεαλισμός», πρόσθεσε το 1984 στο Le Monde des livres. «Μου είπε ότι είχε ακόμη και τον πατέρα του να γίνει μέλος του Κόμματος», μαρτυρά ο Alain Finkielkraut.
Με την αποφοίτησή του, το 1952, ο Κούντερα προσλήφθηκε από τη Σχολή Κινηματογράφου ως εισηγητής στην Παγκόσμια Λογοτεχνία. Το 1956 επανεντάχθηκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα και αποβλήθηκε για δεύτερη φορά το 1970. Μαζί με άλλους συγγραφείς της κομμουνιστικής μεταρρύθμισης, όπως ο Πάβελ Κόχουτ, είχε μερική ανάμειξη στην Άνοιξη της Πράγας του 1968. Η σύντομη αυτή περίοδος μεταρρυθμιστικής δράσης κατεστάλη βίαια από τη σοβιετική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία τον Αύγουστο του 1968.
Αργότερα, το 1962, ο Τρεφούλκα θα περιγράψει το γεγονός στη νουβέλα του Happiness Rained On Them ενώ το 1967 και ο ίδιος ο Κούντερα θα εμπνευστεί και θα βασίσει εκεί το κύριο θέμα του μυθιστορήματός του Τhe Joke.
Ο Κούντερα παρέμεινε για μερικά χρόνια ακόμα προσκείμενος στον μεταρρυθμιστικό τσέχικο κομμουνισμό και παράλληλα συγκρούστηκε σφοδρά μέσω του τύπου με τον συμπατριώτη του συγγραφέα Βάτσλαβ Χάβελ. Η συλλογιστική του Κούντερα πρότεινε κατά βάση ότι θα έπρεπε να κυριαρχήσει η ψυχραιμία, αναφέροντας ότι «κανένας δεν φυλακίζεται, ακόμα, για τις απόψεις του» και ισχυριζόμενος ότι «η σπουδαιότητα του Φθινοπώρου της Πράγας ίσως τελικά αποβεί ιστορικά σημαντικότερη από εκείνη της Άνοιξης της Πράγας». Εν τέλει ο Κούντερα παραιτήθηκε από τα μεταρρυθμιστικό του όραμα και μετακόμισε στη Γαλλία το 1975. Δίδαξε για λίγα χρόνια στο Πανεπιστήμιο της Ρεν και πολιτογραφήθηκε Γάλλος το 1981.
«Ο πατέρας μου περίμενε ότι θα γίνω [μουσικός]. Όπως σε μια οικογένεια γιατρών, όπου προϋποτίθεται (…) ότι θα αναλάβει ο γιος, είπε ο Κούντερα στον κόσμο της μουσικής. Όταν ήμουν 18 ή 19 χρονών, ας πούμε, πρόδωσα τον πατέρα μου – όχι προσωπικά, αντιθέτως, τον αγαπούσα ακόμα πολύ. Έτσι, ο νεαρός Κούντερα επιλέγει τη λογοτεχνία.
Το πρώτο του έντυπο κείμενο, το 1947, είναι ένα αφιερωμένο ποίημα «Στη μνήμη του Πάβελ Χάας», του αγαπητού του καθηγητή στη μουσική «σύνθεση». Ένα νέο αφιέρωμα στη μουσική. Και πολλά άλλα… «Δεν το ξέρουμε στη Γαλλία, αλλά ο Μίλαν Κούντερα παντρεύτηκε για λίγο, για πρώτη φορά, με την κόρη του Πάβελ Χάας», δηλώνει παθιασμένος ο διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου στην Πράγα, Luc Lévy. για το πεπρωμένο του συγγραφέα του αστείου. Ήταν τραγουδίστρια οπερέτας οκτώ χρόνια μικρότερή της. Στα 82 της, η Όλγα Χάας ζει ακόμα στο Μπρνο, όπου μια εφημερίδα δημοσίευσε φωτογραφίες της με σκηνική ενδυμασία. «Ο Κούντερα δεν έγραψε ή είπε ποτέ τίποτα γι ‘αυτόν», σημειώνει ο πολιτιστικός σύμβουλος.
Κατά τη διάρκεια αυτής της σύντομης ένωσης, ο Κούντερα συναντά, από μακριά, αρκετές Γαλλίδες προσωπικότητες που καλούνται να παίξουν κεντρικό ρόλο στη ζωή του. Η μητέρα του νεαρού τραγουδιστή από το Μπρνο, γιατρός και Ρωσίδα, ήταν πράγματι η πρώτη σύζυγος του διάσημου γλωσσολόγου Roman Jakobson. Στη Μόσχα, ο Jakobson σύχναζε στη ρωσική πρωτοπορία. στο Παρίσι, έγινε φίλος με τη μυθιστοριογράφο Έλσα Τριολέ και τον σύντροφό της Λουί Αραγκόν, οι οποίοι από το 1948, όπως οι πραγματικοί σταλινικοί, άρχισαν να μένουν τακτικά στην Τσεχοσλοβακία. Είναι ο Jakobson, που συνηθίζει να ταξιδεύει όπως αυτός μεταξύ Παρισιού και Πράγας, που συστήνει τον νεαρό Κούντερα στην Αραγονία; Σε κάθε περίπτωση, ο Γάλλος κομμουνιστής συγγραφέας παρακολουθεί την καριέρα του, παρακολουθώντας μάλιστα, στην Πράγα, την παράσταση ενός από τα έργα του (άλλη μια από τις δραστηριότητές του ξεχασμένη πλέον).
«Είναι λόγω της πορείας του Κούντερα στους «Επικίνδυνους Συνδέσμους» που ο Φόρμαν γύρισε την ταινία του», σημειώνει ο Miloslav Smidmajer.
Ο Μίλαν Κούντερα έφυγε από την επαρχία του για την πρωτεύουσα. «Το Μπρνο είχε γίνει πολύ μικρό», σύμφωνα με τον σκηνοθέτη Miloslav Smidmajer, ο οποίος ετοιμάζει ένα ντοκιμαντέρ για αυτόν. Από το 1953 παραδίδει μαθήματα για την «ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας», στη συνέχεια τη «θεωρία του μυθιστορήματος» στο FAMU, τη σχολή κινηματογράφου. Διευθύνει επίσης σεμινάριο συγγραφής σεναρίου. «Είχα ως μαθητές σχεδόν όλους τους σημαντικούς χαρακτήρες του νέου κύματος του τσεχικού κινηματογράφου», σημειώνει στο μοναδικό γνωστό «Βιογραφικό» που εμπιστεύτηκε οι γαλλικές αρχές πριν την άφιξή του στη Γαλλία και το οποίο η Le Monde μπόρεσε να συμβουλευτεί. Ανάμεσά τους, ο Jiri Menzel, ο «Τσέχος Γκοντάρ», αλλά και ο μελλοντικός Αμερικανός σκηνοθέτης Milos Forman, ένας άλλος εξόριστος.» Λόγω του μαθήματος του Kundera για τους Επικίνδυνους Συνδέσμους, ο Forman έκανε την ταινία του», σημειώνει ο Smidmajer.
Από την ποίηση στο μυθιστόρημα
Την ίδια περίπου εποχή, το 1951, στο εστιατόριο του σταθμού στο Bruntal της Βόρειας Μοραβίας, μια όμορφη, μελαχρινή, ζωηρή 16χρονη κοπέλα εξουθενώθηκε σερβίροντας μπύρες. Οι «μεταρρυθμιστές» κομμουνιστές δεν έχουν έρθει ακόμη στην εξουσία. Μετά το πραξικόπημα της Πράγας, η διαζευγμένη μητέρα της εκδιώχθηκε από την πρωτεύουσα. Ο πατέρας του μαραζώνει στη φυλακή. Η Βέρα Χραμπάνκοβα, 16 ετών, δεν θέλησε ποτέ να ενταχθεί στους Πρωτοπόρους, στην οργάνωση νεολαίας του Κόμματος, ούτε στη Σοσιαλιστική Νεολαία, και «για να μην τρελαθεί» μαθαίνει στίχους του Desnos και του La Jeune Fille. και Θάνατος, του Γκόρκι, συμμετέχοντας σε διαγωνισμούς ποίησης.
Όπως συχνά στην Κεντρική Ευρώπη, η ποίηση είναι κάτι περισσότερο από μια ειδικότητα. “είναι μέρος της καρδιάς και της ζωής”, έγραψε ο Stefan Zweig. Για δώδεκα χρόνια, ο Κούντερα δημοσίευσε ο ίδιος αρκετές συλλογές. «Πριν κινηθεί προς την καρδιά της έμπνευσής του –ιδιαίτερα τη σχέση μεταξύ ανδρών και γυναικών– τα πρώτα του ποιήματα ήταν περιφερειακά και μαχητικά», λέει ο Jean-Dominique Brierre, συγγραφέας μιας «λογοτεχνικής» βιογραφίας με τίτλο Milan Kundera, une vie d writer ( Γραφή, 336 σελίδες, 20 ευρώ) . Κάποια κείμενα επαινούσαν τον Στάλιν. »
Ο ποιητής θέλει να γυρίσει σελίδα. Μπαίνοντας στη δεκαετία του 1960 επέλεξε σίγουρα το μυθιστόρημα. «Μια αποφασιστική στροφή στο έργο του και στη ζωή του, σημειώνει ο Christian Salmon, που θα εμπνεύσει το Life is otherwhere [1973]. Ο ήρωας αυτού του μυθιστορήματος, ο Jaromil, είναι ένας πολύ νέος ποιητής που ζει με παραληρηματικό ενθουσιασμό το πραξικόπημα της Πράγας, πριν γίνει πληροφοριοδότης της αστυνομίας.
Το 1963, οι ιστορίες του «Risibles amours» καθιέρωσαν το διαυγές, ειρωνικό και απογοητευμένο ύφος του Κούντερα και ξεκίνησαν τη λογοτεχνική του καριέρα, υπό το άγρυπνο βλέμμα διάσημων χορηγών.
«Δακτυλογραφείτε, δεσποινίς Χραμπάνκοβα;»
Δεν του άρεσε να μιλάει για το θέμα και οι αναγνώστες του συχνά τον αγνοούσαν, αλλά στην Πράγα, εκείνα τα χρόνια, ο Κούντερα ήταν ακόμα ένας διανοούμενος κοντά στο «Κόμμα (σ.σ. κομμουνιστικό)».
Τον Ιούνιο του 1967, σε μια αίθουσα στο παλάτι Vinohrady, διακοσμημένη με κόκκινες σημαίες, εγκαινίασε το 4ο Συνέδριο Τσεχοσλοβάκων Συγγραφέων. Η συνεισφορά του έχει τίτλο: «Επιστρέφοντας στη λογοτεχνία την ποιότητα και την αξιοπρέπειά της». Εκείνη την ημέρα, καταγγέλλοντας τη δολοφονία της τσέχικης κουλτούρας, άνοιξε ένα ρήγμα. Αντί να πανηγυρίζουν την αφοσίωσή τους στο κομμουνιστικό καθεστώς, οι ακόλουθοι ομιλητές προκαλούν την καταστολή της «λογοκρισίας». Η κομμουνιστική εξουσία τρέμει για πρώτη φορά.
Στη συνέχεια, αρκετοί συγγραφείς αποκλείστηκαν από το Κόμμα. Ο Κούντερα ξεφεύγει με μια επίπληξη. Λίγες μέρες αργότερα παντρεύεται διακριτικά μια πολύ αστεία τηλεπαρουσιάστρια, έξι χρόνια νεότερή του. Είναι η Βέρα, η νεαρή κοπέλα από τον σταθμό Bruntal.
Κέρδισε τον διαγωνισμό ποίησης της και στη συνέχεια έγινε αντιληπτή από το δημόσιο ραδιόφωνο και την τηλεόραση.
Να πώς εξιστορεί τη συνάντησή τους στη συνέντευξή της στο τσέχικο περιοδικό Host. Ένα βράδυ, στην οδό Λένιν, στο Μπρνο, συναντά έναν ποιητή του οποίου γνωρίζει τους στίχους. Περπατάει με έναν άντρα που του συστήνεται ως Μίλαν Κούντερα. Κατά την πρώτη τους συνάντηση, τη ρωτά: «Δακτυλογραφείτε, δεσποινίς Χραμπάνκοβα; Στη συνέχεια, μετά από μια συνάντηση εργασίας της λέει: «Θα σας καλέσω πίσω».
Στα 32 της, η σύζυγος του μυθιστοριογράφου έγινε σταρ της τσεχικής τηλεόρασης.
Η λογοκρισία
Στο πρώτο του μυθιστόρημα, «Τhe Jοκe» εξέθεσε σατιρικά τη φύση του ολοκληρωτισμού της κομμουνιστικής περιόδου. Το γεγονός αυτό τον οδήγησε στη “μαύρη λίστα” της Τσεχοσλοβακίας όπως και στην απαγόρευση του λογοτεχνικού του έργου.
Ο Κούντερα ολοκληρωνει το «Τhe Joke». Το μυθιστόρημα βρίσκεται υπό «επιτήρηση» στα γραφεία λογοκρισίας και δεν είναι καθόλου αισιόδοξο. Θα χρειαζόταν μετάφραση.
Στο Παρίσι, ένας από τους Τσέχους φίλους του, ο συγγραφέας Antonin Liehm, που εκδιώχθηκε από το Κόμμα μετά το περίφημο Συνέδριο των Συγγραφέων, εμπιστεύτηκε το χειρόγραφο στον Aragon, μέλος της κεντρικής επιτροπής του PCF. «Ο Αραγκόν είδε στον Κούντερα έναν αδερφό τριάντα δύο χρόνια νεότερό του.
Το χειρόγραφο εμφανίστηκε τελικά τον Απρίλιο του 1967 στην Τσεχοσλοβακία χωρίς καμία αλλαγή. Μάλιστα, την επόμενη χρονιά, στα μέσα της Άνοιξης της Πράγας και όταν η λογοκρισία καταργήθηκε επίσημα, ο Μίλαν Κούντερα έλαβε το βραβείο από την Ένωση Τσέχων Συγγραφέων. Περίπου 120.000 αντίτυπα του The Joke πουλήθηκαν στη χώρα, ενώ στο Παρίσι ο Gallimard ετοίμαζε τη μετάφρασή του για το φθινόπωρο του 1968. Αλλά τη νύχτα της 20ης προς 21 Αυγούστου, μια δραματική τροπή των γεγονότων: σοβιετικά τανκς μπήκαν στην πρωτεύουσα.
«Τα αεροπλάνα πετούσαν πάνω από το κεφάλι μας, μάς λέει η Βέρα Κούντερα. Η τηλεόραση με πήρε στις 5 το πρωί από το σπίτι μου για να πάω στο στούντιο. Πολλοί Τσέχοι το θυμούνται: ήταν αυτή που ανακοίνωσε στους θεατές την εισβολή των στρατευμάτων του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Είναι σαν να βρίσκεται σε ένα μυθιστόρημα του συζύγου της, όπου η τύχη και η σύμπτωση πάντα φέρουν πλοκή.
Και φτάνουμε στον Αύγουστο του 1968, και την αρχή μιας μεγάλης παρεξήγησης. Ο Άραγκον, τροποποιεί σε μεγάλο βαθμό τον πρόλογο του βιβλίου – πάντα εγκωμιαστικά – για να εμμείνει στα γεγονότα και να αποδοκιμάσει την επέμβαση των ρωσικών τανκς. Τα ΜΜΕ «σπρώχνουν» το μυθιστόρημα. «Μια μαρτυρία για την Τσεχοσλοβακία των σταλινικών χρόνων», είναι ο τίτλος του Τύπου. Ο Κούντερα ήθελε να αναγνωριστεί ως συγγραφέας; Όχι, γιορτάζουμε έναν αφοσιωμένο διανοούμενο. «Για όλους, ήμουν ένας στρατιώτης τοποθετημένος σε ένα τανκ», είπε αργότερα αστειευόμενος σε μια συνέντευξη στην ιταλική εφημερίδα La Repubblica.
Το 1969, η Βέρα απολύθηκε από την τηλεόραση. «Στο ένα χέρι κρατούσα έναν κροκόδειλο [ένα διάσημο βραβείο από την τηλεόραση της χώρας] και στο άλλο την επιστολή απόλυσής μου», λέει γελώντας στο Host. Το επόμενο έτος, ο σύζυγός της εκδιώχθηκε από το Κόμμα και στη συνέχεια έλαβε μια επιστολή από τη FAMU, τη σχολή κινηματογράφου, στην οποία η Le Monde έχει αποκτήσει πρόσβαση. «Αγαπητέ σύντροφε, γράφει ο κοσμήτορας της σχολής, αφού έκανε τον απολογισμό των δραστηριοτήτων σας κατά τα έτη 1968 και 1969, το συμβούλιο έκρινε απαραίτητο να ακυρώσει τη σύμβαση εργασίας σας από τις 30 Σεπτεμβρίου 1971».
«Όποιος δεν πάει μαζί μας είναι εναντίον μας», έλεγε το κομμουνιστικό καθεστως. Τα βιβλία του Κούντερα αφαιρούνται από βιβλιοθήκες και βιβλιοπωλεία. «Δεν υπήρχα πια», συνοψίζει στον Φρανσουά Νουρισιέ. Ο πατέρας του επίσης ανησυχεί για το καθεστώς. Το «μοντέλο» (ο κύριος) της πρώτης ηχογράφησης του Concertino του Janacek, που είχε ετοιμάσει ο Ludvik Kundera, καταστρέφεται. «Από το 1968, [ο πατέρας μου] μπήκε στη μαύρη λίστα εξαιτίας μου», είπε ο Κούντερα στο Music World.
Μετά από δέκα χρόνια αφασίας, ο πατέρας του πέθανε τον Μάιο του 1971, χωρίς να έχει τελειώσει το βιβλίο που ήθελε να αφιερώσει στις σονάτες του Μπετόβεν. Το κλίμα φόβου είναι τέτοιο που ο Μίλαν Κούντερα δέχεται μόνο δύο συλλυπητήριες επιστολές. Την ημέρα της κηδείας, τέσσερις μουσικοί παίζουν το δεύτερο κουαρτέτο εγχόρδων του Janacek: «Σε αυτή τη σκοτεινή εποχή της κατοχής, απαγόρευσα κάθε επικήδειο», αφηγείται ο Kundera το 2009 στο Une Encounter.
Από την τελετή δεν θα μπορούσαν να λείπουν οι άντρες με τα γκρι της μυστικής αστυνομίας που ήτα επιφορτισμένοι με την παρακολούηθηση του διάσημου μυθιστηριογράφου.
Το 1990 ο Κούντερα κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα Αθανασία, το τελευταίο γραμμένο στην τσέχικη γλώσσα. Πρόκειται για το περισσότερο κοσμοπολίτικο, σαφέστερα φιλοσοφικό και ελάχιστα πολιτικό σε σχέση με τα προηγούμενα έργα του, ενώ παράλληλα ορίζει το ευρύτερο ύφος της μετέπειτα δημιουργίας του.
